Pilatelia—Makalingaw nga Pasatiempo ug Dakong Negosyo
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA
ANG pilatelia, o ang pagkolektag mga prangkiyo, giingon nga mao ang “labing talagsaong pasatiempo sa kalibotan.” Ang unang mga prangkiyo mao lamay ‘mga tipik sa papel nga pinahiran ug papilit sa luyo, nga pinaagi sa pagbasa nianag diyutay, ang tiggamit tingali magpatapot niana sa luyo sa usa ka sulat,’ sumala sa Britanikong repormador sa koreyo nga si Sir Rowland Hill (1795-1879). Ang gitawag niyag ‘mga tipik sa papel’ napopular pag-ayo nga karong adlawa ang mga prangkiyo gidayeg ingong usa ka imbentong nag-usab sa lakaw sa komunikasyon sa tibuok kalibotan.
Alang sa mga kolektor ug mga tigbaligya, ang mga prisyo sa prangkiyo nagkadaiya gikan sa halos libre ngadto sa labihan ka dagkong mga kantidad nga usa ka milyon o labaw pang dolyares. Sa unsang paagi nahitabo kini sa dihang ang mga prangkiyo ordinaryo man kaayo? Ug unsay naghatag sa kamadanihon niini ug bili niini?
Ang Talagsaong “Penny Black”
Ang unang mga prangkiyo nga kinamot ang pagkaimprenta nga nagpaila sa prangkiyong binayran na maoy imbento sa negosyanteng si William Dockwra, kinsa maoy nagsugod sa London Penny Post niadtong 1680. Ang mga sulat nga gideposito sa opisina sa koreyo gitimbrehag dobleg-linya nga markang triyanggulo nga gisulatan ug PENNY POST PAID, nga sa maong panahon andam nang ihatod sa mga mensahero ni Dockwra. Apan ang ubang mga mensahero ug mga kartero hugot nga misupak sa maong kahikayan kay gibati nilang nameligro ang ilang panginabuhi. Ang opisina sa koreyo sa gobyerno, usab, nagsabot sa koreyo ni Dockwra ingon nga pagbalda sa monopoliya niini.
Sa sinugdanan lamang sa ika-19ng siglo nga ang mga reporma sa koreyo nagpalampos sa pagkadunay prangkiyo nga tagsa ka sentabos sa tibuok nasod. Niadtong Mayo 1840, ang unang prangkiyo nga motapot gipamaligya na sa Britanya ug sa wala madugay nabantog na ingong Penny Black. (Tan-awa ang hulagway.) Kadto walay mga buslot, ug ang matag usa ka prangkiyo kinahanglang guntingon gikan sa usa ka pliego.
Niadtong 1843, ang Brazil ikaduha lamang sa Britanya nga miluwat ug mga prangkiyong motapot nga balidong magamit sa tibuok nasod. Ang ubang mga nasod inanayng migamit niana alang sa mga sulat sulod sa nasod. Sa ulahi, aron ang paghatod ngadto sa ubang mga nasod mahimong mas sayon, gihimo ang tibuok-kalibotang unyon sa koreyo. Karong adlawa ang Universal Postal Union, nga ang hedkuwarter anaa sa Bern, Switzerland, maoy usa ka espesyalisadong ahensiya sa Hiniusang Kanasoran.
Ang mga Koleksiyon Adunay Estorya
Samtang miuswag ang internasyonal nga komunikasyon, ang linaing mga prangkiyo gidesinyo ug giimprenta sa matag nasod. Ang pipila ka prangkiyo, nga gitawag nga mga paghandom, nag-ilustrar sa talagsaong mga okasyon ug mga tawo; ang uban, nga gitawag mga mahubiton, maoy maayong pagkahubit alang sa regular nga paggamit diha sa serye sa mga kantidad aron itagana ang lainlaing mga panginahanglan sa koreyo. Latas sa mga katuigan ang mga 600 ka administrasyon sa koreyo nakaluwat ug gibanabanang 10,000 ka bag-ong prangkiyo kada tuig. Ang seryosong estudyante sa mga prangkiyo (ang pilatelista) ug ang tawong mahimuot lamang nga mangolektag mga prangkiyo isip pasatiempo makakaplag ug prangkiyo nga ilang maangayan diha sa unkuwarto-sa-milyon nga nagkalainlaing prangkiyo nga giluwatan sukad!
Dayag nga tungod sa pagkadaghan ug pagkadaiya kaayo sa mga prangkiyo, walay kolektor ang makadahom nga makabaton ug kopya sa matag usa ka matang sa prangkiyo nga naluwatan sukad. Hinuon, gipalabi sa daghan ang pagkolektag mga prangkiyo sumala sa mga tema. Ang agrikultura, Antartika, Bibliya, Dulang Olimpiada, enerhiya, Esperanto, esports, geolohiya, HK, industriya, kabulakan, kahayopan, kalanggaman, karbon, Krus nga Pula, langob, lumot, medisina, musika, nasod, paglupad, panahon, pangletrato, putyukan, relihiyon, serbisyo sa koreyo, sinehan, sunog, taytayan, transportasyon, Uropa, ug bisan ang wanang ngatanan maoy mga ulohan nga makolekta. Adunay mga prangkiyo sa bisan unsang ulohan nga mahunahunaan nimo.
Ang ubang mga kolektor naghatag ug bug-os nga pagtagad sa mga kalainan diha sa prangkiyo. Unsay nalangkit niini? Tan-awa pag-usab ang Penny Black. Namatikdan mo ba ang mga letrang napatik sa mga eskina sa ubos sa prangkiyo? Sa orihinal, ang maong mga prangkiyo gipatik sa usa ka pliego nga gisakpan sa 240 ka tinagsa ka prangkiyo nga gihan-ay sa 20 ka pinahigdang mga lumbay nga tag-12. Ang unang prangkiyo sa ibabaw nga lumbay adunay mga letrang AA; sa kataposan diha sa lumbay, AL, ug padayon sumala sa alpabeto paubos sa pliego hangtod sa TA ug TL sa sinugdanan ug kataposan sa lumbay 20. Ang mga letra kinamot nga pagkatimbre diha sa mga kuwadro sa eskina sa desinyo sa kataposang mga ang-ang sa pagbuhat sa plato sa imprenta. Ang usa ka empliyado sa opisina sa koreyo matahap sa palsipikasyon kon ang mga prangkiyo sa daghang letra nga iyang gidumala adunay duha ka karakter nga pareho.
Bisan pag giluwatan ang gibanabanang 68 ka milyong tinagsa ka prangkiyong Penny Black, ang usa ka kolektor nga nakapanag-iyag usa ka wala-magamit nga prangkiyo karong adlawa nakabatog talagsaon ug bililhong butang—sa prisyo nga $4,200 ngadto sa $6,800.
Gawas sa dili-kaayo-iladong mga kalainan sa desinyo, ang mga prangkiyong giimprenta gikan sa lainlaing mga plato sa imprenta, diha sa papel nga dunay lainlaing mga watermark (hanap nga desinyo sa papel, nga makita kon itunong sa hayag), ug bisan kadtong dunay laing gidaghanon sa mga buslot (mga buslot ubay sa mga ngilit) ngatanan makapukaw sa interes sa espesyalisadong mga kolektor. Aron molampos, dili lamang mga tweezer (Ayaw gayod gamita ang imong mga tudlo!) ug lente ang gikinahanglan sa maong mga espesyalista. Ang mga gage makamatikod sa mga kalainan sa mga buslot; ang ultra-violet nga mga suga mopadayag sa kadaot, sa natagong amag, ug sa ubang ginagmayng mga detalye.
Ang pila ka kolektor magpakitag espesyal nga interes sa mga sayop diha sa desinyo ug sa pagkapatik sa prangkiyo. Alang kanila, ang pagpanag-iyag mga prangkiyo nga wala himatikdi sa ubang kolektor maoy hinungdanong butang. Tagda ang deperensiya sa prisyo. Sumala sa 1990 nga mga banabana, ang usa ka 1841 Penny Red nga may nawalang letrang A, usa ka sayop sa unang prangkiyo sa ikaduhang lumbay sa pliego, mibilig mga 1,300 ka pilo kay sa usang wala nianang maong sayop!
Ang mga Prangkiyo Maoy Dakong Negosyo
Karong mga adlawa ang pasatiempo sa prangkiyo modanig lainlaing mga tigpamuhunan. Ang tiunay nga tigpamuhunan mopalit ug mga hugpong sa talagsaong klasikal nga mga prangkiyo nga gituohan sa mga tigbaligya nga lagmit gayong motaas ang prisyo latas sa usa ka tinong yugto. Inig-abot sa tagal, ang tigbaligya magbaligya sa mga prangkiyo sa iyang kliyente sa labing taas nga mga prisyong makuha. “Ang pughaw, marka sa opisina sa koreyo nga mabasa maoy usa ka kinahanglanon sa mga prangkiyong nagamit na—ang labing ordinaryong mga prangkiyo nga may maayo o talagsaong marka sa opisina sa koreyo kasagarang nihit ug may katumbas nga prisyo. Ang maayong kondisyon hinungdanon kaayo sa prisyo sa usa ka prangkiyo,” misulat ang awtoridad sa prangkiyo nga si James Watson.
Niadtong 1979 ang Daily Mail sa London mitaho nga “sa miaging lima ka tuig, ang prisyo sa klasikal nga mga prangkiyo (kadtong may petsa nga gikan sa 1840 hangtod 1870) mitaas nga labaw pa kay sa mga aksiyones ug ubang matang sa pamuhunan, ug sa daghang kaso, labaw pa gani kay sa mga prisyo sa propiedad real.” Ang prisyo sa usa ka hugpong sa pito ka talagsaong mga prangkiyo nga $84,700 sa 1974 miuswag ngadto sa $306,000.
Sa 1990 usa ka anunsiyo sa Time International mitaho: “Ingong pamuhunan, ang mga prisyo sa mga prangkiyo nag-usab-usab kaayo. Sa katuigang 1970 kusog kaayo ang pagtaas sa mga prisyo samtang ang mga tigpamasin nga nagdahom ug ganansiya gikan sa nihit nga mga prangkiyo nagpadako sa gipamuhunan. Apan samtang ang London nagpasundayag sa iyang 1980 Stamp World Exhibition, nahugno ang ilang mga paglaom ug nadiskobrehan sa mga tigpangagpas nga ang mga tawo lamang nga andam mosuportar sa baligyaan mao ang mga kolektor, ug sa kamaalamon sila nanibog. ‘Sa gisulayan sa mga namuhunan ang pagbaligya sa ilang mga hugpong sa prangkiyo, nadiskobrehan nila nga ang daghang prangkiyo dili diay nihit sumala sa ilang pagtuo,’” ug naalkansi sila. Pagkadako niining pasidaan alang niadtong tigpamuhunan diha sa mga prangkiyo!
Nan, isip kolektor, o bisan isip pilatelista, himoa nga tumong ang pagkatimbang. Kahimut-i ang imong mga prangkiyo. Magkat-on gikan kanila—mahitungod sa kalibotan, sa geograpiya, mga katawhan, ug mga kultura niini. Ayaw itugot nga mahimong butang gikabuangan ang pagpangolekta. Timbangag maayo ang interes nimo sa mga prangkiyo, ug sukda kini maylabot sa labaw pang hinungdanong mga butang sa kinabuhi.
[Hulagway sa panid 17]
Penny Black
[Mga hulagway sa panid 18]
Mga prangkiyo gikan sa Austria, Espanya, ug Britanya