Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Batan-on Nagsalikway sa Organisadong Relihiyon
Ang mga tin-edyer sa Canada nagpahayag ug ugdang nga mensahe ngadto sa relihiyosong mga lider: Ang klero napakyas ingong mga magtutudlo sa Pulong sa Diyos. Usa ka bag-ohay nga nasodnong surbi nagpadayag nga nagkadiyutay ang mga tin-edyer nga nagpaluyo sa organisadong relihiyon kay sukad masukad. Adunay 10 porsiento lamang ang nagtuo nga ang pagkalangkit sa usa ka relihiyosong grupo hinungdanon sa ilang kinabuhi. Apan, “labaw sa 80 porsiento miliso sa organisadong relihiyon alang sa mga tulomanon nga nalangkit sa pagkatawo, kaminyoon ug kamatayon,” nagtaho ang The Toronto Star. Makapainteres, 80 porsiento usab ang nagtuo sa paglungtad sa Diyos, samtang 60 porsiento ang nagtuo sa kinabuhi human sa kamatayon. “Ang mga batan-on lagmit nga labawng naimpluwensiyahan sa isigkaingon, sa media, sa mga pelikula ug popular nga musika kay sa klero,” midugang ang Star. Usa ka gamayng pundok lamang sa mga tin-edyer ang naglantaw sa mga lider sa iglesya alang sa pagtultol sa hinungdanong mga suliran sa kinabuhi.
Makamatayng mga Lawak
“Ang aso sa tabako sa kalikopan nagpahinabog labaw nga kamatay kay sa ubang hinimog-tawo nga hugaw,” nag-ingon si Dr. Michael Popkiss, usa ka medikal nga doktor sa Cape Town, Habagatang Aprika. Gitubag niya ang pulyeto nga giapod-apod sa Tobacco Institute sa Habagatang Aprika nga nag-angkon nga ang kakulang sa bentilasyon mao ang suliran. Si Dr. Popkiss nagsaysay nga ang “gidaghanon sa aso sa tabako diha sa mga tinukod sa linangkob milabaw sa aberids nga sukdanan sa kalidad alang sa hinlo nga hangin” ug mahimong mosangpot sa kanser sa baga ug mga atake sa kasingkasing, maingon man sa nasumpo nga pagtubo sa baga sa mga bata. Siya miingon nga walay paagi sa pagpahangin o pagsala sa hangin sa usa ka tinukod aron kini bug-os walay aso sa tabako. Siya midugang: “Ang labing epektibong paagi sa paghupot sa hangin nga hinlo mao ang paglimite sa mga makahugaw sa hangin diha sa mga tinubdan niini.”
Lisod nga Kinabuhi sa mga Mamumuo ni Paraon
Ang bag-ohayng mga pagtuon sa mga bukog niadtong nagtrabaho sa mga piramid, lubnganan, ug mga templo ni Paraon nagpakita nga sila nalunosan, masakiton, ug nasobrahan sa trabaho. Daghan sa mga mamumuo ang may nanghuboyng mga lutahan, nag-ingon si Azza Sarry el-Din, usa ka Ehiptohanong antropologo. Ang iyang pagtuon nagpadayag usab nga ang mga mamumuo nag-antos sa bug-at nga trabaho. “Ang ilang mga dugokan nakuko tungod sa pag-alsa ug bug-at nga mga lulan,” ug “dihay pagpanghubag sa bukog, nga nagpahinabog kalisod,” siya mihinapos. Ang pamatuod niining mga sakita nakaplagan pinaagi sa pagsusi sa mga bagolbagol, mga dugokan, ug mga tipik sa mga bukog sa kamot ug tiil nga nakalotan sa sikbit nga mga menteryo. Apan, kining mga sakita wala makita sa mga bukog nga nakaplagan sa lubnganan niadtong anaa sa hataas nga hut-ong sa katilingban. Ang antropologo nagbanabana nga ang gitas-on sa kinabuhi sa mga mamumuo maoy 18 ngadto 40 anyos, samtang ang pinaborang matang nabuhi sa mga 50 hangtod sa 70 ka tuig.
Giilisdang mga Amamaliw
Ang mga tigdagit ug mga tulisan mipuli sa mga amamaliw diha sa makalilisang nga mga damgo sa mga Brazilianong kabataan. Sumala sa Veja, ang tigdukiduking “si Lenise Maria Duarte Lacerda nagpaila ug bag-o ug makalilisang nga talaan sa mga kahadlok. Ang labing nahisgotang mga kabalaka sa kabataang giinterbiyo, gikan sa 7 hangtod sa 11 anyos, mao ang pag-atake, kabangisan, pangdagit, ug batan-ong mga kawatan.” Sanglit kay ang polis ug ang mga ginikanan dili makagarantiyag panalipod, “nawala diha sa bata ang hulagway sa usa ka bayani nga iyang giugmad diha sa iyang handurawan,” siya midugang. Ang mananambal sa sakit sa mga bata nga si Dr. José Henrique Goulart da Graça naghisgot sa sangpotanan: “Ang pangunang sakit sa kabataan karong adlawa mao ang kahadlok. Daghang bata nagpadayag [niini] pinaagi sa sikosomatikong mga sakit, sama sa labad sa ulo, hubak, kalibanga, ug suol sa tiyan.”
Sakit Chagas ug ang Abuno sa Dugo
Matag tuig, 20,000 ka Braziliano ang hitakboyan sa sakit Chagas. Bisan pa, si João Carlos Diaz, presidente sa National Health Foundation, nag-ingon diha sa Globo Ciència: “Mahimong mograbe ang kahimtang tungod kay sa kusog nga paglalin sa mga katawhang banikanhon ngadto sa dagkong mga siyudad, ang sakit mahimong mokaylap usab ngadto sa kasiyudaran.” Sanglit ang parasito nga nagpahinabo sa sakit ‘mahimong molublob sa bisan unsang organo, apil ang kasingkasing, ang pasyente mahimong mamatay gumikan sa menos nga katakos sa kasingkasing.’ Bisan pag nagsaysay nga 8,000 lamang ang hitakboyan tungod sa pinaakan sa insekto, ang magasin midugang: “Ang laing subsob kaayo nga matang sa impeksiyon maoy pinaagi sa abuno sa dugo. Gikalkulo nga 12,000 ka bag-ong kaso ang mahitabo kada tuig pinaagi sa vertical nga pagkapasa (gikan sa inahan ngadto sa anak) o pinaagi sa abuno sa dugo.”
Mga Mensaheng Fax Ngadto sa Diyos?
Makapakigsulti ba sa Diyos pinaagig fax? Ang Bezeq, ang kompaniya sa telepono sa Israel, dayag nga nagtuo niana. Niadtong Enero, ang Bezeq nagpalihok ug serbisyo nga nagtugot sa mga tawo sa pagpadalag mensahe ngadto sa Diyos pinaagig numero sa fax sa Jerusalem, nagtaho ang International Herald Tribune. Sa dihang madawat ang fax, ang usa ka kawani magpilo sa mensahe ug magsukip niana sa usa sa mga gawang sa Kasadpang Pader, nga gituohang mga ginuba sa templo ni Jehova nga gilaglag sa Romanong kasundalohan niadtong 70 K.P. Sumala sa Tribune, ang batasan sa pagbutang ug sinulat nga mga pag-ampo sa mga liki sa pader maoy “matang sa pasuwerte” nga gibuhat sa mga magsisimba nga nangitag langitnong tabang diha sa ilang pagpangita ug kapikas sa kaminyoon, mas maayong panglawas, o uban pang mga tumong. Sa unang adlaw sa serbisyo sa fax, 60 ka mensahe ang miabot.
Polusyon sa Kahayag
Ang mga astronomo nabalaka kaayo tungod kay ang artipisyal nga kahayag gikan sa mga siyudad nga nagdan-ag sa langit panahon sa kagabhion, nakapugong sa mga paningkamot sa pagtuon sa mga bituon. Ingon sa gitaho sa International Herald Tribune, si Alan MacRobert, ang kaubang editor sa magasing Sky and Telescope, miingon: “Ang bug-os nga kahalangdon, ang dili-katuohang gahom sa naglugitom, puno-sa-bituong kalangitan maoy bahin sa kasinatian sa tanang katawhan latas sa tibuok kasaysayan sa tawo. Karon sa naugmad nga mga kanasoran, kini dili na gayod mahibaloan.” Nga misanong sa awhag gikan sa haduol nga mga obserbatoryo, giilisdan sa siyudad sa Tucson, Arizona, T.B.A., ang ilang 14,000 ka mercury-vapor nga suga sa kadalanan ug sodium-vapor nga suga nga may himang nagpunting sa kahayag sa karsada.
Roma nga Walay Papa?
Sumala kang Juan Paulo II, ang mga papa maoy mga sumusunod ni Pedro, ug ang ilang pinuy-anan mao ang Roma tungod kay, ingon sa gipamatuod sa “labing sayong tradisyon” sa iglesya, ang apostol gikaingong gipatay didto. Apan, ang papa nagpahinabo ug kaylap nga panaghisgot sa dihang siya nag-ingon nga “sa mga kahimtang sa kapanahonan o sa ilang kaugalingong linaing mga katarongan, mahimong ang mga Obispo sa Roma temporaryong nagtukod sa ilang pinuy-anan sa mga dapit gawas sa Walay-Kataposang Siyudad.” Ang papado ba ibalhin sa kasamtangan ngadto sa laing dapit? Adunay pipila nga nagtawag niana ingong hitabo “nga maghatod ug kalit nga kausaban sa tibuok natong kultura,” apan ang kadaghanan nagtuo nga ang tradisyon lig-on kaayo nga ang pinuy-anan sa papa dili mabalhin. “Kinahanglang moabot ang laing San Pedro aron sa pagbalhin sa pinuy-anan sa papa,” nag-ingon ang usa ka magtutudlo sa balaod sa simbahan, si Carlo Cardia, nga miila, hinuon, nga “ang pagpili sa Roma walay teolohikanhong pasukaranan.”
Mga Astrologo Nasayop na Usab
Sayo sa 1992 ang Asosasyon Alang sa Siyentipikanhong Panukiduki sa Parasiyensiya sa Alemanya nagtigom sa mga 50 ka panagna sa mga astrologo gikan sa tibuok kalibotan, nga nagtimbangtimbang sa mga resulta sa kataposan sa tuig. Ang asosasyon naghimo sa susamang kalihokan niadtong 1991. (Tan-awa ang Pagmata! sa Hunyo 8, 1992, panid 29.) Ang mga panagna ba alang sa 1992 mas tukma kay niadtong alang sa 1991? Halayo niana. “Samtang sa 1991 ang dili-klarong mga panagna nakalista ug labing menos diyutayng kalamposan,” nagtaho ang Süddeutsche Zeitung, “niining panahona ang mga panagna walay natuman bisag usa.” Ang mga panagna sa 1992 naglakip sa pagkapili-pag-usab ni George Bush ug sa pagkasunog sa White House. Nga naglantaw sa 1993, ang asosasyon nangahas sa pagtagna: “Ang mga astrologo masayop na usab sa mosunod nga tuig.”
Peligrosong Pagginhawa
Gikan sa Buenos Aires ngadto sa Beijing, gikan sa Seoul ngadto sa Calcutta ug Cairo, ang hangin sa labing dagkong mga siyudad sa kalibotan nagakahimong mas ug mas pang peligroso sa pagginhawa. Nga naghisgot sa taho sa Programa sa Kalikopan sa HK ug sa World Health Organization, ang Pranses nga mantalaang Le Figaro nag-ingon nga ang nagakauswag nga gidaghanon sa hilo sa nadala-sa-hangin nga mga hugaw (sama sa carbon monoxide, sulfur dioxide, ozone, ug tingga) tin-awng nagadaot sa panglawas sa katawhan nga nagpuyo sa dagkong mga dakbayan ug mahimong kapasanginlan sa wala-sa-panahon nga kamatayon sa pipila ka molupyo sa siyudad. Pinasukad sa 15-anyos nga pagtuon sa 20 ka siyudad, ang hiniusang taho nagpasidaan nga ang dinaliang mga lakang kinahanglang himoon karon aron sa pagpakunhod sa polusyon ug sa pagpanalipod sa panglawas sa mga molupyo sa dakbayan sa kalibotan. Ang Hiniusang Kanasoran nagbanabana nga sa tuig 2000, halos katunga sa katawhan magpuyo sa mga dakbayan.
Sa Unsang Paagi Gigugol sa mga Uropanhon ang Ilang Panahon
Aron makabaton ug impormasyon mahitungod sa adlaw-adlaw nga kinabuhi sa Uropa, kapin sa 9,700 ka tawo sa 20 ka kayutaan ang gipangutana sa usa ka grupo sa media nga ang Information et Publicité pagkatapos sa 1991. Sa unsang paagi ang adlaw-adlaw nga mga buluhaton nagkalainlain gikan sa usa ka nasod ngadto sa lain? Ang Süddeutsche Zeitung nagtaho nga ang mga Grego maoy kinaulahiang matulog (12:40 s.b.), apan ang mga Hungariano nalakip sa kinasayohang mobangon (5:45 s.b.). Ang mga taga-Irlandiya ug ang mga taga-Luxembourg maoy kinadugayang matulog. Ang mga Czech, Slovak, ug Swiso dili kaayo magtagad sa TV, nga nagpasalida niana sulod lamang sa duha ka oras matag adlaw, samtang sa Britanya “ang TV nagsalida sa halos upat ka oras matag adlaw.” Sa Sweden kapin sa lima ka oras matag adlaw ang gigugol sa pagbasa o pagpamati sa radyo, samtang ang mga Dane maglingawlingaw sa usa ug tunga sa oras matag adlaw diha sa mga sinehan, sa teatro, o sa susama niana.