Solar nga Eklipse ug ang Kaikag sa Astronomiya

ANG Mayo 10, 1994, maoy usa ka linaing adlaw alang sa pipila ka tawo sa Amerika del Norte. Mao kadto ang panahon sa singsingong eklipse diin ang adlaw gitakpan sa bulan.a Sulod sa pila ka daklit nga mga oras, gipaamgo sa minilyon ang siyensiya sa astronomiya. Apan unsa ba sa tukma ang eklipse?

Mahitabo ang usa ka eklipse sa dihang adunay “bahin lamang o kompleto nga pagtago, nga depende sa nahimutangan sa usa ka tumatan-aw, sa usa ka langitnong butang pinaagi sa lain.” (The American Heritage Dictionary of the English Language) Ang solar o lunar nga eklipse mahimong mahitabo lamang sa dihang ang yuta, adlaw, ug bulan halos tul-id nga maglinya. Ang pagkadunay solar o lunar nga eklipse mag-agad sa kon unsang langitnong butang ang masalimbongan. Usahay ang yuta maoy mosabwag sa iyang landong diha sa bulan, nga magpahinabog lunar nga eklipse. Sa Mayo sa usang tuig, sa laing bahin, ang bulan misabwag sa iyang landong sa yuta, sa daw taas nga tinabas nga lainlaig gilapdon nga naggikan sa 230 ngadto 310 kilometros. Samtang inanayng miagi ang bulan sa tunga sa yuta ug adlaw, halos bug-os nga nasalimbongan niini ang adlaw. Ang dalan sa landong mitabok sa Dagat Pasipiko ug dayon sa Amerika del Norte gikan sa habagatan-kasadpan ngadto sa amihanan-sidlakan. Ang bulan daw mihinayg agi atubangan sa adlaw. Ngani, ang landong milatas sa yuta sa mga 3,200 kilometros kada oras.

Ang tanang metodo gigamit sa pagtan-aw sa eklipse nga dili madaot ang mga mata. Ang pipila mitan-aw nga gigamit ang lente sa tigsulda. Gigamit sa uban ang dekolor nga antipara nga mosuhop ug kahayag. Apan gisabwag sa uban ang hulagway sa eklipse diha sa papel agi sa usa ka buho sa dinagom. Usa ka letratista ang nagpakupot nga taas sa usa ka tawo sa usa ka colander, ug sa paglusot sa kahayag agi sa mga buho, mimugna kanag daghang hulagway sa eklipse diha sa yuta. Ang susamang mga epekto namatikdan sa paglusot sa kahayag sa mga dahon sa kakahoyan. Ang laing metodo mao nga gipalusot ang kahayag agi sa mga largabista ug nabatonan ang dobleng hulagway diha sa dagtom nga nawong.

Ingon ka daghan sa lima ka solar nga eklipse ug abot sa tulo ka lunar nga eklipse ang mahimong mahitabo sa usa ka tuig. “Labing menos duha ka solar nga eklipse sa usa ka matang ang mahitabo gayod kada tuig,” matud sa The International Encyclopedia of Astronomy. Ugaling lang, ang matag usa makita gikan sa lainlaing mga dapit. Busa si bisan kinsa sa ganayon nga Tinipong Bansa nga wala makakita sa 1994 nga eklipse kinahanglang maghulat sa tuig 2012 alang sa laing higayon o moadto sa Peru, Brazil, o Siberia alang sa mas sayo nga eklipse.b

Ang Misteryo sa Bug-os nga Eklipse

Ang bug-os solar nga eklipse, sa dihang hingpit nga tagoan sa bulan ang adlaw, mipahinabog kahadlok ug kalisang sa nangaging kasiglohan. Ngano man kana? Ang The International Encyclopedia of Astronomy miingon: “Ang misteryo sa bug-os nga eklipse mosamot tungod kay ang walay-kasayoran wala mapasidan-i sa umaabot nga talan-awon kay ang Bulan dili man makita nga nagapaduol sa Adlaw.” Ang maong talan-awon naglakip niining mga bahina: “Mongiob ang langit, sagad uban sa makahahadlok nga berdehong kolor nga dili ikabatbat ug lahi sa pagdagtom nga ipahinabo sa mga panganod. . . . Sa kataposang pipila ka segundo sa unang ang-ang kalit nga maawop ang kahayag, mahimong mas tugnaw, ang mga langgam mohup, mokuyuom ang pila ka gihay sa bulak, ug ang hangin lagmit mohinay. . . . Motikyop ang kangitngit sa kabanikanhan.”

Sa iyang librong The Story of Eclipses, si George Chambers mitaho bahin sa “usa sa labing bantogang mga eklipse sa edad media . . . , nga nakita ingon nga usa ka bug-os nga eklipse sa Scotland,” nga nahitabo niadtong Agosto 2, 1133. Si William of Malmesbury misulat: “Ang Adlaw niadtong adlawa sa ika-6 nga takna milimin sa iyang masanagong nawong, . . . sa makalilisang nga kangitngit, nga gikulbaan ang mga kasingkasing sa mga tawo tungod sa usa ka eklipse.” Ang karaang Anglo-Saxon Chronicle miingon nga “nakuratan pag-ayo ug nangalisang ang mga tawo.”

Gitala usab ni Chambers ang matin-awng kahubitan sa usa ka eklipse sa bulan nga nahitabo sa Septiyembre 2, 1830, nga gitaho sa duha ka biyahedor sa Aprika: “Sa dihang inanayng natagoan ang Bulan, giabot ug kahadlok ang tanan. Samtang midako ang eklipse mas nalisang sila. Midalagan ang tanan nga may dakong kabalaka sa pagpahibalo sa ilang pangulo bahin sa kahimtang, kay walay usa ka panganod nga magpahinabo sa baga kaayong landong, ug wala sila makasabot sa kinaiyahan o kahulogan sa usa ka eklipse.”

Sa mas bag-ong kapanahonan, ang pagtuon sa astronomiya nakapahupay sa mga kahadlok sa mga tawo bahin sa solar nga eklipse​—nasayod kita nga ang adlaw mopatim-aw pag-usab.

Kon Giunsa Paggamit sa mga Heswita ang Usa ka Solar nga Eklipse

Balik sa 1629, ang Heswitang mga misyonaryo sa Tsina nakaangkon sa pabor sa emperador pinaagi sa usa ka solar nga eklipse. Giunsa nila paghimo kadto?

Ang mga Heswita nakamatikod nga “ang lunar nga kalendaryo sa Insek sayop, maingon nga kana sayop sulod sa kasiglohan. Ang Imperyal nga mga Astronomo balikbalik nga nasayop sa pagtagna sa eklipse sa adlaw . . . Ang dakong kahigayonan miabot alang sa mga Heswita sa dihang gidahom ang usa ka eklipse sa buntag sa Hunyo 21, 1629. Ang Imperyal nga mga Astronomo mitagna nga ang eklipse mahitabo sa alas 10:30 ug mohangtod ug duha ka oras. Gitagna sa mga Heswita nga ang eklipse mahitabo sa alas 11:​30 ug mohangtod ug duha lamang ka minutos.” Unsay nahitabo?

“Sa hinungdanong adlaw, samtang ang alas 10:30 miabot ug milabay ang adlaw misidlak sa bug-os nga kasanag. Ang Imperyal nga mga Astronomo nasayop, apan ang mga Heswita husto ba? Unya, sa alas 11:30, ang eklipse misugod ug mihangtod ug duha ka daklit nga mga minutos, sumala sa gitagna sa mga Heswita. Ilang naangkon karon ang dili-matarog nga pagsalig sa Emperador.”​—The Discoverers, ni Daniel J. Boorstin.

Astronomiya Diha sa Bibliya

Ang kasayoran bahin sa astronomiya gitagana gani sa Bibliya. Ubay-ubayng hugpong sa kabituonan ang gihisgotan sa basahon ni Job. Dugang pa, si Jehova midapit sa iyang mga alagad sa pagsusi sa kalangitan, dili alang sa pagtuon sa astrolohiya o sa ubang bakak nga pagsimba, kondili sa pagpabili sa katahom sa iyang kalalangan. Si Isaias giinspirar sa pagsulat: “Iyahat mo ang imong mga mata ug tan-awa. Kinsay naglalang niining mga butanga? Siya mao ang Usa nga nagapatungha sa panon kanila bisan sa tinagdaghan, ngatanan kini iyang gitawag pinaagi sa ngalan. Tungod sa kadagaya sa gamhanang kusog, kay siya usab kusganon man sa gahom, walay mausa kanila ang nawala.”​—Isaias 40:26.

Giila ni Job ang pagkalabaw sa Maglalalang sa miingon siya bahin kaniya: “Siya . . . nagahimo sa Abo nga hugpong sa kabituonan [lagmit ang Ursa Medyor, o Dakong Oso], ang Kesil nga hugpong sa kabituonan [lagmit ang Orion, o langitnong mangangayam], ug ang Kima nga hugpong sa kabituonan [lagmit ang Pleyadas nga hugpong sa Taurus, o Toro, nga hugpong sa kabituonan] ug ang kinasulorang mga lawak sa Habagatan [gisabot nga nagkahulogan sa mga hugpong sa kabituonan sa Habagatang Hemispera].”​—Job 9:​7-9.

Makalingaw gayod unya ang pagtuon sa astronomiya sa dihang si Jehova maghatag ug kinabuhing walay kataposan sa masinugtanong katawhan! Unya ang mga misteryo sa uniberso inanayng mabutyag samtang atong hisabtan ang mga katuyoan sa Diyos maylabot sa haluag kaayong uniberso. Busa, kita makaarang sa pagpalanog sa mga pulong ni David uban ang dako pang pagbati: “Inigkakita ko sa imong mga langit, ang mga buhat sa imong mga tudlo, ang bulan ug ang mga bituon nga imong giandam, unsa ang mamatay nga tawo nga ikaw nagahinumdom kaniya, ug ang anak sa yutan-ong tawo nga ikaw nagaatiman kaniya?”​—Salmo 8:​3, 4.

[Mga footnote]

[Picture Credit Line sa panid 12]

Letrato kortesiya sa NASA/​Finley-​Holiday Film Corporation