Pagpasanay sa mga Higante sa Baybayon
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Canada
ANG paglakaw diha sa habog kaayong kakahoyan lalim gayod kaayo, gani matahom, nga mga kasinatian nga imong masulayan. Ang pagtan-aw sa mga silaw sa kahayag ug sa mga kolor, ang paghanggab sa bugnaw, preskong hangin, ug ang pagbati sa kahilom ug kalinaw makapadasig kaayo.
Ang Amihanan-kasadpang Pasipiko sa Amerika del Norte nabantog sa halapad kaayo nga kakahoyan. Ang kabukiran, kawalogan, ug mga pangpang puno sa kusog nga motubo bantog nga mga higante sa baybayon—ang nagapamungag-kono humok nga mga kahoy. Ang hemlock, balsamo, pino, sidro, spruce, ug fir tag-as kaayong nanubo dinhi. Ang bantog nga Douglas fir makaabot halos 90 ka metros sa gihabogon!
Hinunoa, adunay labaw pa niining mga kahoya kay sa ilang katahom. Sila bililhon sa panginabuhi sa mga magtrotroso, tigkargag kahoy, tighimog mga dalan, sa mga trabahante sa gabsanan, mga operitor sa barkong-tigguyod, ug uban pa. Ug gikan sa kahoy makuha ang hilaw nga materyales alang sa libolibong mga produkto sa pagtagbaw sa mga pumapalit. Hinungdanon kaayo ang mga kahoy nga ang mga siyentipiko ug mga manedyer sa lasang naningkamot sa pagpangitag mga paagi sa pagpadali sa ilang pagtubo ug sa pagpauswag sa abot sa lasang. Aron mahimo kini, sila miliso sa siyensiya ug arte sa pagpasanay ug kahoy.
Nganong Magpasanay ug Kahoy?
Ang mga kahoy sa lasang, sama sa mga dagway diha sa panon, lahi. Ang matag usa lahi ug diyutay gikan sa usag usa sa gitas-on, sa dahon, ug sa mga sanga. Ug kini magkalahi usab sa mga paagi nga dili nimo makita.
Ang ubang mga kahoy kusog nga motubo kay sa uban. Ang pipila nagapatunghag tabla nga mas lig-on, mas dasok, ug kahapsay (walay mga buko) kay sa uban. Ug ang uban mas makasukol sa mga peste ug mga sakit. Kining tanan hinungdanon kaayo sa industriya sa lasang.
Ang mga manedyer sa lasang siyempre gusto nga ang mga kahoy dali nga motubo, mosukol sa sakit, ug mohatag ug maayong kalidad nga tabla. Ug alang sa kasayon sa pagputol, paghakot, ug paggabas, ang mga kahoy nga tupong ug gidak-on maoy labing maayo. Apan ang maayong mga kahoy—ang daang tubo nga nagbarog dinhi sa dihang ang unang magtrotroso miabot sa tungatunga sa ika-19ng siglo—naputol na. Ang mga kahoy nga ginaputol karon, nga ikaduhang-tubong mga kahoy, mas gamay, mas hinay nga motubo, dili kaayo baga ug tablon, ug dili managsamag kalidad. Trabaho sa tigpasanay ug kahoy ang pagpatubo ug mga kahoy nga dunay maayong mga kinaiyahan. Kini maoy miagak sa mga programa sa pagpauswag-sa-kahoy nga ginapalihok karon sa Amihanan-kasadpang Pasipiko.
Kon sa Unsang Paagi Kini Ginahimo
Ang pagpasanay ug kahoy magsugod sa pagpili. Diha sa lugar nga giplanohang tamnan pag-usab, susihon sa usa ka tem sa mga teknisyan ang pundok sa mga kahoy aron pangitaon ang mga kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad—mga kahoy nga daw mohatag ug labing dakong posibilidad nga mapasanay sa genetikanhong paagi.
Kon ang pagsusi sa pundok sa kahoy daw makalingawng pamation nga sama rag nagasuroysuroy diha sa kakahoyan, dili gayod kana tinuod. Kini maoy usa ka hago nga pagsusi. Ang matag usa ka gidahom nga maayong kahoy kinahanglan motakdo sa listahan sa mga kinaiyahan—maayong mamungag kono, kusog nga motubo, tul-id ug punoan, walay sakit, ug uban pa. Apan niining trabahoa, ang mga panagway malimbongon. Kanang matahom, bus-ok 40 ka metrong kahoyng fir tingali mas taas, apan kini kusog ba nga mitubo o gulang na? Kini tungod ba kay maayo ang lugar nga gituboan o dili-hunoban ug tubig, o ang gidak-on niini maoy tungod ba sa superyor nga kinaiyahan?
Sa dihang makita ang maayong espisimin, kini butangan ug tag ug numerohan. Apan, karon, sa unsang paagi kini ipasanay aron makapatunghag laing superyor nga mga kahoy? Walay makuhang kaayohan ang pag-ibot ug pagtanom niini pag-usab sa laing dapit. Ni may kaayohan ang basta pagkuha sa mga liso niini ug itanom. Tungod kini kay walay paagi sa pagkasayod kon haing kahoya sa palibot ang nagsabwag sa pollen diha sa mga liso, busa naghimo sa genes niini nga dali na lunsay. Ang gikinahanglan mao ang pinutol gikan sa kahoy. Apan sa unsang paagi kini makuha?
Ang pinakaubos nga sanga habog gikan sa yuta. Busa ipunting sa hingigo ang iyang riple ug motiro. Mahulog ang tumoy sa usa ka himsog nga sanga. Kini nga pinutol, nga gitawag ug turok, dalhon ug isumbak diha sa tuod sa linghod nga kahoy diha sa luyongan. Didto ang gisumbak nga turok motubo nga parehog gene sa gigikanan nga kahoy—usa ka hulad.
Ang lugar nga luyongan pilion ug maayo aron ang gisumbak nga mga hulad dili masabwagan ug mga pollen sa mga kahoy nga ihalas. Sa dihang ang mga hulad mogulang na, ang nagapaliwat nga mga bulak, nga proteksiyonan batok sa mga pollen nga dala sa hangin ug bulseta, butangag pollen sa artipisyal nga paagi pinaagig indiyeksiyon. Ang mosangpot nga mga liso mahimong usa ka bag-ong kaliwat nga mga luyong, o linghod nga mga tanom. Diha sa matag lakang niining paagiha, ug sa matag luyong, ang detalyadong impormasyon kinahanglang huptan aron ang gigikanan sa kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad, ang tuboran sa pollen, ug sa uban pang mga impormasyon masubay.
Unya ang mga luyong dalhon ngadto sa usa ka lugar duol sa kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad ug itanom aron makita kon unsa ka maayo sila motubo. Sama sa tawhanong liwat ang mga kahoy mobanaag nga pareho o dili sa ilang mga ginikanan. Kon maayo ang ilang pagtubo, ang ilang mga turok maoy kuhaan alang sa ikaduhang-kaliwat sa luyonganan. Ang mga liso gikan niining mga turoka ikabaligya hangtod sa kantidad nga $260 (U.S.) matag libra. Apan kon dili maayo ang ilang pagtubo, ang ilang gigikanan, ang mga hulad ibton gikan sa luyonganan, ug ang mga kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad nga ilang gikuhaan wagtangon gikan sa programa. Kinahanglang mangita na usab ug bag-ong kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad, ug ang hago nga paagi sugdan na usab.
Kining tanan nagkinahanglag panahon. Ang tigpasanay ug mga kahoy dili gani makalaom nga makakita bisag usa ka dako na nga kaliwat sa mga kahoy nga resulta gikan sa iyang trabaho. Mokabat ug napulo ka tuig alang sa usa ka luyonganan sa pagpatunghag mga liso diha sa magamit nga gidaghanon. Mokabat ug laing napulo ka tuig sa pagsusi sa liwat sa mga kahoy diha sa tamnanan. Sa kataposan, mokabat ug laing 50 ngadto sa 60 ka tuig aron ang mga kahoy modako nga mahimo nang putlon.
Dunay mga Kapeligrohan
Sumala sa gipakita sa sinugdan, kon ang gisumbak nga mga turok dili maayog tubo, ang mga tuig sa kahago makawang. Busa, ang tentasyon dako kaayo sa pagpabilin diha lamang sa diyutayng gidaghanon sa labing maayo ug napamatud-ang mga kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad. Apan dunay kapeligrohan sa pagbuhat niini. Unsa kini?
Ang matag kahoy, sama sa matag tawo (gawas sa kaluha o triplets), talagsaon ug gene—usa ka genotype. Kon mas diyutay ang genotype diha sa koleksiyon sa gene sa tigpasanay ug kahoy, mas diyutay ang magkalahing mga gene nianang koleksiyona, ug mas dako ang kapeligrohan nga ang pipila ka sakit o peste makapuo sa tibuok nga kaliwatan sa mga kahoy, bisan ang tibuok nga lasang.
Busa maalamon nga dunay mas dakong koleksiyon sa gene, bisag ang pipila sa mga kahoy may potensiyal nga maayog kalidad dili sama ka kusog nga motubo o sama ka tul-id. Ang paggamit ug daghang mga kahoy nga may potensiyal nga maayog kalidad nagapakunhod sa kapeligrohan sa bug-os nga pagkahanaw.
Umaabot sa Pagpasanay ug Kahoy
Bisan pag mokabat ug laing 50 ka tuig sa dili pa moabot ang mga resulta gikan sa ginahimong pagpasanay ug mga kahoy karon, ang bentaha mao nga ang kalasangang gitamnan ug napauswag nga mga liso mahimong ikabaligya sa 10 ngadto sa 20 porsiento nga menos ug panahon kay niadtong gitamnan sa ordinaryong mga liso. Ug ang ubang mga eksperto nanagna nga ang pagpasanay ug kahoy mopauswag sa gidaghanon sa maputol nga kahoy sa 25 porsiento diha sa bisan unsang partikular nga parsela sa yuta. Kini nga kaayohan, apil ang pagkamaayong mosukol ug sakit ug sa mga peste, mas lig-on ug mas hinlong tabla, ug mas maayong produksiyon sa liso, maghimo sa pagpasanay ug kahoy nga usa ka bililhong bahin sa pagdumala sa lasang sa Amihanan-kasadpang Pasipiko.
Ang panahon nagpabiling kaaway sa mga tigpasanay ug kahoy. Dugay kaayong makita ang mga resulta, sa paghimog mga desisyon, sa pagpadayon sa sunod nga lakang. Ang mga kahoy, ug ilabina ang mga conifer, taas ug kinabuhi kay kanato. Apan ang Bibliya nagpunting sa panahon nga kana dili na unya mahitabo. “Sama sa mga adlaw sa usa ka kahoy maingon man ang mga adlaw sa akong katawhan,” kini nagasaad. Ngani, ang Diyos nagsaad nga ang iyang katawhan mabuhi nga walay kataposan. (Isaias 65:22; Pinadayag 21:3, 4) Unya ang katawhan duna nay panahon sa pagsuhid sa katingalahang potensiyal sa mga gene nga nagpabiling natago gihapon diha sa mga tanom ug mga hayop.
[Mga hulagway sa panid 26]
Nagtiro ug sanga sa usa ka kahoy