Ang Talagsaong Matterhorn

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA SWITZERLAND

“ADUNAY USA lamang ka Matterhorn sa tibuok yuta; USA lamang ka bukid nga adunay ingon ka balanseng proporsiyon. Usa ka kahibulongang talan-awon!” Maoy sulti ni Guido Rey, Italyanong Alpinista.

Sa pagkatinuod, ang Matterhorn dili ordinaryong bukid, usa sa labing-iladong mga bukid sa kalibotan. Ang letrato niining maong mga panid lagmit dili mao ang unang hulagway nga imong nakita niining madanihong bukid.

Ang samag piramide nga Matterhorn nahimutang sa utlanan sa Italya ug Switzerland, 10 kilometros habagatang-kasadpan sa balangay sa Zermatt, Switzerland, ang lungsod nga maoy gikuhaan sa ngalan sa bukid. Kini may gihabogong 4,478 ka metros ug adunay duha ka tayuktok nga mga 100 metros ang gilay-on sa usag usa.

Bisan tuod bahin kini sa Sentral Alps, ang Matterhorn nag-inusara, nga walay duol nga silingan. Kini maoy nakaingon sa matahom nga talan-awon sa bukid gikan sa tanang direksiyon ug naghimo niining maayong letratohan.

Ang uban tukmang naghubit sa Matterhorn nga naporma samag obelisko. Gipadayag niini ang upat ka kilid niini sa upat ka direksiyon sa kompas, ang matag kilid tin-aw nga gibulag sa usa ka tayuktok.

Ang Matterhorn, bisan pa sa gihabogon niini, dili kanunayng matabonan ug niyebe. Sa ulahing bahin sa tingpamulak ang tabon nga niyebe ug yelo sa titip batoon nga mga pangpang niini sa ibabaw nga bahin mahilis sa kainit sa adlaw. Sa ubos-ubos, ang dagkong mga hanig nga yelo sa sidlakan ug amihanang-kasadpan nagpahimutang diha sa bukid sama sa usa ka puti nga bakos libot sa hawak niini sa tibuok tuig.

Daghang magdadayeg ang nahibulong kon sa unsang paagi kining dili-hitupngang bukid nagsugod. Walay makitang nagtipun-og nga dugmok nga mga bato palibot sa tiilan niini nga timailhan sa materyal diin kana gikulit. Ang bisan unsa nianang mga dugmok nga bato lagmit nga naanod panahon sa dili-maasoy linibong katuigan sa paglungtad niini. Pagkagamhanang mga puwersa sa kinaiyahan ang nakaamot niining matahom nga talan-awon!

Unang mga Balangay

Ang walog sa alpino nga motultol ngadto sa tiilan sa Matterhorn gipuy-an na sa panahon sa Romanhong Empiryo. Ang kasaysayan nagtaho nga sa tuig 100 W.K.P., ang Romanong heneral nga si Marius mitabok sa Theodul Pass, sidlakan sa Matterhorn, sa gihabogong 3,322 ka metros. Kining maong agianan sa bukid gigamit usab panahon sa Edad Media aron sa pagdala ug mga manggad gikan sa habagatan ngadto sa amihanan.

Niadtong mga panahona ang mga molupyo may dakong pagtahod sa Matterhorn, bisan sa matuotuohong kahadlok. Dili gayod sila mosulay sa pagtungas sa bukid, nga ilang gihunahuna nga gipuy-an sa Yawa mismo! Kinsa pay laing mopadahili ug yelo ug niyebe ug mga bato nga ingon ka dagko sa mga balay?

Nagauswag nga Kaikag sa Kinaiyanhong Siyensiya

Ang gikahadlokan niadtong ubos nga mga tawo sa ulahi nahimong uso kaayo sa alta sosyedad sa Inglaterra. Ang siyentipikanhong kaikag misugod pag-uswag, nga nagpahinabo sa mga tigsuhid sa pagtungas sa mga bukid aron tun-an diha sa mga natad sa kahibalo sama sa geolohiya, topograpiya, ug botanika.

Sa pagkatinuod, sa 1857 ang Alpine Club natukod sa London, ug daghang maayong pagkabutang nga mga Ingles ang mobiyahe ngadto sa Pransiya, Italya, o Switzerland aron mosalmot sa pagbuntog sa Alps. Ang mga adbenturero motungas ug lainlaing mga bukid, lakip ang Mont Blanc. Bisan tuod kining bukira mao ang kinatas-an sa Uropa nga may gihabogong 4,807 ka metros, dili kaayo kini malisod alang sa mga tigtungas ug bukid kon itandi sa Matterhorn.

Kining tanang paningkamot dili lamang alang sa kinaiyanhong siyensiya. Misulod ang ambisyon. Ang kadungganan gumikan sa pagkahimong una, kinaisogan, kinalig-onan, maoy dakong hinungdan. Niadtong panahona sa Inglaterra, ang pulong “esport” nagkahulogan lamang ug pagpanungas ug bukid.

Ang ting-init sa 1865 maoy usa sa kinapulikian sa pagtungas ug bukid, ilabina maylabot sa Matterhorn. Kining makabibihag nga piramide maoy usa sa kataposang mga bukid nga wala pa makatkat. Giisip kini nga dili maabot, ug ang lokal nga mga giya dili gani mosulay. Ang ilang tinamdan mao, ‘Motungas sila sa ubang bukid​—apan dili sa Horn.’

Bisan pa niana, wala malikayi ang pagkatkat sa Matterhorn. Sa sayong bahin sa katuigang 1860, ubay-ubayng tayuktok sa alpino ang nakatkat. Ang mga tigtungas nakakat-on gikan sa kasinatian ug nakaugmad ug bag-ong mga pamaagi. Sa edad nga 20, si Edward Whymper nga taga-Inglaterra gipadala ngadto sa Switzerland sa usa ka editor sa London sa pagdibuho ug mga hulagway sa mga talan-awon sa alpino aron sa pag-ilustrar sa usa ka libro bahin sa maong ulohan. Si Whymper nadani sa kabukiran, ug ang pagtungas ug bukid nagustohan niya pag-ayo. Daghang bukid ang iyang natungas sa Pransiya ug Switzerland ug mihimog daghang pagsulay sa pagtungas sa Matterhorn. Apan wala niya mahimo ang pagkatkat sa Horn.

Matterhorn Natungas!

Sa kataposan, sa Hulyo 1865 tulo ka lainlaing mga pundok sa tigtungas nagkatagbo sa Zermatt​—ang tulo determinadong motungas sa Matterhorn. Kay kinahanglang magdali tungod sa Italyanong pundok nga basin makauna nila, ang tulo ka grupo mihukom nga maghiusa sa usa ka cordée, o kutay sa may-higot nga mga tigtungas ug bukid. Ang grupo nalangkoban sa pito ka lalaki​—si Edward Whymper ug Lord Francis Douglas, Charles Hudson ug iyang batan-ong higala nga si Hadow​—tanan mga Ingles—​ug duha ka Sweko ug usa ka Pranses nga giya nga nasuholan nila.

Sa pagbiya sa Zermatt sa buntag sa Hulyo 13, sila hinayhinay nga miduol sa bukid gikan sa sidlakan ug nakadiskobre nga ang ubos nga mga bahin medyo sayon nga tungason. Nagtolda sila sa gitas-on nga mga 3,300 ka metros ug kalmadong nagpahimulos sa nahibiling bahin sa masanag nga adlaw.

Sa pagkasunod buntag, Hulyo 14, sa kaadlawon, misugod sila sa pagtungas. Ang pisi panagsa rang gikinahanglan. Ang ubang bahin mas lisod kay sa uban, apan kasagaran makakita silag dalan libot sa mas grabeng mga babag. Human sa duha ka yugto sa pagpahulay, nakaabot sila sa kinalisdang bahin. Ang kataposang 70 metros naputos sa niyebe, ug sa 1:45 s.h., nakaabot sila sa tayuktok. Ang Matterhorn natungas!

Ang tayuktok wala magpakitag timailhan nga may naduaw nang mga tawo, busa lagmit sila ang nauna. Pagkamakalilipayng pagbati! Sulod sa duolag usa ka oras, ang madaogong pundok nagpahimulos sa maanindot nga talan-awon sa tanang direksiyon, unya nangandam sila sa paglugsong. Ang Italyanong mga tigtungas ug bukid nga misulay sa pagtungas nianang adlawa naulahi kaayo ug namalik sa dihang ilang naamgohan nga napildi sila sa lumba.

Mahal Kaayo nga Bayad

Ang kadaogan sa mga tigtungas, hinunoa, nagkostar ug dako alang kanila. Sa pag-abot sa malisod nga agianan sa paglugsong, naghigot silag pisi nga nahugpong, ang labing eksperyensiyadong giya maoy nag-una. Bisan pa sa ilang pag-amping, ang kinabataang tigtungas nadakin-as ug nahulog ngadto sa tawo sa ubos, nga miganoy sa mga tawo sa ibabaw. Kay napasidan-an sa singgit, ang nahibiling tulo ka tawo nakagunit sa pipila ka bato. Apan naputol ang pisi, ug sa daklit, ang unang upat ka lalaki nahulog sa pangpang.

Kay namuypoy, si Edward Whymper ug ang duha ka Swekong mga giya nagpabilin sa kuyaw kaayong kahimtang. Kinahanglan silang magtolda aron magpalabay sa kagabhion ug mobalik sa Zermatt sa pagkasunod adlaw. Busa ang himaya sa adlaw kalit lang nahimong katalagman nga nag-apektar sa mga nakalabang buhi sa tibuok nilang kinabuhi.

Tulo sa upat ka patayng lawas ang nakuha sa ulahi gikan sa usa ka dakong hanig nga yelo 1,200 metros paubos gikan sa dapit sa aksidente. Ang ikaupat, kang Lord Douglas, wala gayod mapalgi.

Dili sila ang kataposang mga biktima sa mga bakilid sa Matterhorn. Bisan pa sa kamatuoran nga daghang pisi ang lig-ong nahigot sa mga bato sa nagkalainlaing mga ruta pasaka o latas sa batoong mga pangpang ug sigpit nga mga kal-ang ug bisan pa sa labaw nga kasinatian ug miuswag pag-ayong mga kagamitan sa mga tigtungas ug bukid, dihay mga 600 nga nangamatay niining bukira lamang.

Mga Kapeligrohan

Usa ka butang nga nakaamot ug dako sa kapeligrohan mao ang klima. Dali ra kining mausab. Ang adlaw mahimong magsugod nga matahom, apan sa dili pa kini maamgohan sa usa ka tawo, ang baga nga gabon o baga nga dag-om mahimong motabon sa piramide ug ang makalilisang nga bagyo mahimong maugmad. Tingali duyogan kini sa makahahadlok nga mga liti ug mga dalugdog, lakip sa usa ka unos, ug matapos sa usa ka kusog nga ulan sa niyebe. Ug kining tanan sa usa ka matahom nga adlaw sa ting-init!

Kon ang mga tigtungas maabtan sa maong kausaban sa kahimtang, lagmit magpalabay sila sa kagabhion nga walay salipod, tingali sa usa ka tungtonganan nga igo lang nga ilang katindogan. Ang mga temperatura mahimong moabot ubos sa freezing point. Sa ubos mao ang bung-aw. Unya ang usa mahimong mangandoy nga iyang gihimamat ang Matterhorn gikan lamang sa halayo!

Ang laing kapeligrohan mao ang modahili nga mga bato. Usahay ang dili-mahunahunaong mga tigtungas mismo magpadahili sa mga bato. Apan, sa kadaghanang kaso ang mga hinungdan maoy kinaiyanhon. Ang mga kausaban sa temperatura, yelo ug niyebe, pagbunok sa ulan, ug ang kainit sa adlaw, maingon man ang kusog nga paghuros sa hangin nga magbiyobiyo sa Horn, ngatanan may epekto diha sa mga bato, nga magpatipak sa mga bato. Usahay dili kini sila mahulog sulod sa katuigan, sama sa dagkong pundok sa mga plato, apan ang mga pagdahili sa niyebe sa kataposan mahimong magpahinabo niana nga moirog ug modahili.

Daghang tigtungas ang nahingangha nga kining maong kaugmaran nagpadayon sulod sa linibong katuigan ug bisan pa niana ang bukid nakahupot sa yagpison obelisko nga porma niini, nga walay timailhan sa kausaban sa porma niini. Apan, kon itandi sa gibanabanang 2.5 bilyon metro kubikong bato niini, ang modahili nga mga bato diyutay ra kaayo nga dili makapausab sa porma niini. Bisan pa niana, kini sila makapahinabog kadaot ug kamatayon.

Kasamtangan, ang pagtungas sa Matterhorn nahimong popular. Ang pila ka giya nakaabot sa tayuktok niini gatosan ka beses. Dugang pa, daghang lalaki ug mga babaye ang mosubli sa maong katakos, nga mopili ug laing ruta sa matag tungas.

Apan anaa usab kadtong misulay sa pagtungas nga nakaamgo nga dili maayo ang mga kahimtang o ang ilang kaugalingong katakos, pisikal nga kahimtang, o dili-igo ang pagbansay. Busa wala sila mopadayon sa pagtungas, kondili gipatigbabaw nila ang hustong panabot kay sa pagkainila nga nakatungas sa Matterhorn.

Bisan pa niana, nakita man nimo kining makabibihag nga bukid sa mga letrato o mga pelikula o nakatindog sa haduol nga sa kalisang nagdayeg sa maanindot nga mga bulok niini sa pagsubang o pagsalop sa adlaw, lagmit napahinumdoman ka sa Dakong Magkukulit. Nga may lalom nga pagtahod sa iyang hinimo, ang imong kasingkasing lagmit nga misubli sa mga pulong sa Salmo 104:24: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga buhat.”