Ang Sinaligang Sakyanan sa Kahanginan

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Habagatang Aprika

“MGA duha na kami ka oras nga naglupad. Sa kalit ang revs sa makina mikibra​—ang unang ilhanan sa kadaot sa makina.a Dihadiha akong gipakayab pa ang helikopter, nga gigamit ang nahibiling mga tuyok aron makab-ot ang kinahabogan kutob sa mahimo una pa mamatay ang makina. Sa dihang naabot namo ang kinutoban sa kayab, ang balayan sa klats nabungkag, nga misalibay sa mga tinipik ngadto sa kahanginan palibot namo.

“Dihadiha titip nga gipakanaog nako ang helikopter, nga kanunayng gihuptan ang abanteng katulinon nga mga 90 kilometros kada oras. Ako nang nasusi ang kahimtang sa ubos, ug kami padulong na sa usa ka gamayng hawan sulod sa distansiyang sayon nga patihulogan.

“Akong gipahangad ug diyutay ang simod sa helikopter pag-abot sa gihabogong 15 metros sa ibabaw sa tupong sa yuta aron mohinay ang pagpaubos sa abyon, ug unya kami milandig, nga midailos sa paghunong sa mga 1.5 metros gikan sa pangpang sa nahubsang suba.”

Kining tanan nahitabo sa halos usa ka minuto. Tinuod, ang mga helikopter mahagbong sa kataposang mga yugto sa usa ka emerhensiyang paglandig, apan sumala niining tinuod nga kasinatian, dili tanan mapildi kon madaot ang makina. Kining pilotoha malamposong nakakompleto sa pagpatihulog nga naglakip sa autorotation​—nga gisanasana sa makadaghan sa panahon sa pagbansay alang lamang sa maong emerhensiya.

Bisan pa, bisan pag luwas ug daghag-mahimo ang helikopter, daghan ang wala pa gayod makasakay niana. Tingali bisan ikaw dili gustong mosakayg makadiyot sa helikopter. Hinuon, ikaw tingali maikag sa pagkahibalo mahitungod niining tagsaong mga sakyanan nga nagalupad.

Diin Kana Nagsugod?

Si Leonardo da Vinci, niadtong 1483, maoy kinaunahang nagdesinyo sa usa ka sakyanan nga pakayab ang lupad, nga migamit ug ulise alang sa alsa. Apan, intawon, ang aeronautical nga mga enhinyero nag-ingon nga ang sakyanang iyang gidrowing dili makalupad! Bisan pa niana, ang pakayab nga paglupad padayong nakadani sa mga imbentor. Niining bag-o pa lamang gayod kana malamposong natuman.

Niadtong 1923 ang Katsilang si Juan de la Cierva, sa pangedarong 27, malamposong nakapalupad sa iyang autogiro sa Getafe, Espanya. Ang gidesinyo niyang sistema dakog natabang sa pagpauswag sa teoriya sa helikopter. Sa ulahi, usa ka tigdesinyo nga natawo-sa-Rusya, si Igor Sikorsky, sa yugto nga gikan sa 1939 hangtod 1941, nakahimog dakong kauswagan sa helikopter sama sa atong nahibaloan karong adlawa. Apan unsay sekreto sa pagpalupad sa sakyanan?

Sa Unsang Paagi Kana Naglupad?

Ang naandang gitapot-ang-pako nga abyon makalupad pinaagi una sa pagdagan ug tulin sa runway. Sa dihang iyang makab-ot ang hustong katulinon, ang haguros sa hangin ibabaw sa pako makapatunghag igong kusog aron masugakod ang gibug-aton sa abyon ug alsahon ang ayroplano ngadto sa hangin. Hinuon, sa helikopter ang alsa mapatungha pinaagi sa pagpatuyok sa ulise o rotor, nga ikatandi sa mga pako. Sa ingon, ang helikopter makakayab nga dili moabante. Aron mahimo kini, ang mga kapay sa ulise kinahanglang mohiwa sa hangin nga nag-ambihas o sa anggulo, nga gitawag ug anggulo sa atake, aron makapatunghag bisan unsang gidahom nga kusog sa pag-alsa. Ug ang piloto makapailin-ilin sa anggulo sa atake, o pits, sa mga kapay sa ulise pinaagig kontrol nga gitawag nga kambiyada sa mga pits. Sa dihang ang alsa nga napatungha sa mga ulise mosobra sa gibug-aton sa helikopter, nga madaog ang kusog sa grabidad, ayha pa makakayab ang helikopter. Ang pagkibra sa alsa mopakanaog sa sakyanan.

Gikan sa posisyon nga naglupadlupad sa ibabaw ang helikopter mapaabante pinaagig pagpahirig sa rotor disc. Mao kana ang mapormang lingin sa pagtuyok sa ulise. Tungod sa pagpahirig paunahan sa rotor disc, ang hangin wala lamang ibulhot paubos aron maalsa ang helikopter apan usab gibulhot ug diyutay paluyo aron iduso kana paabante. (Tan-awa ang laraw, sa ubos.) Sa ingon, ang helikopter makaadto sa bisan asang direksiyon, patuo-pawala, bisan paatras, pinaagi lamang sa pagpahirig sa rotor disc sa gustong direksiyon. Ang nagakontrol niini gigunitan sa piloto sa tuong kamot ug gitawag kontrol kolom, o cyclic stick.

May lain pang suliran nga angayng sulbaron una pa kita makalupad​—ang reaksiyong torque nga gipahinabo sa pangunang ulise. Unsa ang “reaksiyong torque”? Handurawa ang imong kaugalingon nga gasulayg pahugot sa perno nga anaa ibabaw sa ulo pinaagig dakong yawi-sa-tornilyo nga nagpatong ka sa roller skates. Samtang imong lisoon ang yawi sa usa ka direksiyon, ang imong lawas makiling sa pagliso sa kaatbang nga direksiyon. Kini maoy sumala sa siyentipikanhong balaod sa lihok nga sa matag aksiyon may susama ug kaatbang nga reaksiyon. Sa kahimtang sa helikopter, samtang ang makina mopatuyok sa ulise sa usa ka direksiyon, ang abyon mismo makiling sa pagtuyok sa kaatbang nga direksiyon. Ang paagi nga labing kaylap gigamit aron mabakwi kini mao ang batok-torque nga ulise, o gamayng ulise, nga gitaod sa ikog. Pinaagi sa duha ka pedal sa timon, ang piloto makapakusog o makapakibra sa katulinon sa ulise sa ikog ug sa ingon makontrol ang mga lihok sa helikopter.

Ang kataposang kontrol nga pagatagdon mao ang throttle. Ang mga tuyok sa makina kinahanglang bantayan kanunay sa piloto sa matag panahon nga siya nagagamit sa mga kontrol, nga magkinahanglan sa pagpasibo sa throttle. Kining kanunay nga pagbantay sa tig-ihap sa tuyok ang nagpasidaan sa piloto sa gihubit sa sinugdanan nga posibleng kadaot sa makina ngani sa wala pa bug-os mamatay ang makina. Sa modernong gas-turbine nga mga helikopter, ang kadaghanan niining trabahoa nakunhoran pinaagi sa paggamit sa sistema nga nagadumala sa katulinon sa makina.

Pagdaginot ug Panahon ​—Pagluwas ug mga Kinabuhi!

Ang mga helikopter haom nga tawgong ang sinaligang mga sakyanan sa kahanginan. Niadtong Agosto 1979, pananglitan, usa ka pintas nga bagyo ang mibalda sa English Fastnet nga lumba sa yate. Napulog-lima ka lalaki ang namatay sa gitawag nga “ang kinagrabehang katalagman sa kasaysayan sa lumba sa yate.” Kining gidaghanona mas pang grabe unta kon dili pa tungod sa trabaho sa mga tripulante sa helikopter. Sa usa ka pagtabang, ang piloto kinahanglang mobantay sa mga balod palibot ug gipapadayon ang iyang helikopter sa pagkayab ug pagkanaog aron malikayan nga malampornas sa balod. Usa ka taho sa mantalaan naghubit niini ingong nagdula ug “kinabuhig-kamatayon nga pagluksolukso tali sa 13 metros [40 ka tiil] nga gihabogon sa peligrosong mga balod.”

Ang dagkong mga tangker sa aseite nga naglawig libot sa Cape of Good Hope sa habagatang Aprika makadawat ug preskong mga abiyo, mga piyesa, ug ngani ilis nga tripulante pinaagig helikopter, nga dili na modunggo sa pantalan. Apan kana usa ka lisod nga maneobra. Ang piloto mopalupadlupad sa ibabaw sa planka sa bapor pinaagig pagsundog sa katulinon sa tangker. Unya iyang sundogon ang pagtutakilid sa barko aron makalandig nga hapsay kutob sa mahimo.

Unsay Kapareho sa Pagsakay sa Helikopter?

Alang niadtong nahigugma sa paglupad, ang kadaling manehoon sa helikopter makahatag ug kaukyab nga dili matupngan sa ubang matang sa de-makinang paglupad. Kana maoy makalingawng kasinatian nga makalupadlupad sa ibabaw, moatras ug hinay o mopatuo bag mopawala o moliso ug 360 grado sa mga tunga sa metros ibabaw sa yuta. Ang pagkayab nga wala moabante nakapahimo sa helikopter nga mas luwas nga paluparon, ug samtang naglupad, ang usa sa dili madugay malinga sa palibot, ilabina kon mohadyong nga duol sa yuta.

Hinuon, ang estudyanteng piloto sa sinugdanan malisdan sa pagpalupad sa helikopter, sanglit ang mga kontrol sensitibo kaayo ug mas lihokan kay sa gitapot-ang-pako nga abyon. Sa dihang mahanas na, makalingaw ang pagpalupad ug helikopter ug mas sayon, tingali, kay sa ayroplano tungod sa mas yanong mga paagi sa pagkayab ug paglandig.

Karong adlawa ang helikopter maoy abante na kaayong sakyanan​—usa ka tinuod sinaligang sakyanan sa kahanginan. Tinuod, kon itandi sa pila ka nagalupad nga mga linalang ni Jehova, sama sa alindahaw ug sa hummingbird, mora kanag bakikaw. Sa gihapon, kana usa ka katingad-ang sakyanan. Ug karon nga may diyutay ka nang nasayran mahitungod niana, tingalig gusto nimong mosakay sa usa!

[Footnote]

[Hulagway sa panid 12]

Ang desinyo ni Leonardo da Vinci sa pakayab-ang-lupad nga sakyanan

[Credit Line]

Bibliothèque de l’Institut de France, Paris

[Hulagway sa panid 12]

Lupad sa de-pasaherong helikopter sa airport

[Hulagway sa panid 13]

Abyon gigamit sa RAF sa pagtabang sa naalaot sa dagat

[Credit Line]

Sa maayong kabubut-on sa Ministry of Defense, London

[Hulagway sa panid 13]

Ang kapolisan sa subsob nagagamit ug mga helikopter

[Mga diagram/​Mga hulagway sa panid 13]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang kontrol kolom nagakontrol sa anggulo sa rotor disc, nga mao ang nagatino sa direksiyon sa lupad

Rotor disc

Helikopter nga naglupadlupad sa ibabaw

Paatras nga lupad

Abanteng paglupad

Collective pitch lever

Kontrol kolom

Mga pedal sa timon