Mga Misyonaryo mga Ahente sa Kahayag o sa Kangitngit?—Bahin 4

Espirituwal nga Kahayag Alang sa “Mangitngit nga Kontinente”?

“WALA pay 100 ka tuig ang miagi, ang Aprika gitawag nga ang Mangitngit nga Kontinente tungod kay ang dakong bahin niana wala pa mailhi sa mga Uropanhon.” Ang gihisgotan dinhi sa The World Book Encyclopedia dili ang kangitngit sa Aprika kondili, hinunoa, ang kangitngit sa Uropa​—ang kakulang sa kahibalo sa Uropa bahin sa dako wala pa masuhid nga kontinente. Busa dili panagsumpaki nga ang ngalan niini nga Aprika tingali gikuha gikan sa Latin nga pulong nga aprica, nga nagkahulogang “masanag nga adlaw.”

Bisan pa, sa usa ka bahin, ang Aprika anaa sa kangitngit​—kangitngit bahin sa kamatuoran sa Bibliya. Si Donald Coggan, kanhi Arsobispo sa Canterbury, nagtawag sa Aprika ug Asia nga “ang duha ka dagkong kontinente nga niana gibubo sa mga Iglesya sa Kasadpan ang ilang mga tawo ug salapi sa halos duha ka gatos ka tuig.”

Daghang misyonaryo sa Kakristiyanohan sa walay duhaduha sinsero. Sa pagpalambo sa ilang buluhaton, gisakripisyo pa gani sa pipila ang ilang mga kinabuhi. Ang ilang impluwensiya sa Aprikanong kinabuhi dako gayod. Apan sila ba, sama sa nahimo ni Kristo, ‘nagpasidlak sa kahayag . . . pinaagi sa maayong balita,’ nga sa ingon gikuhaan ang gitawag nga Mangitngit nga Kontinente sa espirituwal nga kangitngit niini?​—2 Timoteo 1:10.

Lumad nga mga Misyonaryo Unang Nagpasidlak sa mga Pangidlap sa Kahayag

Ang unang Kristohanon nga narekord nga nagsangyaw sa Aprika maoy usa ka Aprikano mismo, ang Etiopianhong eunuko nga gihisgotan sa Bibliya sa Mga Buhat kapitulo 8. Usa ka Hudiyohanong kabig, siya taliuli gikan sa pagsimba sa templo sa Jerusalem sa dihang gikombertir siya ni Felipe ngadto sa Kristiyanidad. Walay duhaduha, nahiuyon sa kasibot sa unang mga Kristohanon, kining Etiopianhon human niadto aktibong nagsangyaw sa maayong balita nga iyang nadungog, nga nahimong usa ka misyonaryo sa iyang kaugalingong yuta.

Ang mga historyador wala magkausa, hinunoa, kon kaha ingon gayod niini ang paagi o dili ang pagkatukod sa Kristiyanidad sa Etiopia. Ang Etiopianhong Ortodoksong Iglesya mitungha niadto pang ikaupat nga siglo, sa dihang ang taga-Syria nga estudyante sa pilosopiya nga ginganlag Frumentius giordinahan ni Athanasius ingong obispo sa Etiopianhong “mga Kristohanon,” usa ka obispo sa Coptic Church sa Alexandria.

Ang Coptic Church​—Copt kinuha gikan sa Gregong pulong alang sa “Ehiptohanon”​—nangangkon nga ang magtutukod niini ug unang patriarka mao si Marcos nga Ebanghelisador. Sumala sa tradisyon, siya nagsangyaw sa Ehipto sa wala pa ang tungatunga sa unang siglo. Kon unsa may kahimtang, ang “Kristiyanidad” mikaylap sa Amihanang Aprika sa sayo nga petsa, pinaagi sa mga tawong sama kang Origen ug Augustine nga nainila. Ang katekista nga tunghaan sa Alexandria, Ehipto, nahimong iladong sentro sa “Kristohanon” nga pagtuon diin si Pantaenus mao ang unang presidente niini. Apan sa panahon sa sumusunod ni Pantaenus, si Clemente sa Alexandria, ang apostasiya dayag nakahimo na ug kadaot. Gibutyag sa The Encyclopedia of Religion nga “gipaluyohan [ni Clemente] ang pagpasig-uli sa doktrinang Kristohanon ug sa Bibliya uban sa Gregong pilosopiya.”

Gipadayon sa Coptic Church ang usa ka madasigong misyonaryong kampaniya, ilabina sa sidlakang Libya. Nabutyag usab sa mga pagpangalot sa mga arkeologo sa Nubia ug sa ubos nga Sudan ang Coptic nga impluwensiya.

Pag-abot sa mga Misyonaryong Taga-Uropa

Ang mga taga-Uropa nakahimog diyutay misyonaryong buluhaton sa Aprika sa wala pa ang ika-16 ngadto sa ika-18ng siglo, nga sa maong panahon ang mga Katoliko nakakab-ot ug dakodako nga kalamposan. Ang mga relihiyong Protestante wala pa moabot hangtod sa sayong ika-19ng siglo, sa dihang ang Sierra Leone nahimong ang unang nasod sa Kasadpang Aprika nga naabot sa ilang mga misyonaryo. Bisag ang mga Protestante naningkamot nga makaapas sa kalamposan sa mga Katoliko, karong adlawa, gawas sa pipila, ang matag nasod sa Aprika nagpasiatab nga usa ka dakong “Kristohanong” populasyon nga mas daghan ang Katoliko kay sa mga Protestante.

Ang populasyon sa Gabon, pananglitan, may 96 porsiento ang nag-angkong Kristohanon. Wala magdugay una pa ang Gubat sa Kalibotan I, si Albert Schweitzer, usa ka Luterano, nagtukod ug usa ka misyon nga ospital didto ug sa ulahi nagdugang ug usa ka puy-anan sa mga sanlahon. Bisan pag dako ang nahimo sa iyang 40-ug-kapin pa nga katuigan sa Protestanteng buluhatong misyonaryo diha sa nasod, ang mga Katoliko mas daghan gihapon kay sa mga Protestante nga kapin sa 3 sa 1.

Bisan pa, tungod sa nag-uswag nga pagpakigbahin sa Protestante, ang misyonaryong kalihokan sa Aprika nagkakusog. Si Adrian Hastings sa University of Leeds nagbatbat nga “ang dako nga kabilin niining yugtoa [ikaduhang katunga sa ika-19ng siglo] mao ang hinungdanong pagsugod sa paghubad sa Bibliya ngadto sa daghang pinulongan sa Aprika.”

Ang mga hubad sa Bibliya ngadto sa lumad nga sinultihan nahimong pasikaranan sa pagpakaylap sa “Kristiyanidad,” nga wala sa miagi. Nagtuo ang daghang Aprikano sa mga damgo ug mga panan-awon, gihunahuna ang mga sakit nga nalangkit sa barang, ug nagabatasan sa poligamiya. Ang pagbatog Bibliya diha sa lumad nga pinulongan naghatag ug higayon sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan sa pagpasidlak sa Kasulatanhong kahayag bahin niining mga ulohana. Sumala kang Hastings, hinunoa, “ang mga Aprikano nagpabiling dili kombinsido niining mga butanga.” Ang resulta? “Sa kataposan sa ikanapulog-siyam nga siglo ang dimaihap nga independenteng mga iglesya misugod sa pagtungha, una sa Habagatang Aprika ug Nigeria, dayon sa daghang ubang bahin sa kontinente diin didto aduna nay daghang misyonaryo.”

Karong adlawa, sa pagkatinuod, mga 7,000 ka bag-ong relihiyosong mga kalihokan, nga may kapin sa 32,000,000 ka sumusunod, ang naglungtad sa sub-Sahara sa Aprika. Sumala sa The Encyclopedia of Religion, “kining mga kalihokana mibangon ilabina diha sa mga dapit diin adunay madasigong kontak sa Kristohanong misyonaryong mga paningkamot.” Dayag nga ang mga misyonaryo napakyas sa paghiusa sa ilang mga kabig diha sa “usa ka Ginoo, usa ka pagtuo, usa ka bawtismo” nga gihisgotan sa misyonaryong si Pablo.​—Efeso 4:5.

Ngano? Ang libro nga gihisgotan sa itaas nag-ingon nga tungod kadto “sa kalugda sa lokal nga mga kabig sa mga pangangkon ug mga resulta sa Kristiyanidad . . . , ang namatikdang mga pagkabahinbahin sa mga relihiyon sa Kristiyanidad ug ang kapakyasan niini sa pagtagana sa lokal nga mga panginahanglan [ug] ang kapakyasan sa misyon sa Kristiyanidad sa pagkuha sa sosyal ug sa kultural nga mga babag ug sa pagpatunghag usa ka diwa nga pangatilingbanon.”

Ang gidaghanon sa espirituwal nga “kahayag” nga gipasidlak sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan diha sa “Mangitngit nga Kontinente” diyutay ra kaayo. Busa huyang kaayo kini sa pagwagtang sa kangitngit sa pagkawalay-kahibalo sa Bibliya.

Mga Ahente sa Kolonyalismo?

Bisan pa sa kamatuoran nga ang pipila ka misyonaryo sa Kakristiyanohan nakahatag ug kaayohan, ang The Encyclopedia of Religion napugos sa pagdawat: “Ang mga misyonaryo nag-agda, ug nagpadali sa kolonyal nga pagsakop, mao nga ang Kristiyanidad ug kolonyal nga pagpanakop samag nagkahiusa sa katuyoan. Ang modernong batok-kolonyalismo sagad gibansagan nga Kristiyanidad sa Aprika, nga may pipila ka kamatuoran, ingong usa ka kunsabo sa kolonyalismo.”

Ang The Collins Atlas of World History naghatag ug maalamong pagsabot dihang gipatin-aw niini nga ang mga nasod sa Kasadpan napalihok sa usa ka hugot nga pagtuo nga ang “paghimog kolonya magdalag kahayag sa pangatarongan, mga prinsipyo nga demokratikanhon ug mga kaayohan sa siyensiya ug medisina ngadto sa mga tribo sa hilit nga mga lugar nga gituohan nga kinaraan.” Ug ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Lisod gayod alang sa Romano Katolikong mga misyon sa pagbulag sa ilang kaugalingon gikan sa kolonyalismo, ug daghang misyonaryo dili gustong makigbulag.”

Nan, makataronganon nga sa gilapdon nga gipaluyohan sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan ang demokrasiya ug gidayeg ang mga kaayohan sa kauswagan sa siyensiya ug medisina sa Kasadpan, sila mopatim-aw nga mga ahente sa kolonyalismo. Sa dihang ang nga tawo mawad-an nag pagsalig sa ekonomikanhon, politikanhon, ug sosyal nga mga katukoran sa kolonyal nga mga gahom, sila usab mawad-an ug pagtuo sa mga relihiyon sa Uropa.

Pagsangyaw​—Ang Giuna?

Sa dihang maghisgot ug mga misyonaryong Protestante sa Aprika, ang ngalang David Livingstone kasagaran gayod nga mahisgotan. Natawo sa Scotland sa 1813, siya nahimong medikal nga misyonaryo ug gipanaw ang dakong bahin sa tibuok Aprika. Ang iyang dakong gugma alang sa “Mangitngit nga Kontinente” ug ang kalipay sa pagdiskobre naghatag kaniyag dugang panukmod. Ang The New Encyclopædia Britannica naghisgot sa “Kristiyanidad, komersiyo, ug sibilisasyon” ingong “ang trinidad nga iyang gituohan nga gitakdang magbukas sa Aprika.”

Daghan ang nahimo ni Livingstone. Hinunoa, dayag nga ang iyang giuna dili ang pagsangyaw sa ebanghelyo. Gisumaryo sa Britannica ang iyang 30 anyos nga misyonaryong buluhaton “sa habagatan, sentral, ug sidlakang Aprika​—sagad diha sa mga dapit diin walay taga-Uropa ang nangarisgo niadto” niini nga paagi: “Tingali naimpluwensiyahan ni Livingstone ang Aprika sa mga tinamdan sa Kasadpan nga labaw kang bisan kinsa nga indibiduwal nga una kaniya o tapos kaniya. Ang iyang mga diskobre​—geograpiko, teknikal, medikal, ug sosyal​—naghatag ug komplikadong hugpong sa kahibalo nga tukionon pa. . . . Si Livingstone kinasingkasing gayod nga nagtuo sa katakos sa Aprikano sa pag-uswag ngadto sa modernong kalibotan. Niini nga diwa, siya mao ang mag-uuna dili lamang sa Uropanhong imperyalismo sa Aprika kondili usab sa nasyonalismo sa Aprika.” Si Livingstone nagpakitag dakong kaluoy sa mga Aprikano.

Samtang ang pipila ka misyonaryo nagpaluyo o sa labing menos nagtugot sa negosyo sa ulipon, dili makataronganong akusahan sila nga gihimo nila kadto ingong usa ka grupo. Apan kon kaha ang kaluoy nga gipakita sa daghan kanila napalihok sa tinguha sa pagtuboy sa mga sukdanan sa Diyos sa pagkawalay-pagpihig ug pagkamanagsama o sa normal nga mga pagbati sa personal nga kabalaka sa kaayohan sa mga indibiduwal maoy, agig paghandom, lisod nga matino.

Hinunoa, ang ulahi nga gihisgotan nahiuyon sa mga butang nga giuna sa kadaghanang mga misyonaryo. Ang librong Christianity in Africa as Seen by Africans midawat nga walay usa ang “makatupong sa ilang rekord sa buluhatong pagkamakitawhanon.” Apan ang pagpanukod ug mga ospital ug mga tunghaan nagkahulogan nga giuna ang pisikal nga mga panginahanglan sa tawo kay sa pagsangyaw sa Pulong sa Diyos diha sa pagpangagpas sa intereses sa Diyos. Ang pipila ka misyonaryo nagtukod pa ug mga kompaniya sa negosyo aron mapahimuslan sa mga Aprikano ang dugang materyal nga butang gikan sa Uropa, sa ingon nagpauswag sa ilang sukdanan sa pagkinabuhi.

Busa, daghang Aprikano karong adlawa mapasalamaton sa materyal nga mga kaayohan nga gihimong posible sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan. Sama sa giingon ni Adrian Hastings: “Bisan sa labing hinawayong mga misyonaryo ug mga iglesya, ipahayag kanunay sa Aprikanong mga politiko ang pasalamat sa ilang natabang sa edukasyong sekondarya.”

‘Kon ang Kahayag nga Anaa Kanimo Maoy Kangitngit . . .’

Sumala kang Hastings, hangtod niining dili pa dugayng mga siglo ang Aprika maoy “usa ka kontinente diin ang Kristiyanidad napakyas sa paghimog malungtarong kauswagan.” Ngani, sa tungatunga sa ika-18ng siglo, ang Katolikong mga misyon halos nawagtang, nga nagpahinabo sa awtor nga si J. Herbert Kane sa pagpangutana kon sa unsang paagi nahitabo ang “ingon niana ka dako nga kapakyasan.” Alang sa usa ka butang, ang gidaghanon sa nangamatay nga mga misyonaryo maoy taas. Ang laing katarongan mao ang pagkalangkit sa Portugal sa negosyo sa ulipon. Sanglit ang tanang Katolikong mga misyonaryo maoy Portuges, kini “nakahatag ug dili maayong dungog sa Kristohanong relihiyon.” Apan ang “mas nalangkit sa ulohan, ug tingali mas hinungdanon,” si Kane midugang, “mao ang taphaw misyonaryong mga paagi, nga miresultag dinalidali nga ‘mga pagkombertir’ ug dinaghang mga pagbawtismo.”

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan napakyas sa pagdasig sa mga Aprikano sa pag-ilis sa ilang mga relihiyon ug mga doktrina sa mga misyonaryo. Ang pagkombertir nagkahulogan sa pag-ilis sa mga ngalan sa relihiyon, apan dili sa mga pagtuo ug paggawi. Si Eleanor M. Preston-Whyte sa University of Natal miingon: “Ang ideya sa Zulu bahin sa gigikanan sa uniberso gilangkit sa Kristohanong mga hunahuna diha sa daghan malinglahon nga mga paagi.” Ug si Bennetta Jules-Rosette sa University of California sa San Diego nag-ingon nga ang modernong mga relihiyon sa Aprika “nagsagol sa mga elemento sa tradisyonal nga relihiyon sa Aprika uban niadtong gipailaila nga mga relihiyon, ang Kristiyanidad ug Islam.”

Sumala sa Salmo 119:130, “ang pagpahayag mismo sa imong [Diyos] mga pulong nagahatag ug kahayag, nagahatag ug salabotan sa mga walay-alamag.” Sanglit wala unaha sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan sa katibuk-an ang pagpahayag sa Pulong sa Diyos, unsang kahayaga ang ilang ikahatag? Ang mga walay-alamag magpabiling walay salabotan.

Ang “kahayag” nga gitanyag sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan sa nanglabayng mga siglo, ang ilang “maayong mga buhat,” nagagikan sa kalibotan sa kangitngit. Bisan pa sa ilang mga pangangkon, sila wala magpasidlak sa matuod nga kahayag. Si Jesus miingon: “Kon sa pagkatinuod ang kahayag nga anaa kanimo maoy kangitngit, pagkahilabihan niana nga kangitngit!”​—Mateo 6:23.

Kasamtangan, unsay lakat sa mga misyonaryo sa Amerika, sa Bag-ong Kalibotan? Tubagon kini sa bahin singko sa among seryal.

[Hulagway sa panid 25]

Sa pagpalambo sa ilang buluhaton, gisakripisyo pa gani sa mga misyonaryo ang ilang mga kinabuhi

[Credit Line]

Gikan sa librong Die Heiligkeit der Gesellschaft Jesu

[Hulagway sa panid 26]

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan, sama kang Livingstone, wala kanunay mag-una sa buluhatong pagsangyaw

[Credit Line]

Gikan sa librong Geschichte des Christentums