Ang Kadaiyahan Maoy Lamas sa Mexicanong Kinabuhi

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Mexico

GUSTO ba nimong motilaw ug naandan Mexicanong pagkaon? Nan, palihog ug lingkod sa may lamesa. Lantawa ra gud ang nagkadaiyang mga potahe nga gipahimutang ibabaw sa nindot Mexicanong zarape nga gigamit nga mantel sa lamesa, ug simhota ang laming kahumot sa pagkaon!

Siyempre, halos ang matag nasod adunay nagkadaiya kaayong pagkaon, apan sa Mexico dili matapos ang talaan sa mga lokal nga potahe. Kami adunay ubay-ubayng mga matang sa moles; tanang matang sa halang nga mga sarsa nga ipaibabaw sa pagkaon; Mexicanong mga abregana, sama sa tostadas, enchiladas, sopes, quesadillas, ug tlacoyos. Unya, anaa ang laming tacos. Anaa ang daghang matang sa tamales nga halos sama ka daghan sa mga estado sa Mexico. Aduna gani nagkadaiya pang mga potahe nga maluto sa mga pagkaong gikan sa dagat.

Gilaway ka na ba? Nan sulayan namo nga ipaila kanimo ang pipila sa among mas iladong Mexicanong mga potahe.

Mole​—Kinaiyanhong Mexicano

Ang pulong mole (litokon ug moʹlay) naggikan sa mulli, usa ka pulong nga gigamit sa Aztec Nahuatl nga dialekto nga nagkahulogang “sarsa.” Ang mole mao ang sinagol o sarsa nga ipahid sa mga hiwa sa manok ug pabo o ipaibabaw sa kan-ong humay, ug kini ang maghatag sa laming pangpiyesta sa pagkaon, sanglit ang mole sagad gamiton sa espesyal nga mga okasyon. Si Patricia Quintana nagsugid kanato diha sa iyang librong Mexico’s Feasts of Life nga “ang mga mole magkalain gikan sa rehiyon ngadto sa rehiyon, gikan sa balangay ngadto sa balangay, gikan sa kusinero ngadto sa kusinero diha sa samang balangay.”

Kini nga sarsa ginama sa ugang sili, pulang kamatis, sibuyas, almonds, prunes, saging, tostadong tinapay, cloves, cinnamon, ug lana sa utanon, nga asinan ug butangag pamienta aron molami. Idugang ang tsokolate aron ang sarsa makabaton sa lami nga maorag lamas ug tam-istam-is. Mahimo bang dalitan ka namog diyutay ibabaw sa imong manok ug kan-on? Pagbantay! Ang pila ka lingagngag ug tiyan magkinahanglag panahon aron maanad niining tugob nga sinagol.

Relyenong mga Siling Halang

Ang relyenong mga siling halang maoy komon kaayo nga potahe. Kini ginama sa poblanos, dagkong mga sili, nga pritohon ug kadiyut sa init nga mantika aron matangtang ang nipis nga panit ug mahumok usab. Unya kuhaon ang subok ug mga liso. Ang sinagol nga ginutad nga karne ug nuts andamon ug pritohon uban sa mga lamas ug prunes; unya kini isulod sa mga sili. Ang mga sili sirhan pinaagig mga tukhi. Ang keso magamit usab nga pangrelyeno. Unya ang mga sili ituslob sa kinutaw nga harina ug pritohon. Sila idulot nga gibuboan sa sarsang pulang kamatis. Sila lami kaayo nga kinahanglang imong ampingan nga dili makaon ang tukhi!

Aduna gani mas maarting relyenong sili nga gitawag chiles en nogada. Ang pangrelyeno giandam uban sa nuts ug ubay-ubayng matang sa ginutad nga karne, sama sa karneng baka, karne sa nating baka, ug karneng baboy. Usahay ang mga sangkap naglakip sa lainlaing prutas nga dinugmok nga pino uban sa tam-is bisnaga nga tanom. Ang relyenong sili lutoon, dayon pabugnawon ug buboan sa dili kaayo tam-is nga krema ug budboran ug may-pulpang mga liso sa pomegranate.

Makapadani nga Mexicanong Abregana

Ang pangunang mga sangkap sa paghikay ug Mexicanong mga abregana mao ang tortillas ug ang nagkadaiya kaayong mga sarsang siling halang. Ang tortillas ilado na sa tibuok kalibotan. Sagad sila nigpis, maunat nga mga pankeyk nga ginama sa minasang harina sa mais nga lutoon ibabaw sa usa ka comal (init puthaw nga papan). Sa kasagaran ang mga sarsa ginama sa berdeng mga sili sama sa jalapeños (nga mga lima ka sentimetros sa gitas-on ug bus-okon) o serranos (gagmay ug mas nigpis). Kining halang nga mga sili gigamit sa tibuok kalibotan, sanglit sila gipreserbar sa suka ug gieksportar.

Ang labing kasagarang sarsa mao ang labing sayong gam-on. Kini magagamit sa berdeng mga sili, pulang kamatis, ug sibuyas​—tanan hilaw. Hiwaon silang pino ug timplahag asin sumala sa gusto. Kon isagol nimo ang maong sarsa sa minasang abokado, ikaw adunay lamiang guacamole, nga magamit nga sarsa o makaon ingong taco (giluko o linikit nga tortilla nga may sulod). Anaa usab ang berdeng sarsa nga ginama sa berdeng mga sili ug berdeng tomatillos nga isugba ug unya ibutang sa blender. Ang pulang mga sarsa gam-on sa pulang mga sili ug pulang kamatis nga sinugba. Ang pila ka sarsa ginama sa lunlon halang nga mga sili, apan depende kana kon unsa ka halang ang gusto nimo.

Ang tostada maoy kagumkom, piniritong tortilla nga ipatong nimo sa ibabaw ang giotro-pagprito nga balatong, dayon ipatong ang ginilis nga manok o laing karne, ug mga siningsing nga sibuyas, nga paibabwan ug sarsa. Ang sopes may pagkasamag diyutay sa tostadas, apan ang tortilla mas baga ug mas gamay ug dili kagumkom. Ang tlacoyos maoy bus-okon nga tortillas nga may sulod nga giotro-pagprito nga balatong. Ang siningsing nga sibuyas ug sarsa ipaibabaw niini. Ang enchiladas susama sa linikit nga tacos, nga sagad dunay diyutayng karneng manok sa sulod. Kini patongan ug mole, dayon sa bag-ong kinagod nga keso ug siningsing nga sibuyas. Kon gusto nimo, ikadugang ang bag-ong krema sa bisan hain sa maong mga abregana.

Ang tanan gustog quesadillas! Ang ngalan naggikan sa pangunang sangkap niini, ang queso, keso, apan ang quesadillas ginama sa nagkadaiyang mga sangkap: kagumkom nga sitsarong baboy, huitlacoche (lumot sa mais), bulak sa kalabasa, tinga (halang ginilis nga karneng baka), ug sorisong baboy, sa pagngalan ug pipila. Daghan kaayo ang mga paagi sa paggama niini, apan ang labing lamian mao kadtong ginama sa samang panahon nga gigama ang tortillas. Ang tortilla umolon ug ibutang ang keso sa usa ka kilid, ug dayon likiton kini ug ibutang sa ibabaw sa comal uban ang diyutayng mantika ug lutoon. Balihon kini labing menos kausa sa pagtino nga maluto ang duha ka kilid. Sa dili pa idulot, ibutang sa sulod ang sarsa ug dayon, samtang nag-asoaso pa​—ihungit! Yum-yum, pagkalami!

Alang Lamang sa mga Isog

Apan adunay pila ka Mexicanong potahe nga alang lamang sa isog ug ginhawa! Buot ba nimong motilaw ug lamiang ibid​—oo, ibid​—diha sa mole? Mas maayo kining tan-awon diha sa potahe, ug motuo kag dili, ang kahumot makapalaway. Unsa na man ang piniritong pulang lamigas nga gam-ong tacos? Ang mga eksperto nagaingon nga sila lamian uban sa pula o berdeng sarsa. Ang usa ka potahe nga mas lisod mabatonan mao ang mga itlog sa lamigas diha sa tacos​—ang Mexicanong caviar! O nganong dili mo tilawan ang mga alisiwsiw nga mapula sa dihang pritohon sa kalaha? Sila nagkadaiya sa gidak-on, apan alang sa mga bag-ohan labing maayo ang gagmay. Hinuon, kining mga potahea maoy alang lamang sa Mexicanong mga lingagngag o alang sa iladong mga hingaon.

Nahisgotan lang nato ang pipila ka pananglitan. Kinahanglang mogahin kag panahon sa pagsinati sa nagkadaiya kaayong tamales (minasang harina sa mais nga may karne sa sulod, nga gipormang sama sa puso sa mais, ug giluto diha sa pakpak sa mais), mixiotes (karne ug mga dahondahon nga gilutong hinay diha sa nipis nga panit sa maguey nga tanom), ceviches (kinilaw nga isda ug pagkaong dagat nga gihulom sa duga sa lemon), mga sabaw, ug ang anaa-kanunay nga balatong, nga nagkadaiya ang kolor.

Umari! Lingkod sa may lamesa! Ayaw kabalaka sa halang nga mga sili. Kadaghanan sa pagkaon giandam nga walay sili, ug makadugang kag halang nga mga sarsa sumala sa imong panilaw. Bisan ang Mexicanong katawhan lainlaig gusto sa mga halang nga sili, ug adunay pipila nga dili gani mokaon niana. Apan dawata ang among Mexicanong pagkamaabiabihon, ug tilawi ang nagkadaiya kaayong pagkaon nga idulot sa imong atubangan, sanglit ang kadaiyahan maoy lamas sa Mexicanong kinabuhi!

[Picture Credit Line sa panid 25]

The Codex Nutall,/Zelia Nutall/Dover Publications

[Mga hulagway sa panid 25]

Ibabaw nga wala: tacos

Ibabaw nga tuo: chile rellenos

Ubos: tostadas

[Mga hulagway sa panid 26]

Guacamole

Tlacoyos

Enchilada de mole