Pagpaniid sa Kalibotan
Ang Tibuok-Globong Impluwensiya sa TV
Unsa ka popular ang telebisyon sa tibuok kalibotan? Sumala sa International Herald Tribune, adunay kapin sa usa ka bilyong telebisyon sa tibuok kalibotan, labaw ug 50 porsiyento kay sa gidaghanon sa telebisyon lima ka tuig kanhi. Sa mga panimalay sa Hapon, adunay mas daghang telebisyon kay sa kasilyas nga may plas. Katunga lamang sa Mehikanong panimalay ang adunay telepono, apan halos matag panimalay adunay TV. Ug daghang mga Amerikano ang adunay 25 o 30 ka mga channel nga kapilian. Nagaingon ang Tribune: “Ang kultural, politikal ug ekonomikanhong mga epekto niining tibuok-globong kausaban maylabot sa telebisyon dako kaayo. . . . Ang pipila nabalaka nga kanang tanang pagtan-aw sa telebisyon makapahimo sa uban sa kalibotan nga mawad-ag gana sa pagbasa, ingon sa nahitabo na sa duha ka kaliwatan sa mga Amerikano.”
Dili Luwas ang Dugo sa Pamilya
Usa ka pagtuon sa kagamhanan sa kapin sa usa ka milyon nga donasyon sa dugo sa lima ka dagkong dapit sa Tinipong Bansa nagyagyag sa kabakakan sa komong pagtuo nga ang donasyon sa dugo gikan sa mga higala o membro sa pamilya mas luwas kay niadtong gikan sa mga estranyo. Pananglitan, usa ka pag-eksamen nagpakita nga 2.6 porsiento sa mga donasyon sa dugo gikan sa mga paryente ug mga higala natakboyan sa hepatitis B, kon itandi sa 1.8 porsiyento gikan sa wala-hiilhi nga mga tigdonar. Ang donasyon gikan sa mga membro sa pamilya ug mga higala nakaplagan usab nga mas daghan ug kagaw sa syphilis, hepatitis C, ug usa ka hinungdan-sa-kanser nga kagaw, HTLV-1. “Ikaw wala magpaarang-arang sa imong riyesgo pinaagi sa paghangyo sa imong higala o mga paryente sa pagdonar alang kanimo,” nag-ingon si Lyle Petersen sa Federal Centers for Disease Control and Prevention.
Pagdasok sa Yuta Hangtod sa Utlanan Niini
Ang presenteng tinuig nga pagtubo sa populasyon sa kalibotan maoy duolan sa 100 ka milyon, ug gibanabana nga sa tuig 2050, ang populasyon sa yuta moabot ug 10 bilyones, nagaingon ang usa ka taho sa British Medical Journal. Ang Royal Society of London ug ang U.S. National Academy of Science nagpagula ug walay-ingon hiniusang taho nga nag-ingon nga ang maong pagtubo naghulga sa kalikopan uban sa dili-mabali nga kadaot. Kini tinuod ilabina kon ang nagakaugmad nga mga nasod, diin ang labihang pagtubo nagkahitabo, makagamit sa kahinguhaan sa samang gikusgon sa naugmad nga kalibotan. Ang mga sosyedad nagsugyot ug pangunang papel alang sa siyensiya ug teknolohiya apan nag-ingon nga dili maalamon ang pagsalig kanila lamang “sa pagsulbad sa mga suliran nga gilalang sa kusog nga pagtubo sa populasyon, mausikong paggamit sa kahinguhaan, ug makadaot tawhanong mga batasan.” Kon walay mausab, ang taho nag-ingon, “ang siyensiya ug teknolohiya tingali dili makapugong sa dili-mabali nga pagkadaot sa kalikopan o sa padayon nga kakabos sa kadaghanan sa kalibotan.” “Kon dili kita mohimog seryosong paningkamot sa pagkontrolar sa populasyon ang tanang ubang butang mahimong ikaduha,” nag-ingon si Sir Michael Atiyah, presidente sa Royal Society of London.
Ang Tabang nga Wala Gayod Moabot
Siyete porsiento lamang sa tibuok-kalibotang hinabang nga gidonar aron sa paghupay sa kagutom ug kakabos sa Aprika ang makaabot sa gihunahunang hatagan, miadmiter si Ferhat Yunes, bise presidente sa African Development Bank. Kining trahedyaha misamot tungod sa alaot nga kahimtang sa minilyong Aprikanong mga kabataan. Ang mantalaan sa Espanya nga El País nagtaho nga sa tibuok kontinente, adunay 30 ka milyong kabataan nga nakulangan sa pagkaon ug dugang 40 ka milyon kang kinsang pagtubo nikulkol tungod sa dili-maayong diyeta. Ang mga hawas sa 44 ka Aprikanhong mga nasod nga nagtigom sa Dakar, Senegal, nagrekomendar sa dili pagpailalom sa pag-apod-apod sa hinabang sa usa ka gahom ug sa pagkunhod sa gasto sa depensa ingon nga duha ka hinungdanong lakang ngadto sa pagpauswag sa kahimtang niining mga bataa.
Abog sa Aprika
Ang abog sa Aprika, nga nakubkub gikan sa umaw nga kayutaan ug kabagnotan pinaagi sa mainit, uga nga hangin, makaayo sa ubang bahin sa yuta, nag-ingon ang mga siyentipiko. Sa bahin tungod sa taas nga huwaw sa habagatang Aprika, minilyon ka toneladang ibabawng yuta sa Aprika ang nabalhin ngadto sa mabagang panganod sa abog sa 1992 lamang, nagtaho ang International Herald Tribune. Kadaghanan sa abog mahulog ngadto sa Dagat Atlantiko, nga nagtaganag minerales—ilabina sa gikinahanglan kaayong iron—sa plankton ug krill, nga anaa sa sinugdanan sa kutay sa pagkaon. Ang uban mapadpad ngadto sa mga kayutaan sa Amerika. Ang mga pagtuon sa tropikal nga kalasangan sa Amazon nagpakita nga ang abog sa Aprika makatabang sa pagpabuhi sa kulag-sustansiyang yuta didto. “Kining abog sa Aprika nga nagsustento sa Atlantiko ug mga kayutaan sa Amerika nagpakita kon sa unsang paagi ang dako kaayo ug halayong ecosystem nagdepende sa usag-usa,” nag-ingon si Dr. Michael Garstang sa University of Virginia. “Ang mensahe mao nga ang atong planeta nalangkoban sa daghang konektado ug nagsalig sa usag-usa nga mga sistema nga halos dili nato masabtan. Nagsugod lamang kita sa pagsabot ug diyutay mahitungod niining mga butanga.”
Relihiyosong mga Magasin Gihunongan sa Pagpatik
“Duha sa labing karaang relihiyosong mga magasin sa nasod, ang American Baptist ug Christian Herald, gihunongan sa pagpatik,” nagtaho ang Associated Press nga balita. “Ang 115-anyos nga Christian Herald, nga nagsugod sa 1878 ug nagsukad sa Chappaqua, N.Y., ug ang 189-anyos nga American Baptist, kang kinsang nag-unang magasin nagsugod sa 1803, naghisgot ug nagakamenos nga sirkulasyon.” Ang binulan nga American Baptist, nga nagsukad sa Valley Forge, Pennsylvania, pulihan sa usa ka sulat-balita. Bisan pa niana, laing relihiyosong mantalaan nianang yugtoa, Ang Bantayanang Torre, nagpadayon sa pagdaghan. Unang gipatik nga binulan niadtong 1879 sa Pittsburgh, Pennsylvania, uban sa sirkulasyon nga 6,000 ka kopya sa English, Ang Bantayanang Torre karon gipatik kaduha sa usa ka bulan sa 112 ka pinulongan ug adunay sirkulasyon nga 16,400,000 ka kopya matag gula.
Kabangisan sa Tunghaan
Ang usa ka malukpanong surbi sa 169 ka tunghaan sa Hamburg, Alemanya, misulay sa pagdiskobre sa mga hinungdan sa nagatubong hulga sa mga tunghaan. Nganong ang mga tunghaan nagataho ug pangilad, panghulga, kadaot sa lawas, ug kalapasan sa sekso sa nagatubong kasubsob? Sumala sa mantalaang Frankfurter Allgemeine Zeitung, ang mga estudyante nga gisurbi naghisgot ug kabangisan sa media, pagkapinasagdan sa balay, panagbingkil sa langyawng mga estudyante, ug kapit-os sa tunghaan ingon nga pangunang mga katarongan. Ang surbi mipunting usab sa ubay-ubayng hinungdang katilingbanon nga mibabag sa pagsulbad sa mga suliran sa kabangisan sa tunghaan. Pananglitan, nakaplagan nga ang mga kabataan ug mga batan-on sagad nakulangan sa pag-ila sa sala o sayop ug sila mahunahunaon kaayo sa kaugalingon, dili matinugoton, ug walay-pagtagad. Ug daghang mga ginikanan nag-isip sa paggamit ug kabangisan sa pagsulbad sa mga kasungian ingon nga normal ug nagtudlo sa ilang mga anak sa pagsukol ug sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon.
Nahisalaag Tungod sa Dugos
Unsay mahitabo sa dihang ang mga buyog nagsuyop sa aslom nga dugos? Sila molihok sama sa hubog nga mga tawo. Ang uban dili makatultol sa ilang balay, ug kadtong makatultol dili pasudlon ngadto sa udlan tungod sa ilang dili normal nga lihok. Unya, kon dili sila mamatay tungod sa katugnaw, ang ilang kaluya tungod sa kahubog mahimong grabe kaayo nga kana nagpamenos sa ilang gitas-on sa kinabuhi sa katunga, nagtaho ang Espanyol nga mantalaang El País. Hinuon, sa kaso sa mga buyog, ang pagkahubog dili tinuyo. Ingon sa gisaysay ni Errol Hassan sa University of Queensland, Australia, ang pagtaas sa temperatura makapahinabo sa dugos nga ilang gisuyop nga moaslom ug mopatunghag alkohol.
Natagong Riyesgo
“Ang mga tigtabako mahimong masultihan sa sayop nga sila himsog sa dihang sila nag-atubang sa nag-uswag nga riyesgo nga makaagom sa atake sa kasingkasing,” nag-ingon ang artikulo sa The New York Times. Ngano? Tungod kay ang kadaot nga gipahinabo sa pagpanigarilyo ngadto sa gagmayng ugat sa kasingkasing (ang arterioles) dili makita sa naandang pag-eksamin sa kasingkasing. Busa sa diha nga ang mga tigtabako nailalom sa pisikal ug emosyonal nga kapit-os, ang ilang kasingkasing malunosan sa dugo, nga nagpataas sa riyesgo sa atake sa kasingkasing. Usa ka pagtuon sa Iowa Heart Institute sa Des Moines nagpakita nga kini matuod bisan kon ang tigtabako wala manabako ug nga ang suliran mograbe samtang nanigarilyo. Kon ubos sa kapit-os, ang gagmayng mga ugat sa kasingkasing moabli ug makadala ug dugo upat ka pilo kay sa normal ngadto sa kasingkasing. Apan sa mga kasingkasing sa mga tigtabako ang maong pag-agos sa dugo namenosan ug 30 porsiento.
Bag-ong Taktika sa Pagrekluta
“Ang mga anunsiyo sa telebisyon nga nagpakita sa mga madreng namutol ug sagbot sa tugkaran ug sa mga paring nagdulag basketbol maoy bahin sa usa ka bag-ong kampanya sa pangrekluta sa Iglesya Katolika aron mapauswag ang nagkamenos nga mga membro sa klero,” nagtaho ang The West Australian nga mantalaan. “Ang 30-segundong anunsiyo . . . nagpakita sa batan-ong mga pari ug mga madre nga naghisgot sa ilang propesyon samtang namutol ug sagbot sa mga tugkaran, namalit, nagpaugnat sa kusog ug nagduaw sa mga ospital ug mga prisohan.” Ang paring si Brian Lucas, tigpamaba sa Iglesya Katolika sa Sydney, miingon nga ang mga madre ug mga pari sagad gihulagway nga nagkupot ug mga kandila ug nagtindog sa ilalom sa mga torre sa simbahan ug nga kining kampanyaha makatabang sa uban sa pag-isip kanila ingong ordinaryong mga tawo. Ang kampanya sa TV gisalida sa Melbourne ug gamiton sa ubang mga estado sa Australia kon isipong malamposon.