Kanang Katingalahang mga Marsupial Gikan sa Nasod sa Ubos

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia

UNSA sa eksakto ang usa ka marsupial, ug unsa ang naghimo sa mga marsupial nga katingalahan?

Sa pagsulting yano, ang marsupial maoy usa ka matang sa susohang hayop, nga mao, usa ka init-ug-dugong hayop nga nagapasuso sa iyang anak. Ugaling, lahi kay sa kadaghanang susohan nga kahayopan ang bayeng mga marsupial dili mopormag mga inunlan sulod sa ilang tagoangkan sa panahon nga sila magmabdos. Sila manganak ug mga anak nga labihan ka gamay, ug dili makakita, dayon pasusohon ug panalipdan sila sa mga puyo nga naa sa gawas. Busa, sa lintunganay, ang marsupial maoy susohan nga hayop nga may puyo, kay ang Latin nga pulong marsupium nagkahulogan man nga “puyo” o “bulsa.”

Sa pagkatinuod, ang kangaroo usa lamang sa mga 250 ka espisye sa mga marsupial. Adunay mga marsupial sa mga nasod nga gawas sa Australia​—apan dili daghan. Pananglitan, ang opossum sa Amerika del Norte maoy marsupial, ug ang uban hikaplagan sa Amerika del Sur. Apan sa pagkakaron kadaghanan sa mga marsupial sa kalibotan limitado sa rehiyong Australasian, nga mga 175 ka lainlaing matang nailhan didto. Tanantanan, adunay 45 ka espisye sa mga kangaroo sa Australia, apan ang higante pula nga kangaroo ang labing ilado. Siya ang kinadak-an sa tanang marsupial, nga motimbang ug abot sa 90 kilos, ug may tindog nga taas pa kay sa kadaghanang lalaki. Hinuon, ang iyang bayeng kapikas mamatikdang mas gamay ug asulon-abo ang bulok.

Ang mga kangaroo makalukso ug abot sa 11 metros sa usa ka paglukso. Ang pipila naorasan sa mga katulinon nga abot ug 64 kilometros sa matag oras ug nakalukso sa mga alad nga kapin ug 3 metros ang gihabogon. Kining higante nga pula ug ang gamaygamay abuhon nga kangaroo hikaplagan sa kadaghanang mga bahin sa kontinente sa Australia. Sila maoy kasagaran ug makapaukyab nga talan-awon alang sa mga turista nga magdrayb agi sa mga dapit nga may kakahoyan ug bisan agi sa uga nga mga desyerto sa kinataliwad-an sa Australia. Ang mga kangaroo maoy mga hayop nga tigpanon ug kasagaran magpundokpundok nga gitawag mobs.

Talagsaon nga Pag-anak

Tingali ang labing katingalahan nga kinaiya sa kinabuhi sa marsupial mao ang pag-anak ug pag-atiman sa bata. Ang mga kangaroo naghulagway sa kadaghanan nga marsupial. Sa mga 33 hangtod sa 38 ka adlaw lang human sa pagkasta, ipanganak ang bata nga kangaroo. Apan ang bag-ong gianak sa pagkatinuod labaw lag diyutay sa embryo o nagtubo pa nga binhi​—gamitoy, pormag-bitsuwelas nga linalang, nga ang timbang mga 0.75 gramos, nga gamay pa kay sa tumoy sa imong kumingking, ug halos sihag.

Human dayon sa iyang pagkaanak, siya “mokatkat” gikan sa matris sa iyang inahan paingon sa iyang balhibo. Dayon, pinaagi sa paggamit sa gagmitoy pangunahan nga mga bukton nga sinangkapan ug mga kamas, siya maningkamot sa pagsulod nga kinse metros sa puyo sa inahan. Didto motapot siya sa usa sa upat ka atngal sa suso, nga unya moburot sulod sa iyang baba. Pinaagi sa maong gunitanan sa kinabuhi, madawat niya ang tanang sustansiya nga kinahanglanon, ug sa sunod lima ka bulan, siya magpabilin niining hayahay nga dapit sa bata una ipagawas ang iyang ulo sa gawas sa puyo sa unang panahon.

Sa mga unom ka bulan sa edad, ang batang joey (sumala sa pagtawag sa batang mga kangaroo) mohimo sa iyang unang temporaryo nga tikang sa gawas, apan sa kasagaran siya mobalik sa puyo alang sa pagkaon ug kasegurohan. Sa kataposan, hinuon, ihukom sa inahan nga si joey dako na kaayo nga dili na paigo sa puyo ug busa pugngan siya sa paglukso aron mobalik sa sulod. Sa panahon nga siya 18 na ka bulan sa edad, siya sa hingpit independente na gikan sa inahan.

Ang laing katingalahang hitabo mao nga ang inahang kangaroo makagamag duha ka magkalain nga matang sa gatas sa samang panahon. Inigkahimugso ni joey numero uno, siya makigkastahay pag-usab. Ang bag-ong gisamkong binhi magpabilin nga walay lihok hangtod ang unang joey mosugod sa iyang daklit nga paggawas sa puyo. Dayon ang joey numero dos igaanak diha sa iyang gamitoyng dagway ug motapot sa laing atngal sa puyo.

Apan ang magulang nga joey magkuha gihapog gatas gikan sa iyang orihinal nga atngal. Sa pagkomplikar pa sa kahimtang, ang bag-ong samag-binhi pang joey nagkinahanglan ug laing timpla sa gatas. Bisan pa niana, kini dili suliran kay gikan sa iyang gitaptang atngal, ang inahan karon makaarang sa pagtagana ug daghag-asukar nga gatas, samtang gikan sa orihinal nga atngal ni manong siya mopadayon sa pagtaganag gatas nga daghag protena ug tambok alang kaniya!

Bisan tuod sa kasagaran dili agresibo nga kahayopan, ang mga laki usahay makigsangka diha sa morag boksing. Kasagaran kini mao lamay pagtigi sa duha ka batang mga laki sa ilang kusog. Usahay duha ka dagkong laki mag-away pinaagi sa mga kumo​—sa aktuwal magsumbagay tungod sa usa ka napiliang baye! Ang maong mga bugno mahimong seryoso kaayo, kay ang magkaribal nga mga ulitawo magkawrasay sa usag usa pinaagi sa iyang mga pangunahan nga bukton ug sa kusog magpatiranay pinaagi sa luyo nilang mga batiis.

Ang Makalingaw nga Koala​—Laing Katingalahang Marsupial

Halos sama ka ilado sa kangaroo, ug gipasundayag sama ka subsob diha sa mga Australianhong brosyur sa turista, mao ang labing nindot nga marsupial​—ang koala. Kining gamay nga linalang mopuyo lamang sa kahoy ug molakawlakaw ilabina sa magabii. Siya sa kasagaran masaypan nga oso tungod sa iyang dagway, ug mao nga siya usahay sa kasayop tawgon nga koala bear. Apan sa pagkatinuod siya walay relasyon sa pamilya sa oso, ni siya usa ka matang sa opossum o unggoy. Siya linain gayod. Oo, adunay usa lamang ka espisye sa koala, ug kini limitado sa silangang mga estado sa Australia.

Ang koala adunay way-kinutobang katakos sa paglingaw, tungod sa iyang humil, nindot kugoson nga dagway, sidlakong mga mata nga samag botones, humil gomahon nga ilong, ug halos-kanunay nalibog nga panagway. Kay dili dagkong mga hayop, sila motubo abot ug mga 60 sentimetros sa gihabogon ug motimbang ug gikan sa 8 ngadto 14 kilos.

Ang batang koala ianak nga sama sa kasagaran ubang marsupial gawas nga ang inahang koala adunay puyo nga ang abli nagpaluyo. Ang bag-ong gianak magpabilin sa puyo sulod sa unom ka bulan, ug sa dihang siya sa kataposan mangaresgar sa paggawas, siya mokapyot sa bukobuko sa iyang inahan samtang siya mapuliki sa pagpangitag lamiang kadahonan sa kakahoyan.

Usa ka Talagsaong Sistema sa Paghilis

Ang mga koala pilian ug pagkaon. Sila mokaon lang ug mga dahon sa kahoyng eucalyptus. Ug dili kay bisan unsa lamang nga dahon. Sa mabatonang 600 lainlaing espisye sa eucalyptus, ang mga koala mokaon gikan lamang sa 50 o 60. Kon ang ubang mga hayop mokaon sa maong mga dahon, lagmit kaayo nga mamatay sila tungod sa lana ug may-hilong mga kemikal diha sa mga dahon nga maoy makahilo. Ang komplikado kaayo nga sistema sa paghilis nagatabang sa mga koala sa paghilis sa ilang espesyal nga pagkaon, apan ang ingon ka talagsaong diyeta lagmit mohatag kanilag linaing baho sa lawas!

Ang pila ka awtoridad nagaingon nga ang mga koala dili gayod moinom ug tubig, ug ang pulong “koala” gisabot nga usa ka Aborigine nga pulong nga nagkahulogang “Dili ako moinom.” Apan ang mainampingong paniid nagpadayag nga ang mga koala usahay manaog gikan sa ilang kakahoyan aron moinom, ug usahay mokaon pa silag diyutayng yuta aron idugang sa ilang kulang-mineral nga diyeta.

Bisan tuod ang mga kangaroo makita diha sa ubay-ubayng mga zoo sa tibuok nga kalibotan, ang mga koala mapalgan sa pila lamang ka zoo sa gawas sa Australia. Apan kon ikaw makahigayon sa personal sa pagkakita kanila o dili, gipaneguro namo nga ikaw mouyon nga sila katingalahan gayod nga kahayopan​—kining susohan nga kahayopan nga adunay mga puyo ug walay mga inunlan.

[Hulagway sa panid 16]

Inahang kangaroo uban kang joey sulod sa puyo

[Hulagway sa panid 17]

Koala naningaon ug dahong gum

[Credit Line]

Melbourne Zoo Education Service, Victoria, Australia