Ang mga Yawi sa Usa ka Maayong Edukasyon

DILI pa dugay ang The New York Times nagpatik ug sugilanon sa unang panid bahin kang Latoya, usa ka 16-anyos nga estudyante sa hayskul. Siya 11 anyos lamang, matod niya, sa dihang ang iyang amahan misugod sa pagbunal ug pag-abuso kaniya sa sekso. Ang iyang inahan, nga migamit ug mga droga, mibiya sa pamilya. “Ang balay,” nagtaho ang mantalaan, “mao ang usa ka giabandonar nga apartment nga walay kasilyas, o lawak diin siya nahadlok pag-ayo nga matulog.” Ugaling, si Latoya maoy talagsaon. Bisan pa niining tanan, sayo niining tuiga si Latoya mao ang presidente sa National Honor Society sa iyang hayskul ug adunay B nga aberids nga grado diha sa mga klase sa hawod nga mga estudyante.

Unsay makatabang sa usa ka bata bisan gikan sa usa ka dili maayong palibot nga makahimog maayo sa tunghaan? Kasagaran, ang yawi sa usa ka maayong edukasyon mao ang pagpakabaton ug matinagdanong hamtong​—labing maayo ang usa o ang duha nga kaugalingong mga ginikanan sa bata​—nga mapaluyohon ug nalangkit pag-ayo sa edukasyon sa bata. Gibati sa usa ka estudyante sa ikaupat nga ang-ang sa hayskul nga hinungdanon kaayo kini nga naaghat siya sa pag-ingon: “Pinaagi lamang sa pagpaluyo sa mga ginikanan nga makalahutay ang mga bata sa tunghaan.”

Ang kadaghanang mga magtutudlo miuyon. Usa ka magtutudlo sa Siyudad sa New York miingon: “Sa matag estudyante nga maayog lakaw ug nakatapos sa sistema sa edukasyon​—ug adunay daghan​—adunay ginikanan nga mapaluyohon kanunay.”

Pagpaluyo sa mga Ginikanan, Usa ka Hinungdanong Yawi

Ang Reader’s Digest sa miaging tuig nagtuki sa pangutana, “Nganong ang pipila ka estudyante mas maayog lakaw kay sa uban?” Usa sa mga panghinapos mao nga “ang malig-ong mga pamilya naghatag sa mga bata ug bentaha sa tunghaan.” Ang mga ginikanan sa maong mga pamilya nagtagana sa ilang mga anak ug mahigugmaong pagtagad ug naghatag kanilag hustong mga sukdanan sa pamatasan ug mga tumong. Apan usa ka ginikanan miingon: “Dili ka makahatag ug maayong giya kon wala kay kasayoran kon unsay nagakahitabo sa tunghaan.”

Ang usa ka maayong paagi sa pagkasayod mao ang pagduaw. Usa ka inahan nga mihimog mga pagduaw misulat: “Sa naglakaw ako diha sa mga pasilyo sa tunghaan sa akong anak nga babaye, nakadungog ako ug malaw-ay, mahilas nga sinultihan. Ang mga bata nagkinarinyohay bisan diin​—kon sine pa kadto, gigradohan na kadto ug X.” Ang maong mga pagduaw makatabang kanimo sa pagsabot kon unsa ka lisod alang sa mga bata karon nga makabaton ug maayong edukasyon, ingon man sa pagkinabuhig mahinlong moral nga kinabuhi.

Hinungdanon, ang publikasyong The American Teacher 1994 nag-ingon: “Ang mga estudyante nga nabiktima sa kapintasan malagmit mosulti nga ang ilang mga ginikanan talagsa rang makigkomunikar sa tunghaan, sama sa mga indibiduwal nga pakigkita sa mga magtutudlo, sa mga miting sa mga ginikanan o sa grupo, o sa mga pagduaw sa tunghaan.”

Usa ka nabalakang inahan mibutyag kon unsay kinahanglang himoon sa mga ginikanan. “Duawa ang tunghaan!” matod niya. “Pahibaloa ang nagdumala sa tunghaan nga ikaw interesado sa kon unsay makat-onan sa imong anak. Ako miduaw kanunay sa tunghaan ug molingkod diha sa mga saring.” Gipasiugda sa laing inahan ang bili sa pagkahimong maglalaban sa bata. Siya miingon: “Miadto ang akong mga anak sa opisina aron makigsulti sa usa ka magtatambag ug wala gayod tagda. Sa dihang gidala ako sa akong anak sa pagkasunod adlaw, sila mahinangpon sa pagtabang kanako​—ug sa akong anak.”

Gipasiugda usab niini nga inahan sa upat ka batang lalaki ang importansiya sa pagbatog interes sa mga kalihokan sa tunghaan nga direktang nag-apektar sa edukasyon sa imong anak. “Tambong sa mga miting sa mga ginikanan ug mga magtutudlo, sa mga eksibit sa siyensiya​—bisan unsa nga ginahimo sa imong mga anak nga dapiton ang mga ginikanan,” siya miingon. “Kini maghatag kanimog mga higayon nga mahimamat ang mga magtutudlo sa imong anak. Sila kinahanglang masayod nga ginalantaw nimo ang edukasyon sa imong anak ingong usa ka hinungdanon kaayong bahin sa iyang kinabuhi. Kon mahibalo niini ang mga magtutudlo, sila mas andam sa paghatag ug panahon ug dugang paningkamot sa imong anak.”

Kooperasyon Uban sa mga Magtutudlo

Mahimong bation sa ubang mga ginikanan nga sila may importante kaayong mga butang nga himoon sa mga gabii nga ang mga tunghaan mag-eskedyul ug espesyal nga mga okasyon aron ang mga ginikanan magkahimamat sa mga magtutudlo. Apan, sa pagkatinuod, unsa pa ang mas hinungdanon kay sa pag-andam sa imong kaugalingon alang niadtong nagapaningkamot sa pagtabang sa imong mga anak nga makabaton ug maayong edukasyon? Hinungdanon ang maayong kooperasyon sa ginikanan ug magtutudlo!

Sa Rusya adunay maayong tagana aron mapalambo ang kooperasyon sa ginikanan ug magtutudlo. Ang tanang asaynment sa tunghaan ginatala diha sa gitawag nga Dnievnik​—usa ka talaan sa adlaw-adlawng buluhaton nga gilakip diha sa kalendaryo. Kinahanglang dalhon sa usa ka estudyante ang iyang Dnievnik sa matag klase ug ihatag kini sa magtutudlo kon gikinahanglan. Kinahanglang ipakita usab sa mga estudyante ang ilang Dnievnik ngadto sa ilang mga ginikanan, nga kinahanglang mopirma niana matag semana. Sama sa giingon ni Victor Lobachov, usa ka amahan sa nagtunghang mga anak sa Moscow, “kining impormasyona magtabang sa mga ginikanan sa pagkasayod sa mga asaynment ug mga grado sa ilang mga anak.”

Ugaling, ang mga magtutudlo karon sagad moreklamo nga ang mga ginikanan walay interes sa edukasyon sa ilang mga anak. Usa ka magtutudlo sa hayskul sa Tinipong Bansa miingon nga siya kas-a nagpadalag 63 ka sulat ngadto sa mga ginikanan nga nagpahibalo kanila bahin sa mubong grado sa ilang mga anak. Tulo lamang ka ginikanan ang mitubag pinaagi sa pagkontak kaniya!

Sa pagkatinuod, kana makapasubo! Ang mga ginikanan angayng malangkit pag-ayo sa edukasyon sa ilang anak, nga maoy panguna nilang kaakohan. Husto kaayong pagkasulti kanang butanga sa usa ka edukador sa dihang siya miingon: “Ang pangunang tumong sa pormal nga edukasyon mao ang pagpaluyo sa mga ginikanan sa pagpatunghag responsableng batan-ong mga hamtong.”

Busa, ang mga ginikanan angay maoy unang mohimog lakang aron mailhan ang mga magtutudlo sa ilang anak. Sama sa giingon sa usa ka ginikanan, “ang mga magtutudlo kinahanglang mobating may kagawasan sa pagtawag kanimo sa bisan unsang panahon.” Ug ang mga ginikanan angayng moabiabi​—modasig pa gani​—sa mga magtutudlo nga magmaprangka sa pagpadayag bahin sa ilang anak. Ang mga ginikanan angayng mosukna niining espesipikong mga pangutana sama sa: Aduna ka bay mga problema sa akong anak? Siya ba matinahoron? Anaa ba siya sa tanang klase? Moabot ba siya sa tukmang panahon?

Komosta kon adunay isulti ang magtutudlo nga dili maayo bahin sa imong anak? Ayawg isipang kini dili tinuod. Ikasubo, daghang batan-on nga daw nagkinabuhi nga buotan diha sa balay o diha sa ilang dapit sa pagsimba maoy sa pagkatinuod nagkinabuhi ug dobleng kinabuhi. Busa pamati nga matinahoron sa magtutudlo, ug susiha ang iyang isulti.

Inigpauli sa Imong Anak sa Balay

Ingong usa ka ginikanan unsay imong bation inigpauli nimo sa balay gikan sa trabaho? Gikapoy? Nawad-ag kadasig? Basin ug labaw pa ang gibati sa imong anak inigpauli niya sa balay gikan sa tunghaan. Busa midasig ang usa ka amahan: “Himoa ang pagpauli sa balay nga usa ka maayong butang buhaton. Basig malisod ang ilang adlaw.”

Kon mahimo, maayo gayod alang sa usa ka ginikanan nga maanaa sa balay inigpauli sa anak. Sama sa giingon sa usa ka inahan, “ang mga bata dili makasulti kanimo kon unsay nagakahitabo kon wala ka diha nga makigsulti kanila. Busa paneguroon ko gayod nga maanaa sa balay inigpauli sa mga bata.” Ang usa ka ginikanan kinahanglang masayod dili lamang sa ginabuhat sa iyang anak kondili usab sa iyang gihunahuna ug gibati. Ang pagkasayod niini nagkinahanglan ug dakong panahon, paningkamot, ug mabinationg pagpangutana. (Proverbio 20:5) Importante ang adlaw-adlaw nga komunikasyon.

Usa ka magtutudlo sa tunghaang-primariya sa Siyudad sa New York miingon: “Sa bisan unsang adlaw, ang moral nga mga sukdanan sa usa ka tunghaan nga anaa sa krisis mahimong nahatag sa imong anak.” Busa siya midasig: “Magmaalisto kon unsa ang ginaugmad sa kasingkasing sa imong anak. Paghatag ug panahon, bisag unsa ka kakapoy, sa pagpasulti kaniya ug pulihi ang bisan unsang sayop nga moral nga mga sukdanan ug matarong nga moral nga mga sukdanan.”​—Proverbio 1:5.

Sa susama, usa ka beteranong magtutudlo sa hayskul nagtambag: “Imbes mangutana lang kon unsay nahitabo sa tunghaan, mapuslanon ang pagpangutanag prangka ug espesipikong mga pangutana labot sa maong adlaw ug sa mga kalihokan niini. Kini dili kinahanglang himoon sa estrikto o masukitsukiton nga paagi apan sa yanong pagpakigsulti sa bata.”

Si Richard W. Riley, ang kalihim sa edukasyon sa T.B., nag-awhag: “Pakigsulti nga direkta sa inyong mga anak, ilabina sa inyong mga tin-edyer, bahin sa mga kapeligrohan sa mga droga ug alkohol ug sa moral nga mga sukdanan nga buot ninyong mahuptan sa inyong mga anak. Ang maong personal nga pagpakigsulti, bisag unsa pa ka bakikaw ang imong bation, tingalig makaluwas sa ilang mga kinabuhi.”

Dili gayod angay sa usa ka ginikanan, ilabina sa usa nga adunay mga responsibilidad diha sa Kristohanong kongregasyon, sa paghatag ug impresyon nga siya puliki kaayo sa pagpamati sa iyang mga anak. Bisan pag makahasol tingali ang pagpamati sa ilang isulti, ipahibalo kanila pinaagi sa imong panagway ug panglihok nga ikaw nalipay nga mainandamon sila sa pagpakigsulti kanimo. Usa ka estudyante nagtambag: “Ayawg kakurat kon maghisgot ang imong anak bahin sa mga droga o sekso sa tunghaan.”

Tungod sa pagkabungkag sa pamilyahanong kinabuhi, adunay daghan karon kinsa mahimong isipon ingong “mga ilo nga batang lalaki.” (Job 24:3; 29:12; Salmo 146:9) Sulod sa Kristohanong kongregasyon, sagad adunay usa kinsa makatabang sa usa ka batan-on nga nagkinahanglag tabang. Usa ka ba nga makatabang?

Ipasiugda ang Pagtuon ug Responsibilidad

Ang kadaghanan sa mga batan-on dili kaayo ingon ka kugihan sa buluhaton sa tunghaan sama kang Latoya, nga gihisgotan sa sinugdan. Ang kadaghanan nagkinahanglan ug dakong pagdasig sa pagtuon. Mahitungod sa iyang kaugalingong mga anak, ang kansilyer niadto sa tunghaan sa Siyudad sa New York nga si Joseph Fernandez miingon: “Naghikay kami ug mga panahon sa pagtuon sa balay nga linugsanay. Nagtagana kami ug mga libro, nagdasig sa pag-adto sa mga librarya, ug naghatag ug dakong pagtagad sa pagtambong sa klase ug sa pagkahimong puliki sa buluhaton sa tunghaan.”

Ang laing nagdumala sa tunghaan miingon: “Kinahanglang palibotan nato ang atong mga anak ug mga libro ug mga sugilanon sa paagi nga atong gipalibotan sila karon sa mga telebisyon, mga sine, mga video ug sa mga dagkong tindahan.” Kon ginabuhat sa mga anak ang ilang homwork, ang mga ginikanan mahimong maghikay nga maanaa sa duol nga nagabuhat ug pipila ka personal nga pagtuon o pagbasa. Ang imong mga anak sa ingon makakita nga kamo nagpabili sa edukasyon.

Diha sa daghang balay ang telebisyon mao ang kinadak-ang hagit sa pagtuon: “Sa edad 18,” usa ka edukador miingon, “ang mga batan-on nakagugol ug 11,000 ka oras diha sa klasehanan ug 22,000 ka oras sa pagtan-aw ug telebisyon.” Kinahanglang limitihan sa mga ginikanan ang ilang mga anak sa pagtan-aw ug TV, tingali motan-aw usab lamang niini mismo panagsa. Dugang pa, iapil ang inyong kaugalingon sa pagkakat-on uban sa inyong mga anak. Pagbasa nga magkauban. Pag-eskedyol ug adlaw-adlawng pagsusi sa homwork.

Sa tunghaan ang inyong mga anak makadawat ug daghang asaynment nga andamon. Mahimo ba nila kini? Lagmit makahimo sila kon gitudloan ninyo sila sa pag-atiman sa mga kaakohan sa balay. Ang importanteng paagi sa paghimo niini mao ang pagtudlo kanila ug adlaw-adlaw nga rotina sa mga buluhaton. Unya sultihi nga buhaton nila kini sumala sa natudlo nga panahon. Tinuod, ang maong pagbansay nagkinahanglan ug dakong paningkamot sa inyong bahin, apan kini magtudlo sa inyong mga anak ug pagbati nga may kaakohan nga gikinahanglan nila aron magmalamposon sa tunghaan ug sa ulahi nga kinabuhi.

Ang Pagkakomitido sa Estudyante, Usa ka Hinungdanong Yawi

Gipaila sa magtatambag nga si Arthur Kirson ang laing yawi sa usa ka maayong edukasyon sa dihang siya miingon labot kang Latoya, nga gihisgotan sa sinugdan: “Ang unang higayon nga nahibalag ko siya maoy human sa dakong hitabo sa balay. Ania kining bata nga naglingkod nga punog samad ang nawong [gumikan sa pag-abuso kono nga giantos gikan sa iyang amahan]. Ug ang akong nakita lamang kaniya sukad mao ang iyang kabalaka bahin sa buluhaton sa tunghaan.”

Oo, usa ka hinungdanong yawi sa maayong edukasyon ang pagkakomitido gayod sa bata nga makakat-on. Usa ka batan-on sa Siyudad sa New York nag-ingon: “Ang pagkakat-on ug maayo sa mga tunghaan karong panahona bug-os nagdepende sa pag-ugmad sa kaugalingong panukmod ug disiplina sa estudyante.”

Pananglitan, usa ka inahan nga nabalaka bahin sa edukasyon sa iyang anak gisultihan sa usa ka magtutudlo: “Ayawg kabalaka Gng. Smith. Si Justin utokan kaayo, dili na kinahanglang mahibalo siya sa pagtitik. Ang iyang sekretaryo na ang mohimo niana alang kaniya.” Bisag unsa pa ka utokan ang bata, ang pagtuon ug maayo sa mga kahanas sa pagbasa ug pagsulat​—lakip na ang tin-aw nga paghimog sulat, mabasa nga sinulatan, ug tukmang pagtitik​—maoy hinungdanon.

Makapakurat, wala mosupak ang pipila ka edukador sa dihang ang iladong sikologo nga si Carl Rogers miingon: “Walay usa ang angayng maningkamot sa pagtuon bahin sa usa ka butang nga nakita niyang dili hinungdanon.” Unsay sayop sa iyang gipamulong? Dayag gayod, ang usa ka bata sagad dili makapanglantaw sa umaabot nga bili kon unsa ang gihangyo kaniya nga pagatun-an. Sa daghang kaso ang bili niana dili maamgohan hangtod nga magkaedaran na. Tin-aw, ang bata karon nagkinahanglan ug personal nga pagkakomitido aron makabaton ug maayong edukasyon!

Si Cindy, nga 14-anyos sa ikanuybeng grado, maoy usa ka maayong pananglitan sa usa ka batan-on nga nagpasundayag sa maong pagkakomitido. Siya miingon: “Nagpabilin ako sa tunghaan human sa klase ug nakigsulti sa mga magtutudlo ug nakighimamat kanila. Nagpakisayod ako kon unsay buot nila sa ilang mga estudyante.” Siya namati usab sa klase ug naghatag ug dakong pagtagad sa iyang homwork. Sa dihang mamati sa klase o sa dihang magbasa, batasanon sa malamposong mga estudyante ang paghimo niana nga may andam nga lapis ug papel aron sila makakuhag maayong mga nota.

Hinungdanon usab sa pagbatog maayong edukasyon ang pagkakomitido sa paglikay sa daotang mga kauban. Si Cindy miasoy: “Ako mangita kanunay ug usa nga maayog mga moral. Pananglitan, pangutan-on ko ang mga kauban sa klase kon unsay hunahuna nila bahin kang pulana nga nagagamit ug mga droga o nakigsekso. Kon sila motubag ug ingon niini, ‘Unsay daotan niana?’ masayran ko nga sila dili maayong mga kauban. Apan kon ang usa mopakitag tinuod nga kayugot nianang batasana ug moingon nga gusto niyang mahimong lahi, nan pilion ko siya nga katapad sa tingpaniudto.”

Tin-aw nga adunay daghang hagit sa pagbaton ug maayong edukasyon karon. Apan kana nga edukasyon posible kon gamiton sa mga estudyante ug mga ginikanan ang mga yawi. Sunod atong hisgotan ang laing tagana nga makatabang kanimo ug dako sa pagbaton ug maayong edukasyon.

[Kahon sa panid 7]

Patumanan sa Gusto o Mahigugmaong Disiplina?

Ang Bibliya nagpasidaan nga ang mga bata nga patumanan sa gusto mosangko sa kadaot. (Proverbio 29:21) Si Albert Shanker, presidente sa American Federation of Teachers, miuyon, nga nag-ingon: “Adunay mga ginikanan nga nagtuo nga ilang gihimo ang tanang butang nga husto alang sa ilang mga anak kon ilang himoon ang paagi nga buot nga ipahimo kanila sa mga bata. Ug kita nahibalo nga kana sayop.”

Daghang kabataan nahibalo gani nga ang maong pagpatuman sa gusto sayop. Sayo niining tuiga usa ka mantalaan sa Massachusetts nagtaho: “Usa ka surbi sa siksto hangtod sa dose grado nga mga estudyante sa 1572 West Springfield nakakaplag nga ‘ang pagkamatugoton sa mga ginikanan’ ug dili ang pagpit-os sa mga higala ang mas dakog impluwensiya nga moagak sa paggamit sa droga ug alkohol taliwala sa kabataan niining pangedarona.”

Ang ingon niana nga pagpatuman sa gusto sa kabataan nakaamot usab sa epidemiya sa seksuwal nga kahilayan. Tinuod, ingon sa gipamulong sa Bibliya, ang kapakyasan sa paghatag ug disiplina mohatag ug kaulawan sa pamilya.​—Proverbio 29:15.

[Kahon sa panid 10]

Kon Unsay Mahimo sa mga Ginikanan

✔ Susiha ang tunghaan sa imong anak, ang mga tumong niini, ug tinamdan niini sa sukdanan sa moral ug sa mga pagtulon-an nga imong gituohan.

✔ Sinatia ang mga magtutudlo sa imong anak, ug paningkamot nga matukod ang usa ka maayong relasyon sa pagtrabaho uban kanila.

✔ Pakitag dulot nga interes sa homwork sa imong anak. Pagbasa kanunay uban kanila.

✔ Kontrolaha kon unsa ang tan-awon sa imong anak sa TV ug ang gidaghanon sa iyang tan-awon.

✔ Bantayi ang batasan sa pagkaon sa imong anak. Ang walay sustansiyang pagkaon adunay dili maayong mga epekto sa iyang katakos sa pagpamensar.

✔ Paneguroa nga adunay igong katulog ang imong anak. Ang gikapoy nga kabataan dili kaayo makakat-on.

✔ Paningkamot nga matabangan ang imong anak sa pagpilig maayong mga higala.

✔ Himoang ikaw ang labing suod nga higala sa imong anak. Gikinahanglan niya ang tanang hamtong nga mga higala nga iyang mabatonan.

Kon Unsay Mahimo sa Kabataan

✔ Uban sa tabang sa imong mga ginikanan, paglatid ug edukasyonal nga mga tumong ug mga paagi sa pagkab-ot niini. Hisgoti kining mga tumonga uban sa imong mga magtutudlo.

✔ Piliag maayo ang imong mga subject uban sa tabang sa imong mga magtutudlo ug mga ginikanan. Ang kapiliang mga kurso nga madali sagad dili mao ang labing maayo.

✔ Paningkamot nga matukod ang maayong relasyon uban sa imong mga magtutudlo. Susiha kon unsa ang ilang gilaoman kanimo. Hisgoti ang imong kauswagan ug mga problema uban kanila.

✔ Pamatig maayo sa klase. Ayaw padala sa magubtanong paggawi.

✔ Magmaalamon sa pagpilig imong mga higala. Sila makatabang o makabalda sa imong kauswagan sa tunghaan.

✔ Himoa kutob sa imong maarangan ang imong homwork ug mga asaynment. Hatagi kini ug dekalidad nga panahon. Pangayog tabang sa imong mga ginikanan o laing hamtong nga edaran kon nagkinahanglan ka niana.

[Hulagway sa panid 8]

Pamati nga matinahoron kon ang magtutudlo adunay mga reklamo sa imong anak

[Hulagway sa panid 9]

Pangutan-a ang imong anak bahin sa tunghaan adlaw-adlaw