“Ang Usa ka Mansanas Kada Adlaw Magpahilayo sa Doktor”

TAN-AWA kanang maanindot pulang mga mansanas. Dili ba madanihon kanang tan-awon? Ingon gayod kana niana​—ug sa walay duhaduha adunay maayong katarongan. Ang mga mansanas gidesinyo nga makaamot sa imong kaayohan ug sa maayong panglawas. Lakip sa daghang matang sa prutas nga maayong kaonon, ang mansanas maoy usa sa kinamaayohan. Busa, kini sila magdani kanimo aron mabenepisyohan ang imong kaugalingon.

Ang kahoyng mansanas sakop sa pamilyang rosa (Rosaceae), sama sa peras, quince, whitethorn, ug sa kahoyng service. Ang duga niining tanang kahoy dagaya sa asukar. Ang ilang humot kaayong mga prutas adunay nagkadaiyang bulok nga berde, dalag, ug pula, nga may lami nga gikan sa aslum ngadto sa tam-is.

Sa tibuok kalibotan mga duha ka bilyong bushel sa mansanas ang abot matag tuig​—tali sa 17 ug 18 milyong tonelada. Sa Tinipong Bansa, mga katunga ang kan-on nga presko. Ang uban gigamit sa paggama ug mga pagkaon sama sa mantekilyang mansanas, duga sa mansanas, sarsang mansanas, latik nga mansanas, brandi nga mansanas, sidra nga mansanas, mga pie nga mansanas ug ubang mga pastri, suka nga mansanas, ug bino nga mansanas. Sa Uropa mas dakong bahin sa abot ang himoon ug sidra, bino, ug brandi. Sa total nga abot sa tibuok kalibotan, mga un-kuwarto ang himoon ug sidra.

Apan una mahimong makapahimuot sa atong panglami ang prutas, ang kahoyng mansanas nga namungingi sa mga bulak makapahimuot sa atong mga mata. Kini gidayandayanan sa rosason-ug-tumoy puting mga bulak nga hilabihan ka daghan nga kon ang tanan niana mahimong mga mansanas, ang kahoy dili na makadaog niana. Ang bagyo sa sayong bahin sa ting-init kasagarang magpadpad sa pipila ka bulak niini.

Pagtanom ug Mansanas

Ang kahoyng mansanas motubo pag-ayo sa bugnawng mga dapit. Ug kini ginatanom sukad pa sa kanhiayng kapanahonan. Ang mga kahoyng mansanas ug mga mansanas gihisgotag unom ka beses sa Bibliya.a Ang mga Romano lamian niana, ug sa ilang daghang militaryong mga kadaogan, ilang gipakaylap ang nagkalainlaing matang sa mansanas sa tibuok Inglaterra ug sa ubang bahin sa Uropa. Ang unang Amerikanong mga kolonista nagdala ug mga liso sa mansanas ug mga kahoyng mansanas gikan sa Inglaterra.

Pinaagi sa daghang eksperimento, ang mga kaliwatan sa mga tigtanom nakapauswag sa kalidad sa mga mansanas pinaagi sa pagpaliwat. Kini, hinunoa, dili dali nga proseso. Ang pagpatungha ug ikabaligya nga bag-ong matang sa mansanas dangtan ug ingon ka dugay sa 20 ka tuig. Apan karong adlawa, tungod sa paglahutay sa mga tigtanom, aduna kitay nagkadaiyang dugaon ug buloknong mga mansanas nga kapilian.

Pagpamupo

Ang tingpamupo sa mansanas magsugod sa Hulyo o Agosto sa Amihanang Hemispera. Apan ang unang mga matang nga mahinog, sama sa James Grieve o sa Transparent, dili matipigan ug dugay. Kinahanglan kining kaonon dayon, hilaw man o pabukalan. Bisan pa niana, kini magpagana kanato sa kon unsay mosunod: Summerred, Gravenstein, Cox’s Orange, Jonathan, Boskop, Red Delicious, Golden Delicious, McIntosh, Granny Smith​—sa pagngalan lang ug pipila sa linibong matang.

Ang mga mansanas kinahanglang pupuon sa uga nga panahon. Kinahanglang mag-amping sa pagpupo niini aron nga ang bag-ong mga putot ug ang mga dahon niini dili madaot. Sa dihang hinog kaayo ang mga mansanas, ang pagliso ug diyutay sa prutas dali rang makapatangtang niini gikan sa sanga. Hinungdanong bantayan nga ang pungango dili maipo gikan sa mansanas, kay masamaran kini, nga magdaot sa gidugayon sa prutas.

Ang mga matang nga ulahing mahinog kinahanglang pasagdan ug dugay diha sa kahoy kutob sa maarangan​—kon itugot sa panahon. Kon tungod sa sayong tingtugnaw ang mga mansanas mobagtik diha sa kahoy, ang pagpamupo kinahanglang ioktaba hangtod nga mahilis ang niyebe. Ang mga mansanas makaagwanta sa mga temperatura nga pipila ka grado ubos sa freezing point, nga nag-agad sa kahinogon ug sa gidaghanon sa asukar, apan sa dihang mobagtik ug mahilis, dili na kini katipigan. Kinahanglang himoon kining duga, pinabokalang prutas, o suka; dili kini mahimong paughon.

Pagtipig

Ang usa ka makaiikag nga kinaiya sa mga mansanas mao nga kini sila moginhawa. Kini mosuhop ug oksiheno gikan sa hangin ug mopagawas ug karbon dioksido maingon man sa tubig. Busa, kon mas init ang kalikopan, mas dali kining mouga ug mokuyos. Pinaagi sa pagginhawa masuhop usab niini ang mga baho gikan sa kalikopan niini. Busa, mas maayong tipigan kini nga kini ra sa temperatura nga mga 5 grado Sentigrado.

Ang pagtipig sa mga mansanas diha sa usa ka bodega uban sa mga patatas magpahinabo nga ang mansanas mawad-an ug diyutay sa preskong lami niini. Dugang pa, ang lainlaing mga matang kinahanglan lainlainon. Ug mas maayo nga ang mga mansanas tinagsatagsang puston ug papel. Magpahinay kini sa pagkauga ug magpamenos sa kapeligrohan nga matakdan sa ubang nangadunot nga mga kasikbit.

Kaayohan sa Panglawas

Gikaingon nga “ang usa ka mansanas kada adlaw magpahilayo sa doktor.” Bisan tuod dili kanunayng ingon niana ang kaso, ang mansanas aduna gayod ing maayong dungog. Ngano? Tungod sa mga butang nga anaa niana nga makaayo sa panglawas sa usa.

Ang matag mansanas maoy usa ka tipiganan sa hinungdanong mga sustansiya. Sa dihang mahinog, aduna kini mga bitamina B₁, B₂, B₆, C, ug E. Dugang pa, nagtagana kini ug nagkadaiyang mga asukar, sama sa dextrose, fructose, ug sucrose. Ang kombinasyon sa mga asido niana maoy responsable sa lami. Dugang pa, kini adunay ubay-ubayng mineral nga mga substansiya, sama sa kalsiyum, magnesiyum, potasiyum, ug uban pa, maingon man sa pectin, ug lanot. Mga 85 porsiento sa mansanas maoy tubig.

Ang laing substansiya nga makaplagan diha sa mansanas mao ang ethylene, nga ilabinang molihok ingong usa ka natural nga tigkontrolar sa pagtubo nga magpahinog sa prutas. Kining gas nga substansiya magamit pag-ayo kon ikaw adunay berdeng mga tamatis o hilawng mga abokado. Ibutang kini sa usa ka bulsita uban sa pipila ka hinog nga mga mansanas, ug mas dali kining mahinog.

Sanglit ang mga mansanas adunay kaayohan sa panglawas, hinungdanon nga mahibaloan kon kanus-a ug sa unsang paagi kaonon kini. Una sa tanan, kinahanglang hinog kini. Ug mas maayong dili mokaon ug bugnawng mansanas; pasagdi kini sa temperatura sa lawak ug makadiyut. Hinungdanon usab nga usapon kini pag-ayo.

Makaiikag, ang mga mansanas adunay mga kinaiya nga gikaingong makaayo sa paghinlo sa sistema sa paghilis. Kining samang mga kinaiya makaabag sa pagtambal sa pagtubol ug kalibanga.

Usa ka Pahimatngon

Ang mga mansanas, maingon man ang ubang mga prutas, dali rang agup-opon. Tungod niini, angayng may igong pagmatngon. Ang moresultang mga hilo makapahinabog kagil-as ug pagkakasukaon. Busa, pagbantay sa agup-op, ug hiwaa dili lang ang bahin nga giagup-op kondili ang usa usab ka bahin palibot sa giagup-op nga dapit, kay ang hilo mokanap.

Bisan pa niana, ang mga mansanas makaamot sa imong maayong panglawas. Busa kon buot nimong ‘magpahilayo ang doktor,’ nan sulayi ang pagkaon ug mansanas matag adlaw!

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 24

Ang kahoyng mansanas nga napunog bulak anindot tan-awon