Paghupot ug Integridad sa Nazi nga Alemanya
SA USA ka tugnaw nga buntag sa Abril niadtong 1939, ako gipadala sa kampo konsentrasyon sa Sachsenhausen sa Alemanya. Uban sa laing bag-ong mga binilanggo, ako miatubang sa komander sa kampo, nga usa ka madagmalong lalaki nga gianggaan ug Foursquare tungod sa iyang muskuladong pamarog. Sa iyang “pagdawat nga diskurso,” iya kaming gibugalbugalan, nga mihubit sa pintas nga pagpaantos nga mahimo namong dahumon.
“Inyong madawat ang bisan unsa nga inyong gusto gikan kanako,” suliyaw niya, “usa ka bala sa ulo, sa dughan, sa tiyan!” Ug siya mipasidaan: “Ang akong mga tawo hingigo. Sila mopadala kaninyo diretso sa langit! Kamo makagawas lamang dinhi ingong usa ka minatay.”
Tapos niana ako gipadala ngadto sa Hilit nga Bilanggoan, usa ka kinuralang seksiyon sulod sa kampo. Dinhi niini ang mga Saksi ni Jehova gihuptan, uban sa ubang binilanggo nga giisip nga peligroso. Sa dihang ako gidala didto, usa ka batan-ong SS (Blackshirts/Elite Guard ni Hitler) naglaparog sublisubli sa akong nawong kay midumili ako sa pagpirma sa usa ka pahayag nga gisalikway ko na ang akong pagtuo.
Si Otto Kamien gikan sa Herne nakighigala kanako, nga nagtabang kanako sa pagtaod sa numero sa pagkabinilanggo ug sa purporang triyanggulo nganha sa akong uniporme, nga misilbing ilhanan sa mga Saksi ni Jehova diha sa kampo. Gitudloan usab niya ako sa paghipos sa akong higdaan—ang mga binilanggo kulatahon o gani patyon kon dili makahipos ug tarong sa ilang higdaan.
Si Otto mipasidaan: “Sa matag karon ug unya, sila mangutana kon ikaw Saksi pa ni Jehova. Magpakalig-on, magmalahutayon, ug isulti sa kusog ug tin-aw: ‘Ako Saksi pa gihapon ni Jehova.’” Siya midugang: “Kon ikaw lig-on ug malahutayon, ang Yawa mobiya kanimo.” (Santiago 4:7) Ang pagdasig ni Otto nakatabang kanako sa paghupot sa integridad sa Diyos sa sunod unom ka tuig nga akong gigugol sa tulo ka kampo konsentrasyon.
Sa dihang akong hinumdoman kadtong masulayong mga tuig, karon labaw kay masukad, akong nasabtan, nga tungod lamang sa tabang sa Diyos nga ako nakahupot sa integridad. Sa unsang paagi nga ako unang giaresto niadtong Enero 20, 1938?
Ang Akong Sayong mga Tuig
Mga pila ka tuig una ako matawo niadtong 1911, ang akong mga ginikanan, nga nagpuyo sa Königsberg, Sidlakang Prussia, nahimong Bibelförscher (mga Estudyante sa Bibliya), ingon sa pagkaila kaniadto sa mga Saksi ni Jehova. May tulo ako ka igsoong lalaki ug duha ka igsoong babaye, ug sa subsob dad-on kami ni Mama sa mga tigom. Ikasubo, sa wala madugay si Papa mihunong sa pagduyog sa pamilya sa tinuod nga pagsimba. Bisan tuod ang akong igsoong mga lalaki ug usa ka manghod nga babaye nagmasibotong mga magmamantala sa Gingharian, sa pag-abot sa panahon ang akong magulang babaye nga si Lisbeth ug ako wala na kaayo motagad sa mga kamatuoran sa Bibliya nga among nakat-onan.
Sa misulod ako sa pangedarong 20, si Hitler migahom sa Alemanya, ug ang mga tawo nailalom sa hilabihang pagpit-os. Ako nagtrabaho ingong mekaniko sa awto sa usa ka dakong planta sa pagreper sa Königsberg. Sa dihang ang Führer mohatag ug mga pakigpulong sa espesyal nga mga okasyon, ang tanan sa planta kinahanglang magtigom. Kasagaran na usab ang paggamit sa pangomostang “Heil Hitler!” Sa ulahi ako gimandoan sa pagpakigbahin sa una-militaryong pagbansay, busa kinahanglan kong atubangon ang pangutana, Kang kansang kiliran ako dapig?
Gikan sa Buhat 4:12, akong nahibaloan nga ang heil, o kaluwasan, wala magagikan kang Hitler apan pinaagi lamang kang Jesu-Kristo. Busa dili ako makaingon ug “Heil Hitler,” ug wala gayod ako mohimo niana. Usab, wala nako tagda ang mando sa pagpakigbahin sa una-militaryong pagbansay.
Sa 1936 ug 1937, ang akong inahan, akong manghod nga babaye nga si Helene, ug akong igsoong mga lalaki, si Hans ug Ernst, tanan giaresto. Sukad niadto gusto ko usab nga mobarog dapig sa matuod nga Diyos. Misugod ako ug basa sa Bibliya sa gabii, ug miampo ako kang Jehova alang sa tabang. Si Lisbeth usab misugod sa pagpakitag dugang interes.
Paghimo sa Akong Baroganan
Sa dihang miabot ang panahon, mihimo akog tin-aw nga baroganan dapig kang Jehova ug midumili sa pag-alagad sa kasundalohan ni Hitler, bisan tuod wala pa ako mabawtismohi. Giaresto ako ug gihatag ngadto sa militar. Lima ka semana sa ulahi gisentensiyahan ako sa korte militar sa Rastenburg ug usa ka tuig sa bilanggoan.
Gibalhog ako nga walay kauban sa Sentral nga Bilanggoan sa Stuhm, Kasadpang Prussia. Sa panahon sa akong pag-ehersisyo sa nataran sa bilanggoan, nakakaplag ako ug kahupayan sa pagbayloay ug mga pasiplat sa matinumanong mga Saksi gikan sa Königsberg nga akong kaila sukad sa pagkabata. Unya ang akong igsoong mga lalaki—si Paul, Hans, ug Ernst—tanan gibalhog sa samang bilanggoan tungod sa ilang pagtuo sa Diyos. Samtang ako nag-inusara, si Hans nakahimo sa pagpayuhot ug usa ka pirasong tinapay alang kanako.
Sa pagkatapos sa termino sa akong pagkabilanggo, sa sublisubli ako giimbestiga sa Gestapo sa Königsberg. Sanglit midumili ako sa pagbag-o sa akong hunahuna, gidala ako sa kampo konsentrasyon sa Sachsenhausen. Didto giasayn ako sa buluhaton sa konstruksiyon sa usa ka garahe, nga nagbudlay gikan sa alas-sayis ang takna sa buntag hangtod alas-sayis sa gabii. Tungod sa grabeng pagmaltrato, ang pila ka binilanggo misulay sa pagkalagiw, nga nasayod, nga kon hidakpan, sila pagapusilon. Kas-a ako nakasaksig usa ka bilanggo nga naghikog pinaagi sa paghasmag batok sa koral nga may koryente.
Ang Pagpit-os Nagkagrabe
Niadtong Septiyembre 1939, mibuto ang Gubat sa Kalibotan II, ug ang pagpit-os kanamo sa Sachsenhausen nagkagrabe. Ang among buluhaton gidugangan, ug wala kami hatagi ug init nga sapot nga lana. Sa Septiyembre 15 ang mga Nazi misampol sa usa sa among Kristohanong igsoon nga si August Dickmann, nga midumili sa pagserbisyo sa militar. Busa usa ka espesyal nga tigom ang gihikay alang sa pagpatay kaniya.
Pipila ka gatos kaming mga Saksi ang nakakita samtang ang firing squad mipusil kang August nga napukan ug namatay. Tapos niadto ang tanang mga binilanggo gidismis gawas sa mga Saksi ni Jehova. Unya si Foursquare nangutana kon kinsa ang andam nga mopirma sa pahayag nga nagsalikway sa iyang pagtuo ug magpakitag kaandam nga magsundalo. Walay mausa ang mipirma, ug si Foursquare nasuko.
Ang tingtugnaw sa 1939 grabe. Kulang ang among sapot ug kulang sa kaon, busa ang kamatayon misakmit sa iyang biktima. Daghan sa among edarang mga brader ang namatay, apan sa katibuk-an ang porsiento sa mga kamatayon taliwala kanamong mga Saksi maoy gamay kon itandi sa ubang mga pundok sa binilanggo. Bisan gani ang himsog nga si Foursquare nagkasakit ug namatay niadtong Pebrero 1940.
Ngadto sa Laing Kampo
Pipila ka adlaw tapos sa kamatayon ni Foursquare, ang 70 kanamo gibalhin ngadto sa usa ka gamayng kampo sa Wewelsburg duol sa Paderborn. Naglaom kami nga ang mga kahimtang didto maarang-arang, apan ang kasukwahi maoy tinuod. Mas gamay ang pagkaon namo ug mas lisod ang trabaho sa kubkoban. Sa pila ka adlaw kami humod tungod sa niyebe ug ulan. Sulod niining labihan ka lisod nga panahon, akong tabonan ug habol ang akong ulo kon gabii ug mohilak aron ihaw-as ang akong mga pagbati sa atubangan ni Jehova. Sa matag higayon nga ako kining himoon, mobati ako ug kakalma sa kahiladman ug kalinaw sa hunahuna, sa ingon nakadawat gikan sa Diyos sa “tabang sa hustong panahon.”—Hebreohanon 4:16.
Si Jehova nag-atiman sa among espirituwal nga kahimsog. Ang mga Saksi gikan sa kampo konsentrasyon sa Buchenwald gipadala sa Wewelsburg, nga may dalang espirituwal nga pagkaon sa dagway sa literatura sa Bibliya. Sa ginagmay nga grupo mangadto kami sa dormitoryo, diin moduyog kami kanila sa usa ka tago nga Pagtuon sa Bantayanang Torre. Bisan ang pisikal nga pagkaon sa kampo morag miarang-arang.
Nagpasalamat ako kang Jehova tungod niining kaayo sa dihang ang usa ka isigka-Saksi mihikay nga ako makatrabaho uban kaniya sa talyer sa salsalan. Sa mga talyer, diin kadaghanan sa trabahante mga Saksi, ang mga binilanggo nakadawat ug maayong abiyo sa pagkaon. Dugang pa, mainit didto, ug walay madaogdaogong pagpamugos sa mga trabahante. Sa pisikal ako nakabenepisyo ug dako nga sulod sa unom ka bulan ako himsog na usab, bisan tuod sayo niana ako bukog ug panit na lang.
Taho Mahitungod sa Akong mga Igsoon
Samtang didto sa Wewelsburg, nakadawat ako ug taho gikan sa akong igsoon nga si Lisbeth nga ang among igsoong si Ernst nakahupot sa iyang integridad kang Jehova hangtod sa kamatayon. Siya gipunggotan ug ulo sa Berlin niadtong Hunyo 6, 1941, tapos sa upat ka tuig nga pagkabilanggo. Sa dihang ang ubang mga Saksi nakadungog sa balita, sila mingduol ug nagpahalipay kanako. Ang ilang positibong tinamdan dulot nga nakatandog kanako. Ang pagpabiling maunongon mas importante kanamo kay sa among kinabuhi.
Duha ka tuig sa ulahi, niadtong Pebrero 1, 1943, ang akong magulang nga si Hans gipusil sa Quednau duol sa Königsberg. Si Hans 34 ang pangedaron ug nabilanggo sulod sa lima ka tuig. Sa ulahi, ang usa nga nakakita sa pagpusil kaniya nagsugilon kanako nga gipangutana sa opisyal si Hans kon unsay iyang kataposang hangyo. Si Hans nangayog permiso nga makaampo, nga gitugotan. Ang pag-ampo nakatandog sa mga sundalo nga sa dihang ang opisyal sa kataposan mimando sa pagpusil, walay mausa ang mituman. Iyang giusab ang mando, may usa nga nagpabuto, nga nakaigo sa lawas ni Hans. Unya ang opisyal miibot sa iyang pistola ug personal nga mitiwas sa pagpatay kaniya.
Dugang nga mga Pananglitan sa Integridad
Sa mga Saksi nga gibalhin gikan sa Buchenwald ngadto sa Wewelsburg, 27 ang gipili aron paserbisyohon sa militar ug gipadala sa kadaiyang mga yunit nga pagaalagaran. Ang kada usa midumili sa pagpanumpa; usa lamang ang midawat nga moalagad sa dili-kombate nga trabaho. Ang 26 gihadlok nga pamatyon, nga walay epekto. Tapos sa ilang pagbalik sa kampo sa Wewelsburg, ang komander mihulga: “Mangamatay kamo ug malubong sulod sa upat ka semana.”
Kining maunongon nga mga brader gihatagan ug tinuod grabeng pagtratar. Ang SS naghunahuna sa tanang paagi sa pagpit-os, pagpaluya, ug pagpaantos kanila hangtod sa kamatayon. Bisan pa, ang tanang 26 wala mamatay! Sa ulahi, ang susamang pamaagi gigamit sa pila ka dili Saksi, ug taliwala kanila taas ang porsiento sa namatay bisan tapos sa mubong panahon.
Ang Maghuhupot-Integridad Nakong mga Igsoong Babaye
Niadtong Abril 1943, gibalhin ako sa kampo sa Ravensbrück. Kadto sa kinadak-an maoy alang sa mga babaye apan may gamayng seksiyon alang sa mga lalaki. Ako gipatrabaho sa talyer sa pagreper ug sakyanan, nga sa atubangan gayod sa kampo sa mga babaye. Ang Kristohanong mga sister nga milabay sa wala madugay nakamatikod sa akong triyanggulo nga purpora. Pagkadako sa kalipay ang magbayloay ug tago nga pangomosta o usa ka mainitong pahiyom! Unya nabaniog nga ako anak ni Lola Rehwald. Oo, ang akong inahan maoy apil niadtong diha sa kampo sa mga babaye, uban sa akong igsoong babaye nga si Helene ug bayaw nga babaye, nga asawa sa akong namatay nga igsoong si Hans!
Ang among Kristohanong mga sister nakaarang sa paghatag kanako ug purol ug usahay usa ka pirasong tinapay. Kas-a ilang gimaneobra ang mga butang aron ako makapakigsulti sa tago sa akong minahal nga inahan. Kon nadiskobrehan pa ang among pagtagbo, magkahulogan kadto ug hilabihang kalisod alang kanamo. Pagkamakalilipay nga pagkahiusa pag-usab! Mga pila ka bulan sa ulahi, dili dugay una mapahigawas ang kampo, ang akong inahan namatay. Siya nakahupot ug integridad hangtod sa kamatayon.
Napahigawas sa Kataposan!
Niadtong Abril 1945 ang mga Ruso ug ang mga Amerikano nagkaduol sa Ravensbrück. Ako gisaligan ug traktora ug treyler aron motabang sa pagpabakwet sa kampo. Tapos sa abenturosong biyahe, ang opisyal sa SS nga tagdumala nagsulti kanamo nga ang mga Amerikano duol na kaayo ug nga kaming tanan libre sa paghimo sa among gusto.
Sa kataposan nakaabot kami sa Schwerin, estado sa Mecklenburg, diin nakatagbo namo ang ubay-ubayng mga Saksi nga gikan sa kampo sa Sachsenhausen, taliwala kanila ang akong magulang nga si Paul. Nakalabang siya sa mga martsa sa kamatayon gikan sa Sachsenhausen, ingon man sa ubang mga paghago. Pila ka adlaw sa ulahi misakay kami sa tren pa-Berlin ug nakakaplag ug usa ka pamilya sa mga Saksi nga maabiabihong midawat kanamo.
Kining pamilyaha dako ug natabang sa mga brader ug mga sister nga napahigawas gikan sa mga kampo ug bilanggoan. Niadtong 1946, naminyo ako kang Elli, usa ka dalaga niadtong pamilyaha. Sa kataposan, naghimog mga kahikayan aron ako mabawtismohan, usa ka butang nga dili posible sa mga kampo konsentrasyon.
Pagkamakalipay nga sa katuigan sa panahon sa mga kombensiyon mahibalag nako ang mga igsoon nga akong nakauban sa mga kampo konsentrasyon! Ang pila nagriyesgo sa ilang kinabuhi alang sa ilang mga igsoon, ug kini sila ilabinang mahal kanako. Ang unom ka membro sa among pamilya nga giaresto—ang akong inahan, akong igsoong si Helene, ug ako, lakip sa akong mga igsoong lalaki, si Paul, Hans, ug Ernst—nakagugol ug 43 ka tuig tanantanan sa pagkabilanggo. Ug ang akong igsoong babaye nga si Lisbeth nakahupot usab sa iyang integridad ngadto sa Diyos hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1945.
Nagasalig sa Kusog ni Jehova
Tapos maminyo, si Elli ug ako nakapribilehiyo sa pag-alagad sulod sa daghang tuig sa Magdeburg Bethel ug sa payunir nga buluhaton hangtod misugod kami pag-atiman sa among duha ka anak lalaki. Kami mapasalamaton kaayo nga ang usa kanila, si Hans-Joachim, nag-alagad ingong ansiano ug ang iyang asawa ingong payunir. Ikasubo, ang usa namo ka anak wala mopadayon sa Kristohanong kurso nga among gitudlo kaniya.
Kapin sa 45 ka tuig ang milabay sukad sa akong mga kasinatian sa kampo konsentrasyon. Apan bisan karon, ang Diyos mismo sa tanang dili-takos nga kalulot wala pa magtapos sa pagbansay kanako. (1 Pedro 5:10) Ako sa subsob napahinumdoman sa mga pulong ni apostol Pablo sa 1 Corinto 10:12: “Pasagdi siya nga naghunahuna nga nagabarog magbantay nga dili siya mapukan.”
Karong adlawa, sa edad nga 81, ako mapasalamaton nga ako sa gihapon makaambit sa buluhatong pagpamatuod ug nag-alagad ingong ansiano sa kongregasyon. Ug ako mapasalamaton nga ako nakatabang sa ubay-ubayng mga tawo sa pagdangat hangtod sa punto sa pagdedikar ug pagpabawtismo. Kini usab akong gitan-aw ingong kapahayagan sa dili-takos nga kalulot ni Jehova.—Sumala sa giasoy ni Josef Rehwald.
[Hulagway sa panid 20]
Si Josef Rehwald niadtong 1945
[Hulagway sa panid 21]
Ang pamilyang Rehwald, mga tuig 1914. Ang inahan nga nagkugos sa batang si Josef
[Hulagway sa panid 23]
Si Josef ug si Elli Rehwald sa 1991 Berlin nga kombensiyon, uban sa anak nga si Hans-Joachim ug iyang asawa, si Ursula