Kon sa Unsang Paagi ang mga Tawo Mahiusa sa Pagpuyo diha sa Kalinaw
SEPTIYEMBRE 1944 kadto, ug ang kalibotan puno sa pagdumot. Ang Gubat sa Kalibotan II mainit kaayo, ug milyon-milyon ang grabeng nag-antos. Usa ako ka Alemang binilanggo sa gubat sa Pransiya.
Kas-a gipaatubang ako sa firing squad. Apan human sa pipila ka yugto ang mga mamomosil misugod sa paglakaw. Nanghadlok lamang sila. Ako nalisang, apan mapasalamaton nga buhi. Sa milabay ang pipila ka semana, gibutang na usab ako sa maong kahimtang. Bisan tuod naluwas ako, daghang isigkabinilanggo ang gipamatay o nangamatay tungod sa sakit ug kagutom. Sa unsang paagi naagoman ko kining mga kahimtanga?
Pagkadakop
Mga pipila ka bulan una pa niadto, niadtong Hunyo 1944, ang Alyadong mga sundalo mitabok sa English Channel ug malamposong nakatukod ug malig-ong puwesto diha sa baybayong Pranses. Ang ilang sunod nga pagpangandam ug pag-atake sa amihanang Pransiya nakapugos sa Kasundalohang Aleman sa pag-atras. Sarhento komandante ako niadtong panahona sa Kasundalohan sa Kahanginan sa Aleman. Sa pagka Agosto ang bahin sa among kompaniya, lakip na ako ug 16 pang uban, nadakpan sa tago nga kalihokang Pranses, nga nailhang Maquis. Human sa pipila ka bulan diha sa usa sa kampo sa binilanggo-sa-gubat, kami gibalhin ngadto sa laing kampo duol sa Montluçon sa habagatang Pransiya.
Ang mga binilanggo gipugos sa pagtrabahog mabug-at, apan ingong opisyal ako nakalibre. Hinunoa, miboluntaryo ako sa pagtrabaho ug ako gihimong mayordomo sa kosina. Usa ka adlaw dihay miabot nga bag-ong pundok sa mga binilanggo, ug usa kanila mao ang batan-on nga ginganlag Willy Huppertz nga gikan sa akong lungsod. Akong gihangyo ang tigdumalang opisyal kon mahimo bang makatabang si Willy kanako sa kosina, ug kana nga kahikayan gihimo.
Wala magdugay, si Willy ug ako nakatagamtam ug matang sa panaghigala nga makabugkos sa tanang katawhan diha sa kalinaw. Sa dili ko pa isaysay kon sa unsang paagi nakadangat ako niini nga dalan sa kalinaw, pasagdi ako sa pag-asoy bahin sa kawalay-katinoan sa kinabuhi nga nakatugaw kanako.
Nganong Daghan Kaayong Pagkabahinbahin ug Pagdumot?
Ingong usa ka batan-on nga nagdako sa Aachen, Alemanya, ako nabalaka sa pagkabahinbahin sa relihiyon, nga makita bisan sa akong kaugalingong panimalay. Si Papa usa ka Luterano, apan si Mama usa ka Romano Katoliko. Busa gitino ni Mama nga ang akong igsoong babaye ug ako maedukar sa tinuohang Katoliko. Sukad sa bata pa ako, regular akong tigsimba sa Katolikong Simbahan, bisan pag wala gayod ako makasabot kon nganong lahi nga pagtuo ang gisunod ni Papa. Sa midagan ang panahon, ako kanunay mangutana, ‘Nganong daghan kaayo ang mga relihiyon kon adunay usa lamang ka Diyos?’
Sa dihang nagsugod ang Gubat sa Kalibotan II sa 1939, narekluta ako sa Kasundalohan sa Kahanginan sa Aleman. Human sa unang pagbansay sa Alemanya, gipadala ako sa Vienna, Austria, diin miuban ako sa usa ka pundok nga nagbansay alang sa bag-ong mga sundalo. Unya, niadtong Disyembre 1941, gipadala ako ngadto sa amihanang Holland (karon ang Netherlands). Didto akong nahibalag si Jantina, usa ka batan-ong dalaga gikan sa Den Helder. Bisan tuod ang among mga nasod managkontra sa gubat, kami nagkahigugmaay.
Wala magdugay, niadtong Abril 1942, kalit nga gibalhin ako ngadto sa La Rochelle sa habagatang Pransiya. Niadtong panahona sarhento komandante na ang akong ranggo, ug ang among batalyon mao ang may kaakohan sa pagbansay ug bag-ong mga sundalo ug sa pagpanalipod sa lokal nga landiganan. Ingong resulta, wala gayod ako makakitag aktuwal nga panagsangka sa bisan unsang panahon sa gubat. Mapasalamaton ako niini, sanglit dili ako gustong mopatay ug tawo.
Hinunoa, ang nakatugaw kanako niadtong maong katuigan sa gubat mao ang pagkakitag mga klerigo sa halos tanang denominasyon—Katoliko, Luterano, Episkopal, ug uban pa—nga nanalangin sa ayroplano ug sa ilang mga tripulante sa dili pa sila molupad ngadto sa mga misyon sa paghulog sa ilang makamatayng bomba. Kanunay akong mamalandong, ‘Hain nga kiliran kaha dapig ang Diyos?’ Bisan pa, wala gayod ako makapangutana sa mga kapilyan, sanglit natino ko nga sila wala masayod.
Ang mga sundalong Aleman nagsul-ob ug bakos nga may bilya (tan-awa ang ibabaw sa wala nga bahin sa panid 12) nga diha niini nakulit ang Gott mit uns (Ang Diyos nagauban kanamo), apan ako nangutana, ‘Ngano kaha nga dili modapig ang Diyos sa mga sundalo sa pikas kiliran nga sama ra ug relihiyon ug nag-ampo sa mao ra nga Diyos?’
Milabay ang mga tuig, ug ang gubat nagpadayon. May mga panahong makaadto ako sa Holland aron makigkita kang Jantina, ang kataposang panahon nahitabo sa Disyembre 1943, sa dihang kami nagsabot nga magpakasal. Sa pagka 1944 mibali ang dagan sa gubat, ug uban sa paglandig sa Alyadong kasundalohan sa Pransiya, sa unang higayon among naamgohan nga mapildi sa gubat ang Alemanya. Ang paghunahuna niadto makahahadlok! Unya miabot kana nga Agosto sa dihang 17 kanamo ang nadakpan.
Kinabuhi sa Bilanggoan
Sa kataposan kami nga mga binilanggo sa kampo duol sa Montluçon gitugotan sa pagsulat sa mga minahal. Busa si Jantina ug ako nagsinulatay. Wala magdugay, uban sa daghan pang mga binilanggo, miboluntaryo ako sa pagtrabaho diha sa usa ka uma nga gidumala sa kagamhanan diin kami gilantaw gihapon ingong mga binilanggo sa gubat. Akong nakita pa gani nga nakaangay ako sa kinabuhi sa uma. Lahi kaayo kadto nga paagi sa kinabuhi alang sa usa ka tawo nga nagdako sa siyudad.
Ang gubat sa Uropa natapos sa Mayo 1945, apan wala kami buhii sa kagamhanang Pranses hangtod sa Disyembre 1947. Niadtong higayona gipapili kami sa pagsulod sa French Foreign Legion o magpabilin sa Pransiya ingong boluntaryong trabahante hangtod sa kataposan sa 1948. Gipili ko ang ulahi, nga nagtrabaho sa uma uban sa ubang mga binilanggo. Ilalom niini nga kahikayan, nakatagamtam kami ug dugang kagawasan kay sa magtrabaho diha sa uma ingong mga binilanggo sa gubat. Ugaling, kami piniriso gihapon ug ilalom sa mga restriksiyon. Busa ang among labing dakong kalipay mao ang pagdawat ug mga sulat gikan sa mga minahal.
Panagkita Pag-usab Kang Jantina
Usa ka adlaw sa 1947, nakadawat ako ug sulat gikan kang Jantina nga wala tuyoa nasukipan niya ug gamayng pinatik nga papel nga naglista sa daghang numero sa balay ug rekord sa mga libro ug mga magasin. ‘Aw,’ naghunahuna ako, ‘may kita na si Jantina pinaagi sa pagpamaligyag mga libro.’ Wala diay ako mahibalo nga siya nahibalag sa mga Saksi ni Jehova ug karon aktibo sa pagsangyaw sa balay ug balay ug nag-apod-apod ug literatura sa Bibliya, wala ‘namaligyag libro.’
Wala magdugay human niadto, sa Disyembre 1947, kami nga mga binilanggo nakadawat ug nindot nga sorpresa—kami gihatagan ug upat ka semana nga bakasyon sa kaluoy aron makaduaw sa among mga pamilya. Siyempre, kini gihatag sa kondisyon nga kami mobalik sa Pransiya aron taposon ang among gipanaad nga trabaho. Mibiyahe si Jantina gikan sa Holland ngadto sa Alemanya aron ipalabay kadtong maong mga semana uban sa akong mga ginikanan ug kanako. Sama sa imong mahanduraw, human sa kapin sa upat ka tuig nga panagbulag, usa kini ka emosyonal kaayo nga panagkita pag-usab kanamo. Niadtong higayona nga akong nahibaloan ang kahulogan sa pinatik nga papel nga akong nakita diha sa iyang sulat. Gisultihan ako ni Jantina nga usa siya sa mga Saksi ni Jehova ug maikagong gipatin-awan ako sa katingalahang mga butang nga iyang nakat-onan.
Bisag may pagkatinuod ang iyang gipanulti, akong gisultihan siya nga malipayon ako nga magpabiling Katoliko. Wala ako makasabot kon sa unsang paagi mas daghan siyag nahibaloan kay sa mga pari nga nagtuon sa relihiyon sa daghang katuigan. Ug mas nakapalisod pa sa mga butang, ang akong pamilya wala makaangay sa bag-ong mga pagtuo ni Jantina. Gani, supak kaayo sila, ug naimpluwensiyahan ako sa ilang pagpihig.
Usa ka Dakong Kausaban sa Akong Kinabuhi
Sa dihang natapos ang akong upat ka semana nga bakasyon, mibalik ako sa Pransiya. Sa dihang gihipos ko ang akong mga bisti, akong nakit-an ang librong gitawag Deliverance sa tunga niini. Gibutang ni Jantina kini didto sa dihang siya nag-empaki sa akong maleta. Aron pahimut-an siya milingkod ako niadtong gabhiona ug gisugdan kana sa pagbasa. Wala magdugay akong nakaplagan, sa akong katingala, nga daghan sa mga pangutana nga akong gihunahuna sa panahon sa pagkabilanggo kanako natubag. Maikagon nakong gibasa ang tibuok libro.
Usa ka kasulatan nga gikutlo ni Jantina kanako misantop sa akong hunahuna: “Inyong mahibaloan ang kamatuoran, ug ang kamatuoran magpagawas kaninyo.” (Juan 8:32) Oo, gibati ko nga nagsugod ako sa pagkat-on sa kamatuoran bahin sa daghang butang. Ang tanang tawo maoy usa ka pamilya, bisag unsa pay rasa. (Buhat 17:26-28) Ang matuod nga mga Kristohanon naghigugmaay sa usag usa ug dili makig-away ug mopatay kang bisan kinsa sama sa akong nakita nga gibuhat diha sa daghan kaayong nag-angkong mga Kristohanon. (Juan 13:34, 35; 1 Juan 3:10-12) Nan, matin-aw nga ang nasyonalismo maoy usa ka instrumento sa Yawa nga nagpabahin sa katawhan ug nagasanta sa matuod nga panag-igsoonay.
Misugod ako sa pagkakita nga ang matuod nga kalinaw modangat lamang sa dihang ipadapat sa mga tawo ang mga pagtulon-an ni Jesu-Kristo. Sanglit dili man gayod mobuhat niini ang kanasoran, ang bugtong paglaom sa kalinaw maoy pinaagi sa kagamhanan sa Diyos, nga maoy gitudlo ni Jesus nga iampo sa iyang mga sumusunod. (Mateo 6:9, 10) Misugod na ako sa pagtagamtam ug pagbati sa tinuod nga kagawasan ug katagbawan gikan sa pagkakat-on niining mga butanga. Pagkadako sa akong pasalamat sa akong minahal nga Jantina sa pagbutang sa libro diha sa akong maleta! Apan unsay buhaton ko karon?
Naghimog Espirituwal nga Kauswagan
Buweno, walay katarongan nga mabalaka ako. Sa pipila ka adlaw sa ulahi, usa ka tawo nga ginganlag Lucien miabot sa uma nga akong gitrabahoan ug gipailaila ang iyang kaugalingon nga usa ka ministro sa mga Saksi ni Jehova. Iyang gisaysay nga siya gisugo sa sangang buhatan sa mga Saksi sa Pransiya sa pagpakigkita kanako sumala sa hangyo sa akong pangasaw-onon. Si Lucien maoy usa ka buotan, tinuod nga tawo, ug gaan dayon ang akong buut kaniya. Makalilipay, sa pagkakaron larino na akong makasulti sa pinulongang Pranses, ug mas nagpasayon kini sa kahimtang.
Misugot ako nga magtuon sa Bibliya uban kaniya, ug busa kada Dominggo hapiton ako ni Lucien ug sa iyang asawa nga si Simone sa uma ug dalhon ako didto sa ilang balay alang sa pagtuon. Human niana kami manuroy, nga niining panahona magsultihanay kami bahin sa katingalahang kalalangan ni Jehova. Silang duha pulos maayong mga magtutudlo, ug gihatagan usab nila ako ug usa ka butang nga dugay ko nang gipangandoy—tinuod nga panaghigala. Ug kini gitagana sa usa ka Pranses nga magtiayon—mga tawo nga bombahan ug patyon sa mga sundalong akong gibansay!
Maayo ang akong pag-uswag sa akong mga pagtuon, ug gidapit ako ni Lucien sa pagtambong sa tinuig nga pagsaulog sa Memoryal sa kamatayon ni Kristo sa Marso 25, 1948. Nakadayeg kaayo ako niining simple apan maugdang nga tigom ug wala gayod ako makapalta sa pagtambong sa Memoryal sukad niadto.
Nalipay si Jantina sa akong espirituwal nga pag-uswag, ug busa siya miapas nako sa Pransiya. Didto kami nagpakasal sa Nobyembre 1948. Si Lucien ug Simone naghikay ug lamiang pagkaon alang sa among kasal, ug duha ka payunir (bug-os panahong mga ministro sa mga Saksi ni Jehova) miduyog niining malipayong okasyon uban kanamo. Kadtong dili-makalimtang gabii nakapamatuod sa akong hunahuna nga ang mga Saksi tinuod nga nagpasundayag sa matang sa gugma nga gipadayag ni Jesus nga magpaila sa iyang tinuod nga mga tinun-an.—Juan 13:35.
Ngadto sa Alemanya, Unya Ngadto sa Usa ka Bag-ong Yuta
Sa Disyembre 1948, mipauli kami sa Alemanya, ug ang Kristohanong ministeryo nahimong among paagi sa kinabuhi. Bisan pag ang akong pamilya nagpadayon sa pagsupak sa among buluhaton, wala kami magpababag niana. Kami nagpadayon sa pagtabang sa mga maaghop, sa mga mapainubsanon sa pagkat-on sa bugtong paagi nga matagamtam sa katawhan ang matuod nga kalinaw ug kasegurohan.
Sa 1955, si Jantina ug ako milalin ngadto sa Australia. Sa sinugdan mipuyo kami sa matahom nga estado sa Tasmania, tabok sa Bass Strait gikan sa habagatang tumoy sa dakong yuta. Uban sa mahigugmaong tabang ug pailob sa among espirituwal nga mga igsoong lalaki ug igsoong babaye didto, sa kataposan nadugang namo ang Ingles diha sa among nahibaloang mga pinulongan.
Sa 1969, human nakagugol ug 13 ka tuig sa Tasmania, mibalhin kami sa amihanang estado sa Queensland, diin didto na kami sukad nanimuyo. Ako sa pagkakaron nag-alagad ingong usa ka Kristohanong ansiano sa lokal nga kongregasyon ug gikalipayan kaayo ang pagpakig-uban kang Jantina samtang duyog kaming nag-alagad kang Jehova. Matag balik namo sa Alemanya aron mobakasyon, pangitaon gayod namo si Willy Huppertz ug nakigtuon uban kaniya sa Bibliya. Sa kataposan iyang gipahinungod usab ang iyang kinabuhi sa pag-alagad kang Jehova, ug among natagamtam ang matang sa panaghigalaay nga makabugkos sa tanang mga tawo diha sa kalinaw.
Matag panahong hinumdoman nako ang akong kinabuhi sukad niadtong mga tuig ingong binilanggo sa gubat sa Pransiya, ako mapasalamaton kaayo nga ako nakadangat sa pagkaila sa atong mahigugmaong Maglalalang, si Jehova nga Diyos. Pagkamalipayon ko karon nga gibutang ni Jantina ang librong Deliverance diha sa akong maleta ug unya sa pagsulat sa mga Saksi sa Pransiya sa paghikay aron ako maduaw! Ingong resulta, ang akong kinabuhi sa personal ug ang among kinabuhi ingong bana ug asawa napalambo ug nagantihan sa daghang paagi.—Sumala sa giasoy ni Hans Lang.
[Hulagway sa panid 15]
Uban kang Jantina karon