Pagpaniid sa Kalibotan
Epidemya sa Pagbuno
Ang gidaghanon sa pagpatay ug tawo sa Tinipong Bansa nagpadayon sa pagsulbong sa 1991. Ang magasin nga Time nagtagna nga sa dihang ang tanang ihap sumadahon, sila mokabat ug mga 25,000 ka pagbuno alang sa tuig, sobra kaayo kaysa rekord sa 1990 nga 23,440. Kining ngilngig nga gidaghanon, sumala sa Time, naghimo sa proporsiyon sa pagpatay ug tawo sa T.B. nga “kinatas-an sa Kasadpang kalibotan,” nga may mga 10 ka pagbuno sa matag 100,000 ka lungsoranon. Sa Britanya ang proporsiyon maoy 5.5 ka mga pagpatay sa matag 100,000; sa Hapon 1.3 lamang. Dili ikahibulong nga ang Pederal nga mga Sentro sa Pagkontrol sa Sakit karon nag-isip sa pagbuno ingong epidemya; kada 22 minutos laing kinabuhi ang nakalas sa pagpusil, pagluba, pagtuok, o pagbun-og. Alang sa mga babaye, ang pagbuno mao karon ang pangunang hinungdan sa kamatayon diha sa dapit-trabahoan. Ang pulis natugob kaayo sa pagsagubang sa epidemya. Niadtong tungatunga sa katuigang 1960, sila nakadakop ug 9 sa matag 10 ka mga mamumuno; niining mga adlawa, sila nakasikop ug ubos kaysa 7 sa kada 10.
Trahedya sa Simbahan sa Mexico
Gihampak sa trahedya ning bag-o pa ang usa ka simbahan sa Pentecostal sa lungsod sa El Charquillo, Mexico. Mga inalisngaw sa butane—lagmit gikan sa lamparahan nga gidagkotan alang sa panggabii nga serbisyo sa simbahan—nakabuntog ug nakapatay sa 30 ka tawo diha sa simbahan. Sumala sa taho sa The Christian Century, ang tulo ka lalaki nga nakalabang-buhi sa katalagman nagsumbong nga ang pastor sa simbahan nagsanta sa kongregasyon sa pagbiya sa tinukod bisan pa nga ang pila mingbati nga makuyapan, naglain ang lawas, ug nalibog tungod sa mga inalisngaw. Ang pastor nagsulti kono sa iyang nagsakit nga panon nga kining mga pagbati maoy dili tungod sa sakit apan tungod sa presensiya ni Kristo o sa espiritu sa Diyos nga nagasulod sa ilang mga lawas.
Alang sa Mas Luwas nga Pagbisikleta
Sa miaging tuig, mga aksidente nakapatay sa mga 710 ka tigbisikleta sa kasadpang dapit lamang sa Alemanya, uban sa laing 64,000 nga nasamdan. Sumala sa Rheinische Post, usa ka mantalaan sa Düsseldorf, ang siyentipiko nga si Dietmar Otte nanguna sa imbestigasyon sa 1,200 ka mga aksidente sa bisikleta nga nahitabo latas sa lima-ka-tuig nga yugto. Mga katunga nasamdan sa ulo. Si Otte naghunahuna nga ang mga helmet alang sa tigbisikleta nakapakunhod unta sa kagrabe sa katunga niining mga pagkasamad o dihadiha nakapugong kanila. Apan ang mga helmet lagmit labaw pa ngani nga epektibo. Usa ka taho nga gipatik diha sa JAMA (The Journal of The American Medical Association) nakadiskobre nga gikan sa 1984 hangtod 1988, ang mga aksidente sa pagbisikleta sa Tinipong Bansa nakapahinabo ug hapit usa ka milyon nga pagkasamad sa ulo. Niadtong tanan, 2,985 nakamatay. Sumala sa JAMA, “ang tibuok yutang paggamit sa mga helmet sa tanang tigbisikleta nakasanta unta ug sama ka daghan sa . . . usa ka kamatayon kada adlaw ug usa ka pagkasamad sa ulo kada 4 ka minutos.” Ang kabataan sa partikular makabenepisyo gumikan sa pagsul-ob ug mga helmet, sanglit sila may kalagmitan nga makaagom ug mas seryoso nga mga samad sa ulo kaysa mga hamtong.
Sa Ngalan Lamang
Bisan tuod may mga 45 ka milyon nga Katoliko sa Pransiya, alang sa kadaghanan kanila, ang pagka-Katoliko nagkahulogan ug labaw lang diyutay sa bawtismo sa simbahan, sa kasal, ug sa serbisyo sa simbahan sa minatay. Bag-ohay pang surbi nga gipasiugdahan sa magasing Madame Figaro nagpadayag nga 2 sa matag 3 sa Pransiya nga nagtawag sa ilang kaugalingon nga Katoliko wala gayod Mangalawat; 4 sa matag 5 wala gayod mangumpisal, ug 1 lamang sa matag 10 ang sa regular nagatambong sa Misa. Bahin sa pag-ampo, 36 porsiento ang panagsang moampo, ug 34 porsiento wala gayod mag-ampo. Nagkomento bahin sa surbi, ang magasin nag-ingon: “Ang Katolisismo labaw nga usa ka relihiyon sa tradisyon kaysa usa ka tinuod-kinabuhi nga relihiyon.” Nagkutlo sa mga pulong sa Pranses nga kardinal nga si Lustiger nga “ang tawo maoy usa ka relihiyosong hayop,” ang Madame Figaro nagdugang: “Sa walay duhaduha siya mao. Apan tataw nga nagkamenos ug nagkamenos ang iyang pagkaamgo niana.”
Hubad sa Bibliya Nagkaylap
Segun sa estadistika gikan sa United Bible Societies, ingon sa gikutlo sa German Bible Society, mga bahin sa Bibliya nahubad ngadto sa 32 bag-ong mga pinulongan niadtong 1991. Mao nga ang Biblikanhong mga teksto pagkakaron mabatonan na diha sa gidaghanon nga 1,978 mga pinulongan, taho sa mantalaang Aleman nga Wetterauer Zeitung. (Laing tinubdan naghatag ug 1,982 mga pinulongan.) Ang bug-os nga Bibliya nahubad ngadto sa 322 ka mga pinulongan, ang Kristohanong Gregong Kasulatan ngadto sa 758, ug ubang mga bahin sa Bibliya ngadto sa 898. Sa Aprika, mga teksto sa Bibliya mabatonan diha sa 566 ka mga pinulongan. Sa Asia ang gidaghanon maoy 490, sa kayutaang Amerika 411, sa dapit Pasipiko 321, ug sa Uropa 187.
Makamatay Gihapon
Duha ka tuig human sa pagkatapos sa pakiggubat sa Habagatang Aprika, mga mina nagakalas gihapon sa mga kinabuhi sa kabataan sa Namibia. Sa Disyembre 1991, ang mantalaang Lesotho Today nagtaho nga “kapin sa 40 ka tawo ang namatay sulod sa miaging 18 ka bulan, ug mga 100 ang naangol.” Kini nahitabo bisan pa sa mga pasidaan sa telebisyon ug mantalaan. Usa ka inahan, kinsa nawad-an ug tulo sa iyang walo ka kabataan sa maong mga bomba, nag-agulo: “Lisod tuohan nga duha ka tuig pagkatapos sa gubat kami sa gihapon ginakawatan sa among mga anak.” Bisan tuod linibo sa mga mina ang nakuha, tingali dili posible nga makita ug makuha silang tanan, tungod kay sila nakatag ibabaw sa halapad nga luna ug daghan ang maayong pagkatago ilalom sa yuta.
Bayot nga mga Gang sa Pangawat
Usa ka dili kasagaran nga pagdagsang sa krimen naglukop sa tibuok Florida, T.B.A., ning ulahing katuigan. Ang mga bayot—mga lalaki nga nagbiste samag babaye—nangawat sa mga tindahan sa sinina sa denosenang mga lungsod. Sumala sa The Wall Street Journal, ang pulis nagbanabana nga may kapin sa usa ka gatos ka bayot ang sakop sa mga gang. Ang detektib nga si Michael Roggin nagtug-an sa Journal nga sa miaging tuig kining mga gang mapasanginlan sa mga 25 ka pagpangawat diha sa siyudad sa West Palm Beach lamang, nga nangawat ug mga $400,000 balor sa sinina. Ilang gikawatan ang usa ka tindahan ug kaunom sa walo ka bulan, ug sa dihang girehasan ug puthaw sa tag-iya ang sulod sa bentana sa tindahan, sila nagsulay sa pagpadasmag ug kotse lahos niana. Bisan pa, sa ilang tanang kamapasundayagon kining mga tulisan lisod dakpon. “Kon kini maoy 20 ka tuig kanhi, sila maila samag nagangutngot nga komagko,” patin-aw sa usa ka sarhento sa pulis ngadto sa Journal. “Apan sa sosyedad karon, hibalo ka, halos kinaiyanhon nga makakita sa tanang matang sa tawo nga naglakawlakaw palibot.”
Makaabog sa Kawatag Tinda
Kay gipul-an na sa kanunay nga pagpangawat sa iyang tindahan, usa ka tag-iya ug tindahag-libro sa Siyudad sa Iwaki, Hapon, nakahunahuna ug bag-ong paagi sa pagsulbad sa suliran. “Siya nakahukom sa pag-edit ug pagbaligya sa pelikula sa video nga gikan sa mga kamera sa seguridad nga nahimutang sa lima ka mga lokasyon sulod sa iyang tindahan,” taho sa Mainichi Daily News sa Tokyo. Ang na-edit nga mga tape tin-aw nga nagpakita sa siyam ka tawo, lakip ang lima ka bata pa, sa akto sa pagpangawat. Ang tindahan nag-anunsiyo sa mga tape pinaagi sa mga pulong: “Karon ginabaligya alang sa 280 yen [mga $2, U.S.], pelikula sa mga kawatan niining tindahana.” Bisan pa sa mga pasidaan gikan sa mga awtoridad nga mahimo niyang malapas ang mga katungod sa kustomer, ang tag-iya sa tindahan nakiling sa pagpadayon sa iyang batok-pangawat-sa-tindahan nga taktika. “Leksiyon kini alang kanila,” matud niya. Ang unang hugpong sa mga tape nahalin ug dali—ug kalit nga nakapahunong sa pagpangawat sa tindahan.
Peste sa Kapehan sa Brazil
Ang mga may kapehan nag-atubang na ug kalisod tungod sa nagkaus-os nga mga prisyo—ug karon kini na usab. Ang magasing New Scientist nagtaho nga “ang mga gangis nakaabot sa gidaghanong samag peste sa usa sa labing importanteng kapehang rehiyon sa Brazil.” Minilyon nanghugpa sa umahan, ang mga gangis mangitlog diha sa mga gamot sa kape. Ang bag-ong pusa, gitawag ug nymphs, mokaon sa mga gamot ug mopatay sa tanom. Diin mohugpa ang mga gangis, ang mga plantasyon sa kape may kalagmitan nga mapildihan kutob sa 60 porsiento sa ilang ani sa kape. Sulod sa milabayng unom ka tuig, kining peste padayong nagkagrabe. Sumala sa New Scientist, ang Brazilian Coffee Institute nagpasangil sa peste tungod sa pagdaot sa tawo sa kasilinganan. Uban sa ubang mga hinungdan, ang katawhan nakapatay sa kinaiyanhong manunukob sa gangis, ilabina ang armadillo.
Di-kasaligang mga Astrologo
Sayo sa 1991 ang Asosasyon sa Siyentipikanhong Panukiduki sa Parasiyensiya sa Alemanya nag-ipon sa 152 ka mga tagna sa 27 ka mga astrologo. Unya ilang gisusi sila sa kataposan sa tuig. Ang Wetterauer Zeitung nagtaho nga 103 sa mga panagna “sayop sa bug-os.” Pananglitan, ang mga astrologo nagtagna nga may atomikong kadaot ug tambal sa AIDS sa 1991. Ang 14 ka tagna nga nahimong tinuod maoy yanong malangkobong mga pahayag. Ang uban hanap kaayo nga pagahukman sa katukma, samtang ang pila ngani nagsumpaki sa usag usa. Sa laing bahin, ang tanang astrologo walay nasulti bahin sa pipila ka dagkong mga hitabo sa 1991. “Kon may usa lang ka astrologo ang nahibalo kon unsay iyang ginahimo,” komento sa manedyer sa asosasyon, “siya, pananglitan, sa abante nakakita sa pagluwat ni Gorbachev o sa pagkahugno sa Unyon Sobyet.”
Nagadaot-sa-kaugalingon nga Teknolohiya
Hapit 25 porsiento sa mga namatay nga Amerikano sa gubat sa Gulpo sa Persia ug 15 porsiento sa naangol maoy mga biktima sa gitawag sa militar nga bala sa higala—nga naig-an sa ilang kaugalingong puwersa. Sa miaging mga gubat ang maong bala mapasanginlan sa ubos sa 2 porsiento sa mga namatay nga Amerikano. Kinadak-an sa suliran misangpot gumikan sa dugang paggamit sa abanteng teknolohiya. Labaw kinabag-ohang hinagiban nakaarang sa mga tangke ug helikopter sa pagtira sa mga ig-onon kutob sa 8 ka kilometros ang gilay-on uban ang pagkatukma. Kini mahimong makapamenos sa balos sa kaaway, apan kini saylo na sa maarangan sa karong teknolohiya sa pag-ila tali sa higala ug kaaway sa dihang ang mga behikulo sa layo dug-ol kaayo—ilabina diha sa paspas nga away sa dihang lisod makakita.