Talagsaong mga Higante sa Norte sa Canada

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Canada

“HARI sa Norte” ug “Mga Ginoo sa Artiko” maoy makapaalingat nga mga titulo nga giambitan sa mga 30,000 ka oso sa polo nga naglaaglaag sa tibuok Dal-as sa Polo Norte.

Daghang nagkalahi nga grupo sa oso sa polo. Usa ka grupo mipili sa habagatan-kasadpang baybayon sa Hudson Bay sa Canada, gikan sa Akimski Island sa James Bay ngadto sa Chesterfield Inlet, sa norte, ingong ilang teritoryo. Mao nga, ang Churchill, Manitoba, nga nahimutang sa ilang taliwala, gitawag nga “kaulohan sa oso sa polo sa kalibotan.”

Ang laki nga oso sa polo naglibotlibot sa teritoryo niini nga mausisaon ug dili-kapoyon. Maoy hinungdan nga gihatagan kini sa balaknong ngalan nga Pihoqahiak, nga sa Inuit nga pinulongan nagkahulogang “ang usa nga kanunay-naglibotlibot.”

Ang unang mga tigsuhid sa amihanan naikag sa oso sa polo. Si John Muir, usa ka Amerikanong naturalista, naghubit niini ingong ‘usa ka talahuron-ug-barog nga hayop ug kusgan kaayo, nga maisogong nagkinabuhi ug may kainit taliwala sa walay pagkahilis nga yelo.’

Bisan tuod may gibug-atong gikan sa 450 ngadto sa 640 kilos, kini sila daw samag iring sa kaliksi. Miingon ang usa ka biyologo: “Sila daw sama sa dagkong mga iring. Dili gayod katuohan ang ilang katulinon​—tiaw mo, pagkaabtik niining molihok.”

Paghabal ug Pagdugmon

Ang laki nga oso ‘dili hilig sa pamilyahanong pagkinabuhi.’ Human sa paghabal, biyaan niini ang bayi nga walay katabang sa pagpadako sa mga itoy. Ang napabinhian nga itlog sa tagoangkan sa inahan mabahin sa makadaghan, unya kini magpabiling walay kalihokan sulod sa mosunod nga upat o lima ka bulan.

Sa dihang mahitabo ang pagtapot sa tumutubong-binhi diha sa matris ug magsugod ang pagtubo, ang bayi mokabkab ug dugmonan nga gama sa niyebe diha sa kinalaloman nga lungag nga makaplagan niini o usa nga gama sa yuta ubay sa tampi sa lanaw. Didto siya magpabilin nga walay kaon, nga dili mangihi ni malibang hangtod sa kataposan sa Marso.

Ang dugmonan maayong pagkatukod. Gikan sa pultahan may tunil nga patungas ug 2 ka metros ngadto sa luag nga puy-anan. Dinhi ang init sa iyang lawas masikop, busa ang dugmonan sagad nga mas init ug 20 ka degrado Centigrado kay sa temperatura sa gawas. Ang gamay nga buslot sa atop mopahungaw sa daang hangin. Ang bag-ong hanig sa salog mahimo, kon gikinahanglan, pinaagi sa pagbagtok sa niyebe nga gikagos gikan sa kisame.

Imong dahomon nga ang ingon ka dakong oso manganak sa dagkong hulad niini. Apan ang bag-ong gipanganak nga mga itoy may timbang lamang nga mga tunga sa kilo! Kini kasagarang mahimugso sa mga Disyembre o sayo sa Enero.

Kay nahimugso nga buta ug bungol, ang mga itoy naputos sa hunol-hunol nga lana gawas sa mga lapalapa sa mga kuyamas ug ilong niini. Pinaagi sa korte-galab nga mga kuko, sila mokamang nga magkolombabit sa balhibo sa inahan aron motutoy sa sustansiyado, espeso, lamig lana-sa-bakalaw nga gatas.

Ang mga bayi sagad nga manganak ug kaluha matag tulo ka tuig sa kadaghanang rehiyon sa Norte. Hinuon, kadtong anaa sa dapit sa Hudson Bay usahay may tulo ka itoy, ug usahay upat, matag duha ka tuig. Ang mga itoy dali kaayong motubo. Sa mga 26 ka adlaw, sila makadungog na. Pito ka adlaw sa ulahi mangabuka na ang ilang mga mata. Ang pinong balhibo pagkahimugso natinuod nang mga balhibo, nga mas baga na.

Sa paghinapos sa Marso, ang pamilya mogula gikan sa dugmonan ngadto sa kahayag sa adlaw sa tingpamulak sa Artiko. Tungod sa daghang niyebe sa palibot, ang mga itoy magligidligid. Kay nakakita sa taas nga bakilid, sa ilang gamayng buy-on mopadailos sila, nga ang mga kuyamas ug mga tiil gituy-od, ngadto sa nagahulat nga mga bukton sa inahan sa ubos.

Ang mga itoy usahay malisdan sa pagsunod sa ilang inahan latas sa lalom nga niyebe. Ang sulbad? Aw, mokaba sa likod! Usa ka letratista kas-a nakakita sa baying mga oso, nga natugaw sa helikopter, nanagan nga dala ang ilang mga itoy nga nagkaba sa ilang mga likod “sama sa nakuyawang gagmayng mga hinete.”

Sa mainampingon, ang inahan magbansay kanila sulod sa mga duha ka tuig ug tunga. Unya iya silang biyaan. Ang batang mga oso magkinaugalingon na.

Ubang mga Hiyas

Sumala sa usa ka artikulo sa magasing Life, ang “mga oso sa polo maoy labing kusganong upat-ug-tiil nga mga tiglangoy sa kalibotan.” Sila makalangoy taliwala sa mga pligo sa yelo tabok sa halapad nga mga luok. Sanglit kay walay tubig ni mga tinipik sa yelo ang motapot sa ilang grasahon nga balhibo, ang kusog nga pagwilikwilik makapalagpot sa daghang pinisik sa tubig. Ang pagligid sa niyebe makakuha sa bisan unsang nahibiling kaumog, ug sa pipila ka minutos ang balhibo uga na.

Ang mga siyentipiko bag-ohay pang nahibalo sa katingad-ang mga tinagoan sa balhibo sa oso. Ang paagi nga gisuhop ang kahayag ug gipasibaw gikan niini dili lamang motabang sa paghupot sa lawas nga mainit, kondili naghatag usab sa balhibo sa hayag puting dagway niini.a

Apan sa unsang paagi nga sila dili masaag sa kanunay-nagakausab nga kadagatan sa Artiko nga may pipila, kon ugaling anaay, permanenteng mga dagway nga tingali makatabang kanila sa pagdumdom? Segun sa librong Arctic Dreams, ang oso “may mapa gayod sa iyang ulo . . . Ang memorya dili makatabang. Kon sa unsang paagi ang mga oso makahimo ug makagamit sa maong mga mapa maoy usa sa labing makapalibog sa tanang pangutana mahitungod kanila.” Makalaaglaag sila sa daghang semana ug dili masaag.

Bisan tuod kon ang mga oso sa polo talagsa rang moatake sa mga tawo, ang mga bisita kinahanglang managana sa ilang dakong kusog ug kaliksi. Matud sa samang libro: “Ang mga oso sa polo maoy maulawon ug dili agresibo, ilabina kon itandi sa oloabohon nga mga oso.” Hinuon, sila makapakurat kanimo, kay ang ilang balhiboong mga tiil mohimo sa ilang mga tikang nga halos walay saba.

Pagduaw sa Oso sa Polo

Sa unsang paagi kita makaduaw niining makaiikag nga mga linalang? Ang mga siyentipiko nagtukod ug 14 metros nga mga torreng puthaw ubay sa baybayon sa Hudson Bay diin gikan niana mabantayan ang mga oso.

Adunay mabatonang mga Tundra Buggy alang sa mga turista sa lungsod sa Churchill. Kini dagko, metal ug bungbong nga mga behikulo nga masakyan sa daghang pasahero alang sa pagtan-aw-pasiyo nga mga biyahe. Usahay mahitabo ang duol nga talan-awon sa dihang ang oso mosandig sa metal nga bungbong o kini modukdok pinaagi sa kuyamas aron magpatagad o mangayog pagkaon.

Naglaom kami nga nalingaw kamo niining pagduaw sa higanteng mga oso sa Norte, nga gikataho nga naapil sa napulo ka “labing popular” nga mga hayop sa kalibotan. Sa pagkamatuod, sila maoy nindot nga mga linalang, usa ka binuhat sa maalamon-sa-tanan nga Maglalalang, nga naghatag kanilag katakos nga makapuyo sa punog yelo nga kamingawan sa Dal-as sa Polo Norte sa planetang yuta.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 24]

Ang inahan magbansay sa iyang mga itoy sulod sa mga duha ka tuig ug tunga

[Mga hulagway sa panid 25]

Ang batang mga laki malingaw sa duladulang away, unya magpabugnaw diha sa niyebe

[Credit Line]

Tanang letrato: Mike Beedell/​Adventure Canada