Makahilo ba Kining Nindot nga mga Alibangbang?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

NADANI ka na ba sukad sa pagtinan-aw sa usa ka naglupadlupad nga alibangbang? Nakadayeg ka ba sa katahom, desinyo, ug mga bulok niini? Samtang nagbalhinbalhin kini gikan sa usa ka bulak ngadto sa lain, daw nagpaibog-ibog kini ug nagsungog kanimo. Gusto nimong makita sa duol, mokuha pa gani tingalig letrato, apan daw dili kini makatugdon ug dugay sa usa ka bulak​—ug magpunay lang kinig kapakapa sa iyang mga pako. Apan nasayod ka ba nga pipila niining makalingawng mga linalang gituohang makahilo?

Atong tan-awon ang duha niining maong mga panid​—ang monarch (sa tuo), uban sa dako itom ug orens-kape nga mga pako niini, ug ang viceroy nga alibangbang (itaas), daw susamag-dagway sa monarch, bisan tuod kasagaran kining mas gamay. Unsay nakapahimo niini nga makahilo, ug alang sa unsang katuyoan?

Ang mga alibangbang, nga dunay kapin sa 15,000 ka espesye, moagi sa upat ka ang-ang sa pagtubo aron mahimo kining matahom pak-an nga mga kahibulongan nga atong makita diha sa atong mga tanaman. Ang usa niini mao ang larva, o hantatalo, nga ang-ang. Ang hantatalong monarch maningaon sa makahilong milkweed, ug sa ingon, giangkon nga kini mahimong “usa ka tinuod makahilong alibangbang, nga mahimong makapatay sa bisan unsang langgam nga motuktok ug dili moluwa niini,” sulat ni Tim Walker sa Science News. Ang hilo maoy cardenolide, usa ka hilo sa kasingkasing. Komosta na man ang viceroy nga alibangbang?

Mipahayag si Walker: “Sulod sa kapin sa usa ka siglo, kasagarang gituohan nga kining pak-an nga insekto maoy usa ka lamiang lawas nga nagtago luyo sa mga bulok sa makahilong monarch nga alibangbang, ang Danaus plexippus.” Ingon sa imong makita gikan sa mga letrato, ang duha ka alibangbang dunay susamang desinyo gawas sa itom nga linya sa luyong mga pako sa viceroy. Sulod sa milabayng 100 ka tuig, ang mga ebolusyonista nagtuo nga ang viceroy sa hinayhinay nag-usab sa desinyo sa pako nga nagsundog sa makahilong monarch sa paningkamot nga makaikyas gikan sa mga pag-atake sa mga langgam nga nakakat-on sa paglikay niining dili maayog lami nga alibangbang. Gawas niana, gituohan, nga ang viceroy lamian alang sa mga langgam.

Unsay nadiskobrehan ning bag-o pa sa mga tigdukiduki? Si Walker misulat: “Hinunoa, ang bag-ong panukiduki nagpaila nga ang viceroy milampos sa paglimbong sa mga siyentipiko, dili sa mga langgam. . . . Duha ka batid sa mga hayop nagpasundayag nga sa igmat nga mga langgam, ang viceroy sama ra ka ngil-ad ug lami sa makahilong monarch.” Apan nganong ang viceroy dili maayog lami, ilabina kay ang hantatalo niini nagakaon man sa dili-makahilong mga willow, dili sa makahilong mga tanom? Si Walker nagsulat: “Kini nagpasabot nga ang viceroy nga mga alibangbang sa usa ka paagi nagagama sa kaugalingon niining kemikal nga depensa.”

Sa pagkatinuod, ang presenteng kahimtang sa pagtuon sa insekto nagasugyot nga ang mga eksperto daghan pa kaayog kat-onan ug tingali angay nga dili kaayo mosalig sa ilang “naandan nga kaalam.” Usa ka kritiko misulat niini bahin sa usa ka bag-ong libro bahin sa monarch nga alibangbang: “Gipakita kanato niining talagsaong libro nga sa dihang nagkadaghan ang atong nakat-onan bahin sa monarch nagkadiyutay ang atong ‘nahibaloan’ nga dili kaduhaduhaan.”

Hinunoa, kini nahisama sa gipahayag sa Bibliya: “Takos ikaw, Jehova, nga mismo among Diyos, nga modawat sa himaya ug sa dungog ug sa gahom, tungod kay imong gilalang ang tanang butang, ug tungod sa imong kabubut-on sila milungtad ug nalalang.”​—Pinadayag 4:11.

Dayag nga ang tawo daghan pag angayng kat-onan bahin sa tanang matang sa kinabuhi ibabaw sa atong yuta. Usa ka masukaranong babag sa tukmang kahibalo mao ang dili pagdawat sa daghang siyentipiko sa paglungtad ug sa aktibong papel sa usa ka Maglalalang-Tigdesinyo. Si Paul Davies, propesor sa matematikanhong pisika, nagsulat diha sa iyang librong The Mind of God: “Walay duhaduha nga daghang siyentipiko ang kinaiyanhong supak sa tanang matang sa metapisiko . . . nga mga pangatarongan. Sila matamayon sa ideya nga basin may naglungtad nga Diyos, o bisan usa ka dili personal mamugnaong prinsipyo o pasikaranan sa pagkamao nga magasuportar sa katinuoran . . . Sa personal wala ako makig-ambit sa ilang pagtamay. . . . Dili ako makatuo nga ang atong paglungtad niining unibersoha maoy usa lamang ka aksidente sa kapalaran, o aksidente sa kasaysayan, usa ka wala-tuyoang sayop sa dakong kosmikong drama.”

Ang salmistang si David misulat: “Ang buangbuang nakaingon sa iyang kasingkasing: ‘Walay Jehova.’ Sila milihok sa malaglagong paagi, sila milihok sa dulumtanang paagi diha sa ilang pagpakiglabot.” Sa laing bahin, ang maalamong tawo sa kamapaubsanon magaila sa Maglalalang, ingon sa gihimo sa propetang si Isaias: “Mao kini ang giingon ni Jehova, ang Maglalalang sa mga langit, Siya ang matuod nga Diyos, ang Mag-uumol sa yuta ug ang Magbubuhat niini, Siya ang Usa nga lig-ong nagtukod niini, nga wala maglalang niini aron lamang makawang, nga nag-umol niini aron pagapuy-an: ‘Ako mao si Jehova, ug wala nay lain.’”​—Salmo 14:1; Isaias 45:18.

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Monarch (itaas), viceroy (panid 16). Usa ka dakong kalainan mao ang itom nga linya latas sa ubos nga mga pako sa viceroy. (Ang mga hulagway dili sa samang sukod)