Ang Sakit nga Mawala na Unya

ANG sakit nga pagawad-on sa katumanan sa saad sa Bibliya mao ang sakit nga nasinati ingong resulta sa pagkadili-hingpit sa unang tawo. Kini nga sakit nagalakip sa mahubit ingong dukot nga sakit.

Inay kay usa lamang ka sistema sa pagpasidaan sa sakit o samad, ang dukot nga sakit gipakasama sa usa ka “sayop nga alarma” nga dili gayod mapalong. Kini ang sakit nga nagapahinabo sa mga nagaantos sa paggasto ug binilyong dolyar matag tuig sa pagpangitag kahupayan, ug ginadaot niini ang mga kinabuhi sa milyon-milyon.

Ang eksperto sa sakit nga si Dr. Richard A. Sternbach misulat: “Dili sama sa grabeng sakit, ang dukot nga sakit dili usa ka simtoma; ang dukot nga sakit dili usa ka sinyas sa pagpasidaan.” Ang Emergency Medicine nag-ingon: “Wala gayoy katuyoan ang dukot nga sakit.”

Busa, daghang doktor sa dili pa dugayng katuigan nakabaton ug panghunahuna sa maong sakit ingong usa ka tinuod nga balatian mismo. “Diha sa grabeng sakit ang sakit maoy usa ka simtoma sa balatian o samad,” miingon si Dr. John J. Bonica diha sa The Management of Pain, ang sinulat nga sukdanan bahin sa sakit karong adlawa. “Bahin sa dukot nga sakit ang sakit mismo mao ang balatian.”

Mga Paningkamot sa Pagsabot sa Sakit

Ang sakit wala pa gihapon hisabti sa bug-os. “Ang walay kataposang pagkamakaiikag sa pagsulay sa pagtugkad sa sakit,” nag-ingon ang American Health nga magasin, “maoy nagtukmod sa mga siyentipiko sa pagkugi.” Sa miaging pipila ka dekada, sila nagtuo nga ang sakit maoy usa ka matang sa igbalati, sama sa panan-aw, pandungog, ug panghikap, nga mabati sa linain nga mga nerve endings diha sa panit ug ginapasa pinaagi sa partikular nga mga nerve fiber ngadto sa utok. Apan kining yano kaayong ideya bahin sa sakit nakita nga dili-tinuod. Sa unsang paagi?

Usa ka butang nga miagak niining bag-ong pagsabot mao ang pagtuon sa usa ka dalagita nga dili mobatig sakit. Human sa iyang kamatayon sa 1955, ang pagtuon sa iyang utok ug sa sistema nerbiyos mitultol sa bug-os bag-ong ideya bahin sa hinungdan sa sakit. Ang mga doktor “nangita sa nerve endings,” miingon ang The Star Weekly Magazine, Hulyo 30, 1960. “Kon [siya] walay nerve endings, mao kana ang hinungdan kon nganong ang dalagita dili mobatig sakit. Apan anaa kini ug dayag nga walay depekto.

“Sunod, gisusi sa mga doktor ang nerve fibers nga gituohang nagsumpay sa nerve endings uban sa utok. Dinhi, seguradong makita ang depekto. Apan walay nakita. Walay depekto ang mga fiber, ingon sa nakita, gawas lang niadtong nadaot tungod sa samad.

“Sa kataposan, gisusi ang utok sa dalagita ug, sa makausa pa, walay depekto nga bisan unsa ang nakita. Sumala sa tanang nakuha nga kahibalo ug teoriya, kini nga dalagita sa kinaiyanhon angay mobati untag sakit, bisan pa siya dili gani makabati bisan kagilok.” Ugaling, siya sensitibo sa kabug-at kon ipadapat sa panit ug makaila sa kalainan tali sa pagtandog sa ulo sa dinagom ug sa tumoy niini, siya dili mobatig sakit bisag kurit sa dinagom.

Si Ronald Melzack, kinsa niadtong 1960 kaubang mimugna sa popular bag-ong teoriya nga nagbatbat sa sakit, naghatag ug laing pananglitan sa kakomplikado niini. Siya miingon: “Si Gng. Hull nagsige ug tudlo sa iyang tiil nga wala diha [kini giputol], ug gibatbat ang gibating kaul-ol nga daw samag init kaayong puthawng igtutuhil nga gikulikot diha sa iyang mga tudlo sa tiil.” Si Melzack miingon diha sa magasing Maclean’s sa 1989 nga siya “nagpangita pa gihapon sa katin-awan sa gitawag niyang ‘hinanduraw’ nga sakit.” Dugang pa, anaa ang gitawag nga sakit nga nagagikan sa usa ka dapit, diin ang tawo dili mobatig sakit sa usa ka bahin sa lawas apan mobatig sakit sa laing bahin sa lawas.

Nalangkit ang Hunahuna ug Lawas

Ang sakit karon maila na ingong “usa ka komplikado kaayong interaksiyon sa hunahuna ug lawas.” Diha sa iyang libro sa 1992 nga Pain in America, si Mary S. Sheridan nag-ingon nga “ang bation nga sakit maoy sa sikolohikal lang nga ang hunahuna usahay dili motuo nga anaa kini ug usahay magmugna ug mag-antos niini bisag dugay nang nawala ang grabeng samad.”

Ang buut sa usa, pagpaminsar, personalidad, kadali nga madala sa sugyot, ug ubang mga butang hinungdanon kaayo sa iyang reaksiyon sa sakit. “Ang kahadlok ug kabalaka mopahinabog sobrang reaksiyon,” miingon ang iladong eksperto sa sakit nga si Dr. Bonica. Busa, ang usa makakat-ong makabati sa sakit. Si Dr. Wilbert Fordyce, propesor sa sikolohiya nga espesyalista sa mga suliran labot sa sakit, miingon:

“Ang pangutana dili kay kon tinuod ba ang gibating sakit. Siyempre kini tinuod. Ang pangutana maoy kon unsa ang hinungdanong mga butang nga makaimpluwensiya niini. Kon maghisgot ako kanimo sa hapit na ang panihapon ug sanwits nga may hamon, ikaw maglaway. Kini tinuod kaayo. Apan kini nahitabo tungod sa pagkondisyon. Walay sanwits nga may hamon diha. Ang mga tawo sensitibo kaayo sa pagkondisyon. Kini makaimpluwensiya sa sosyal nga pamatasan, paglaway, presyon sa dugo, sa gikusgon sa paghilis sa pagkaon, sakit, sa tanang matang sa mga butang.”

Sama nga ang imong mga emosyon ug buut makasamot sa sakit, kini makapugong o dili mobati niana. Tagda ang usa ka pananglitan: Usa ka siruhano sa utok miingon nga sa batan-on pa naibog kaayo siya sa usa ka dalaga samtang naglingkod tapad kaniya diha sa bugnaw kaayong paril nga wala niya batia ang grabeng katugnaw o sakit sa iyang sampot. “Ako halos mikamig na sa katugnaw,” siya miingon. “Tingali nanglingkod kami didto sulod sa 45 minutos, ug wala gayod nako batia ang bisan unsang katugnaw.”

Daghan ang ingon niana nga mga pananglitan. Ang mga magdudula sa potbol nga nalangkit kaayo sa dula o ang mga sundalo diha sa kainit sa panaggubat tingali grabeng nasamdan ug bisan pa wala kaayoy gibating sakit o wala gayod mobatig sakit sa maong panahon. Ang iladong Aprikanong eksplorador nga si David Livingstone misugilon nga siya giatake sa usa ka leyon nga nakalisang kaayo kaniya “sama sa pag-atake sa iro nga igpangayam sa usa ka ilaga. Ang kakurat . . . mipahinabog usa ka matang sa damgo nga walay sakit nga mabati.”

Hinungdanon nga ang mga alagad ni Jehova nga Diyos, nga kalmadong nagalantaw kaniya nga may bug-os nga kompiyansa ug pagsalig, usahay nakasinati usab sa ilang sakit nga nawala. “Bisag katingalahan nga pamation,” matud sa usa ka Kristohanon nga gikulata, “human sa unang pipila ka suntok, wala ko na gayod kini batia. Hinunoa, daw madungog lamang nako kini, samag taguktok sa tambol sa halayo.”​—Pebrero 22, 1994, Pagmata!, panid 21.

Kon sa Unsang Paagi Gipatin-aw ang mga Pagbati sa Sakit

Diha sa usa ka pagsulay sa pagbatbat sa pipila ka makapalibog nga mga bahin sa sakit, niadtong 1965 usa ka propesor sa sikolohiya, si Ronald Melzack, ug usa ka propesor sa anatomiya, si Patrick Wall, naghimo sa kaylap nga gidawat nga gikontrolar-sa-ganghaan nga teoriya sa sakit. Ang 1990 nga edisyon sa tun-anang-libro ni Dr. Bonica bahin sa sakit miingon nga kini nga teoriya maoy “lakip sa labing hinungdanong kaugmaran diha sa natad bahin sa panukiduki ug pagtambal sa sakit.”

Sumala sa teoriya, ang pagbukas ug pagsira sa usa ka teoritikanhong ganghaan diha sa taludtod mahimong motugot o mobabag sa pag-agi sa mga signal sa sakit ngadto sa utok. Kon ang mga pagbati gawas sa sakit maghuot sa ganghaan, nan momenos tingali ang mga signal sa sakit nga makaabot sa utok. Busa, pananglitan, ang sakit mamenosan pinaagi sa paghapohap o pagwislik-wislik sa napaso ug diyutay nga tudlo, sanglit ang mga signal gawas nianang sa sakit sa ingon ginapadala ngadto sa taludtod sa pagbabag sa pag-agi sa mga signal sa sakit.

Ang nadiskobrehan niadtong 1975 nga ang atong mga lawas mohimo ug ilang kaugalingong samag-morpina nga mga substansiya nga gitawag ug mga endorphin dugang nakatabang sa pagtuki aron masabtan ang makalibog nga mga bahin sa sakit. Pananglitan, ang ubang mga tawo may diyutay o walay bationg sakit tungod kay sobra ang mga endorphin nga ilang ipagawas. Ang mga endorphin tingali mao ang hinungdan usab sa misteryo kon nganong ang sakit mamenosan o mawala gani pinaagig acupuncture, usa ka medikal nga paagi diin ang samag-buhok-ka-nipis nga mga dagom itusok sa lawas. Sumala sa mga taho sa mga nagpakakita, ang operasyon sa kasingkasing gihimo samtang ang pasyente nagmata, alerto, ug relaks pinaagi sa paggamit ug acupuncture ingong bugtong panghupay sa sakit! Nganong walay gibating sakit?

Ang uban nagtuo nga ang mga dagom tingali mopakusog sa paggamag mga endorphin nga sa temporaryo makawala sa sakit. Ang laing posibilidad mao nga ang acupuncture makapatay sa sakit tungod kay ang mga dagom mopukaw sa mga nerve fiber nga nagapadalag mga signal gawas sa sakit. Kini nga mga signal maghuot diha sa mga ganghaan sa taludtod, makasanta sa mga signal sa sakit sa paglusot aron makaabot sa utok, diin didto mabati ang sakit.

Ang gikontrolar-sa-ganghaan nga teoriya, ug ang kamatuoran nga ang lawas mopatunghag iyang kaugalingong mga panghupay sa sakit, mao usay hinungdan kon nganong ang buut, panghunahuna, ug mga emosyon sa usa makaapekto sa sukod sa sakit nga bation. Busa, ang kakurat sa kalit nga pag-atake sa usa ka leyon tingali maoy nakapukaw sa paggama sa mga endorphin ni Livingstone, ingon man gibahaan ang iyang taludtod ug mga signal gawas nianang sa sakit. Ang iyang gibating sakit, agig resulta, namenosan.

Apan, ingon sa gipadayag sa dili pa dugay, ang panghunahuna ug mga emosyon sa usa adunay magkaatbang nga epekto. Ang sobra kaayong kapit-os sa adlaw-adlaw nga maoy naandan sa modernong kinabuhi makadugang ug pagbati sa sakit sa usa ka tawo pinaagi sa pagpatunghag kabalaka, tensiyon, ug mga pagkipos sa maskulo.

Makalilipay, hinunoa, ang mga nagaantos sa sakit adunay katarongan nga magmalaomon. Tungod kini kay daghang pasyente karon ang nakabenepisyo na gikan sa napauswag nga mga paagi sa pagtambal. Ang maong mga pag-uswag misangpot ug mas maayong pagsabot bahin niining makalilisang nga balatian. Si Dr. Sridhar Vasudevan, presidente sa American Academy of Pain Medicine, nagbatbat: “Ang ideya nga ang sakit mahimo usahay nga usa ka balatian mismo nakapabag-o sa paagi sa pagtambal sa katuigang 1980.”

Sa unsang paagi nabag-o ang paagi sa pagtambal sa sakit? Unsang mga pagtambal ang napamatud-ang epektibo?

[Hulagway sa panid 7]

Sa unsang paagi mamenosan o mawala sa acupuncture ang sakit?

[Credit Line]

H. Armstrong Roberts