Kawalay-Trabaho—Ngano?

SA UBAY-UBAYNG mga nasod daghang tawo ang mapugos sa pagsuportar sa ilang kaugalingon pinaagi sa hagong pakusog nga trabaho sa mas daghang oras sa makapakapoyng paso, nga tingali magtrabahog peligrosong trabaho alang sa gamay nga suweldo. Hangtod sa di pa dugay sa ubang kanasoran ang daghan nakapaneguro nga sa dihang patrabahoon sa usa ka dakong kompaniya o departamento sa gobyerno, sila makabatog seguradong trabaho hangtod sa pagretiro. Apan karong adlawa maorag wala nay mga negosyo o mga korporasyon nga makatanyag ug maayong trabaho ug kasegurohan sa bisan haing ang-ang sa panarbaho. Ngano?

Mga Hinungdan sa Suliran

Libolibong batan-on dili gani makakita sa una nilang trabaho​—bisan pag sila adunay usa ka silid sa kolehiyo o wala. Pananglitan, sa Italya kapin sa un-tersiya sa walay-trabaho maoy mga tawong tali sa mga edad nga 15 ug 24. Ang aberids nga edad niadtong nagatrabaho na ug naningkamot nga padayong makahupot sa ilang mga trabaho nagkataas, ug sa ingon mas lisdan ang mga batan-on nga makasulod sa una nilang trabaho. Bisan taliwala sa kababayen-an​—kinsa mas ug mas daghan ang nagapanarbaho​—mas taas ang proporsiyon sa kawalay-trabaho. Busa, talagsaong gidaghanon sa bag-ong mga obrero ang nagapakigbisog karon nga makasulod ug trabaho.

Sukad sa panahon sa unang mga makinarya sa industriya, ang teknikal nga imbento nagkunhod sa panginahanglan ug mga obrero. Sanglit daghang tawo ang gikinahanglang motrabaho ug mas daghang oras sa lisod nga mga relyebo, ang mga obrero naglaom nga ang mga makinarya makapamenos sa trabaho o makawagtang pa niana. Ang paggamit ug makinarya nakapauswag sa produksiyon ug nakawagtang sa daghang kapeligrohan, apan kana nakapakunhod usab sa mga trabaho. Kadtong mahimong sobra na nameligrong kawad-ag trabaho sa taas nga panahon gawas kon makakat-on silag bag-ong mga kahanas.

Nameligro kitang malumsan sa labihan ka daghang produktong komersiyal. Gibati sa pipila nga nakaabot na kita sa mga kinutbanan sa kauswagan. Dugang pa, kay menos ang adunay trabaho, menos ang mga pumapalit. Sa maong paagi ang baligyaan naggamag mas daghan kay sa magamit. Kay dili na makasuportar sa ekonomiya, dagkong mga planta nga gitukod aron makadumala sa gidahom nga mas dagkong produksiyon ang ginasirhan o ginakombertir. Ang maong mga kiling adunay mga biktima​—kadtong kawad-ag trabaho. Sa pag-us-os sa ekonomiya, ang panginahanglan sa mga obrero momenos, ug ang mga trabahong mawala panahon sa mga pag-us-os sa ekonomiya dili na gayod mapasig-uli sa mga panahon sa kauswagan. Tin-aw, dili ra usa ang hinungdan sa kawalay-trabaho.

Usa ka Hampak sa Katilingban

Sanglit bisan kinsa mahimong maigo niini, ang kawalay-trabaho maoy usa ka katilingbanong hampak. Ang pipila ka nasod nagtaganag lainlaing mga paagi aron mapanalipdan kadtong nagatrabaho pa​—pananglitan, menos nga mga oras sa trabaho sa semana uban sa menos nga suweldo. Ugaling lang, kini mahimong makadaot sa palaaboton sa uban nga nangitag trabaho.

Ang samang adunay trabaho ug walay-trabaho mas ug mas subsob nga nagprotesta bahin sa mga sulirang langkit sa trabaho. Apan samtang ang mga walay-trabaho nangayog bag-ong mga trabaho, ang mga dunay trabaho naningkamot nga mapanalipdan ang ilang kaugalingong seguridad​—duha ka tumong nga dili kanunayng magkauyon. “Kadtong adunay trabaho kasagarang dapiton nga motrabahog ekstrang mga oras. Kadtong walay trabaho magpabilin nga walay trabaho. Anaay kapeligrohan nga ang katilingban mabahin sa duha ka grupo . . . sa usa ka bahin, ang mga nagtrabahog ekstrang oras ug sa laing bahin, ang sinalikway nga walay-trabaho, kinsa halos bug-os nga nagsalig sa maayong kabubut-on sa uban,” nag-ingon ang Italyanhong magasing Panorama. Sa Uropa, nag-ingon ang mga eksperto, ang mga resulta sa pag-uswag sa ekonomiya ilabinang gipahimuslan niadtong nagtrabaho na, inay kay sa mga walay-trabaho.

Dugang pa, ang kawalay-trabaho nalambigit sa kahimtang sa lokal nga ekonomiya, mao nga sa pipila ka nasod, sama sa Alemanya, Italya, ug Espanya, ang dagko kaayong mga kalainan naglungtad tali sa mga panginahanglan sa usa ka dapit ug niadtong sa laing dapit. Ang mga obrero andam bang motuon ug bag-ong mga kahanas o mobalhin pa sa laing dapit o sa laing nasod? Kasagaran nga kini usa ka mahukmanong butang sa pagkakitag trabaho.

Aduna bay Makitang mga Solusyon?

Sa kinadak-ang bahin, gibutang ang kalaoman diha sa kauswagan sa ekonomiya. Apan ang pipila ka tawo nagduhaduha ug naghunahuna nga kanang kauswagana mahitabo lamang sa mga tuig 2000. Alang sa uban, ang pagkaayo sa ekonomiya nagsugod na, apan kini hinay sa pagpatunghag mga resulta, sumala sa gipamatud-an sa bag-ong pagkunhod sa panarbaho sa Italya. Ang pagkaayo sa ekonomiya wala gayod magpasabot sa pagkunhod sa kawalay-trabaho. Samtang kasarangan ang pag-uswag, ang mga kompaniya sa negosyo mopalabi nga labaw pang gamiton ang mga empliyadong anaa na nila inay kay magpatrabahog dugang tawo​—nga mao, adunay “kauswagan sa ekonomiya apan walay kauswagan sa kahigayonan sa panarbaho.” Dugang pa, ang gidaghanon sa walay-trabaho sagad mouswag nga mas kusog kay sa gidaghanon sa bag-ong mga trabaho nga mamugna.

Karong adlawa ang nasodnong mga ekonomiya nagakahimong tibuok kalibotan. Ang pipila ka ekonomista naghunahuna nga ang pagmugna ug dagko, bag-ong saylo-nasod nga mga baligyaan, sama nianang sa North American Free Trade Agreement (NAFTA) ug Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC), mahimong modasig usab sa ekonomiya sa kalibotan. Ugaling lang, kining kilinga modasig sa dagkong mga korporasyon sa pag-establisar sa dapit nga ang suhol mas barato, uban sa resulta nga mawad-ag mga trabaho ang industriyalisadong mga nasod. Sa samang panahon, ang mga obrerong dili kaayo dagkog suweldo makakitang mogamay pa ang gamay nilang suweldo. Dili nagkaatol lamang nga sa daghang nasod, daghan ang nagprotesta, nga mapintason pa, batok sa maong mga kasabotan sa patigayon.

Gisugyot sa mga eksperto ang daghang paagi sa pagbugno sa kawalay-trabaho. Nagkabangi pa gani ang pipila, depende kon kini sila gisugyot kaha sa mga ekonomista, mga politiko, o mga obrero mismo. Anaa kadtong nagsugyot nga ang mga kompaniya tanyagan ug mga insentibo nga dugangan ang mga obrero pinaagi sa pagkunhod sa buluhisan. Gitambag sa pipila ang dakong pagsalga sa gobyerno. Gisugyot sa uban nga ang trabaho iapod-apod sa lahing paagi ug menosan ang mga oras sa trabaho. Gihimo na kini sa pipila ka dagkong mga kompaniya, bisan pag sa miaging siglo, ang semana sa trabaho sistematikanhong gikunhoran sa tanang industriyalisadong mga nasod apan kini wala makapakunhod sa kawalay-trabaho. “Sa kadugayan,” nagpatuo ang ekonomistang si Renato Brunetta, “ang matag polisa misangpot nga dili epektibo, nga ang mga gasto milabaw sa mga benepisyo.”

“Kinahanglang dili nato limbongan ang atong kaugalingon,” mihinapos ang magasing L’Espresso, “ang suliran lisod.” Lisod kaayong masulbad? Aduna bay solusyon ang suliran sa kawalay-trabaho?

[Kahon sa panid 8]

Usa ka Karaang Suliran

Ang kawalay-trabaho usa ka daang suliran. Sulod sa kasiglohan ang mga tawo dili tinuyong mawad-an usahay ug trabaho. Sa pagkahuman sa trabaho, tinagpulo ka libong obrerong gigamit sa dagkong mga proyekto sa pagtukod niadto nawad-ag trabaho​—labing menos hangtod nga makatrabaho sila sa laing dapit. Kasamtangan sila nagkinabuhi nga wala gayoy kasegurohan.

Panahon sa Edad Media, “bisan pag ang suliran sa kawalay-trabaho sa modernong diwa wala pa maglungtad,” dihay mga walay trabaho. (La disoccupazione nella storia [Kasaysayan sa Kawalay-Trabaho]) Ugaling, niadtong mga adlawa si bisan kinsa nga dili motrabaho giisip, sa panguna, ingong mga walay-pulos o mga bagdoy. Ingon ka bag-o pa sa ika-19ng siglo, daghang Britanikong mga analista “naglangkit ilabina sa walay-trabaho uban sa ‘mga bagison’ ug mga bugoy nga natulog sa gawas o naglakawlakaw sa kadalanan sa magabii,” mipatin-aw si Propesor John Burnett.​—Idle Hands.

Ang “pagkaamgo nga ang kawalay-trabaho usa ka linaing panghitabo ug usa ka suliran” nahitabo sa hapit nang kataposan sa ika-19ng siglo o sinugdanan sa ika-20ng siglo. Ang espesyal nga mga komisyon sa gobyerno gitukod aron matun-an ug masulbad ang suliran, sama sa Piniling Komite sa Britanikong Kamara Komon bahin sa “Kagul-anan Gumikan sa Pagkawalay-Trabaho,” sa 1895. Ang kawalay-trabaho nahimong usa ka hampak sa katilingban.

Kining bag-ong kaamgohan mitubong kusog, ilabina human sa unang gubat sa kalibotan. Ang maong away, tungod sa dinaliang pagpanggamag armas niini, halos nagpapas sa kawalay-trabaho. Apan sugod sa katuigang 1920, ang Kasadpanhong kalibotan miatubang ug sunodsunod nga mga pag-us-os sa ekonomiya nga misangko sa Dakong Depresyon nga nagsugod sa 1929 ug miigo sa tanang industriyalisadong mga ekonomiya sa kalibotan. Human sa ikaduhang gubat sa kalibotan, daghang nasod nakaagom ug bag-ong kauswagan sa ekonomiya, ug ang kawalay-trabaho mius-os. Apan “ang sinugdanan sa suliran sa kawalay-trabaho karong adlawa masubay balik sa tungatunga sa katuigang 1960,” matod sa Organization for Economic Cooperation and Development. Ang panarbaho nakaagom ug bag-ong atake nga gipahinabo sa mga krisis sa aseite sa katuigang 1970 ug sa kusog nga pag-uswag sa paggamit ug mga kompiyuter uban sa misangpot nga mga pagpuwera sa mga obrero. Ang kawalay-trabaho nagsugod sa way-hunong nga pagtubo, nga misuhot pa gani sa mga sektor sa de-opisinang mga trabahante ug mga manedyer nga sa nangagi giisip nga segurado.

[Hulagway sa panid 7]

Ang pagpangayog dugang nga mga trabaho dili magsulbad sa suliran sa kawalay-trabaho

[Credit Line]

Reuters/Bettmann