Ang Makasaysayanhong Kaugmaran sa Kagawasan sa Pagsulti
SA TIBUOK kasaysayan ang mga tawo nakigbisog alang sa kagawasan sa pagsulti. Ang mga balaod napasa, ang mga gubat nasangka, ug ang mga kinabuhi nakalas gumikan sa katungod sa pagpahayag ug ideya ngadto sa publiko.
Nganong kining daw kinaiyanhong katungod nakapukaw ug kontrobersiya, bisan ngadto sa punto sa pag-ula ug dugo? Nganong ang mga nasod, kaniadto ug karon, nakakaplag nga kinahanglang limitahan o idili pa ang pagpasundayag niini nga katungod?
Ang mga tinamdan sa kagawasan sa pagsulti alang sa katawhan naglabyog samag dakong pendulo sa relo. Usahay ang kagawasan sa pagsulti gilantaw ingong usa ka pribilehiyo nga pagapahimuslan. Sa ubang higayon gilantaw kini ingong usa ka problema nga kinahanglang atimanon sa mga gobyerno o mga relihiyon.
Sanglit ang kasaysayan daghan ug mga asoy bahin niadtong kinsa nakigbisog alang sa katungod sa pagpahayag sa hunahuna ngadto sa publiko, nga sagad mitultol sa mapintasong paglutos o pagpatay kanila, ang pagsubli sa pipila niining mga hitaboa angayng makahatag kanato ug katin-awan bahin sa problema.
Ang mga estudyante sa kasaysayan lagmit nahinumdom gayod sa Gregong pilosopo nga si Socrates (470-399 W.K.P.), kansang mga panglantaw ug mga pagtulon-an giisip nga makadaot nga impluwensiya sa maayong mga pamatasan sa mga batan-on sa Atenas. Kini nakaukay kaayo sa mga lider sa politika ug sa relihiyon sa Gregong herarkiya ug mitultol sa iyang kamatayon. Ang iyang depensa atubangan sa hurado nga maoy naghukom kaniya sa ulahi nagpabiling usa sa labing maayong mga depensa sa kagawasan sa pagsulti: “Kon tanyagan ninyo ako nga iabsuwelto niining higayona ubos sa kondisyon nga ako dili na mopahayag sa akong hunahuna niining pagpangita sa kaalam, ug nga kon masakpan ako pag-usab nga nagbuhat niini ako mamatay, sultihan ko kamo, ‘Mga tawo sa Atenas, sundon nako ang Diyos inay kay kaninyo. Samtang ako may kinabuhi ug kusog dili gayod ako mohunong sa pagsunod sa pilosopiya ug sa pagtambag ug sa pagdani kang bisan kinsa kaninyo nga akong mahibalag. Kay kini, sa pagkatinuod, mao gayod ang gisugo sa Diyos . . .’ Ug, mga taga-Atenas, ako magpadayon sa pag-ingon, ‘Maabsuwelto man ako o dili; apan sabta nga ako dili gayod mohunong sa pagsulti sa akong hunahuna, bisan pag patyon ako makadaghan tungod niana.’”
Sa midagan ang panahon, sa panahon sa unang kasaysayan sa Roma pipila lamang ang mga pagdili labot sa kagawasan sa pagsulti, apan sa kadugayan dugang nga mga pagdili ang gipahamtang sa nagkadako ang imperyo. Kini nagtimaan sa pagsugod sa labing mangiob nga panahon sa kagawasan sa pagsulti. Sa panahon sa pagmando ni Tiberio (14-37 K.P.), walay pagpasaylo ang gipakita ngadto niadtong kinsa nagpahayag batok sa gobyerno o sa mga polisa niini. Ug dili ang Roma lamang ang nagabatok sa kagawasan sa pagsulti; niining tungora gipugos sa Hudiyohanong mga lider si Poncio Pilato nga ipapatay si Jesus tungod sa iyang pagpanudlo ug gimandoan usab ang iyang mga apostoles nga mohunong sa pagsangyaw. Sila usab andam nga mamatay inay kay mohunong.—Buhat 5:28, 29.
Sa dakong bahin sa kasaysayan, ang sibil nga mga katungod nga gitugot sa mga gobyerno sagad usbon o bakwion sumala sa gusto, nga mitultol sa walay-hunong nga mga pakigbisog alang sa kagawasan sa pagsulti. Sa pagsugod sa Edad Media, ang uban sa katawhan nangayog sinulat nga pahayag nga naglatid sa ilang mga katungod, nga naglimite sa gobyerno sa pagkontrolar sa maong mga katungod. Tungod niini, ang hinungdanong mga balaoron bahin sa mga katungod gisugdan sa paghimo. Lakip niini mao ang Magna Carta, nga usa ka halandomon sa natad sa tawhanong mga katungod. Sa ulahi miabot ang English Bill of Rights (1689), ang Virginia Declaration of Rights (1776), ang French Declaration of the Rights of Man (1789), ug ang United States Bill of Rights (1791).
Ang ika-17, ika-18, ug ika-19ng siglo nakadungog sa mga tingog sa iladong mga tawo sa kasaysayan nga misulti sa paglaban sa kagawasan sa pagpahayag. Sa 1644 ang Ingles nga magbabalak nga si John Milton, nga nailado pag-ayo sa Paradise Lost, misulat sa gibantog nga pulyetong Areopagitica ingong argumento batok sa mga pagdili sa kagawasan sa prensa.
Ang ika-18ng siglo nakasaksi ug pag-usbaw sa kagawasan sa pagsulti sa Inglaterra, bisag nagpabilin ang mga pagdili. Sa Amerika ang mga kolonya nangusog alang sa katungod sa kagawasan sa pagsulti, sa binaba man ug sa pinatik. Ang Constitution of the Commonwealth of Pennsylvania, sa Septiyembre 28, 1776, pananglitan, nag-ingon sa bahin: “Nga ang mga tawo may katungod sa kagawasan sa pagsulti, ug sa pagsulat, ug sa pagpatik sa ilang mga hunahuna, busa ang kagawasan sa prensa dili angayng limitahan.”
Kini nga pahayag maoy nakaaghat sa Unang Pag-amenda sa Konstitusyon sa T.B. niadtong 1791, nga nagpadayag sa panghunahuna sa mga magtutukod sa Amerikanhong Konstitusyon labot sa gipakahamiling mga katungod sa katawhan: “Ang Kongreso dili angayng mohimog balaod labot sa pagtukod ug relihiyon, o sa pagdili sa libreng pagpasundayag niana; o sa pagkuto sa kagawasan sa pagsulti, o sa prensa; o sa katungod sa mga tawo sa pagtigom nga malinawon, ug sa paghangyo sa Gobyerno sa paghusay sa mga reklamo.”
Ang ika-19ng siglong Ingles nga pilosopong si John Stuart Mill nagpatik sa iyang mubong sinulat nga “On Liberty” niadtong 1859. Kini kutloon kanunay ug gihisgotan ingong usa sa kinalabwan sa tanang pahayag sa kawsa sa kagawasan sa pagsulti.
Apan, ang mga bugno sa katungod sa pagsulti nga may kagawasan sa publiko wala matapos sa pag-abot sa ginaingong nalamdagang mga tuig niining ika-20ng siglo. Pananglitan, tungod sa mga paningkamot sa pagkuto sa kagawasan sa pagsulti sa Amerika, ang mga proklamasyon nga nagdepensa niana nga kagawasan milanog sa mga lawak hukmanan, gikan sa ubos nga mga korte ug gikan sa Korte Suprema sa Tinipong Bansa.
Si Maghuhukom Oliver Wendell Holmes, Jr., sa Korte Suprema sa T.B., nagpahayag sa iyang pagtuo sa kagawasan sa pagsulti diha sa daghang mga desisyon sa korte. Sa pagbatbat sa batakan labot sa kagawasan sa pagsulti, siya miingon: “Kon may bisan unsang prinsipyo sa Konstitusyon nga nangayog dugang pagkamaunongon kay sa bisan unsa pang uban kini mao ang prinsipyo bahin sa kagawasan sa hunahuna—dili kagawasan sa hunahuna niadtong mouyon kanato kondili kagawasan sa hunahuna niadtong atong ginadumtan.”—Tinipong Bansa v. Schwimmer, 1928.
Ang di-pagtagad niini nga prinsipyo maoy nakapukaw sa mga bugno sa korte nga padayong nagpalabyog sa pendulo sa relo tali sa kagawasan ug sa pagpamugos. Sa subsob ang ideya mao, “Kagawasan sa pagsulti alang kanako—apan dili alang kanimo.” Sa iyang libro nga may ingon niining ulohan, si Nat Hentoff naghisgot sa mga higayon diin ang masibotong mga tigdepensa sa Unang Pag-amenda milabyog uban sa pendulo sa relo gikan sa tuo ngadto sa wala sumala sa ilang mga panglantaw. Naghisgot siya ug mga kaso diin gibali sa Korte Suprema sa T.B. ang pipila sa mga desisyon niini, lakip sa pipila may kalabotan sa mga kaso nga nalangkit ang mga Saksi ni Jehova ug sa ilang katuigan sa pagpakigbugno sa katungod sa pagsulti nga may kagawasan bahin sa ilang relihiyosong mga pagtuo. Bahin kanila, siya misulat: “Ang mga sakop niana nga pagtuo nakaamot ug dako sa daghang dekada sa pagpadako sa kagawasan sa tanlag pinaagig konstitusyonal nga pagpasakag mga sumbong sa korte.”
Daghang legal nga mga analista ug modernong mga magsusulat sa kasaysayan ang nakasulat ug daghan bahin sa ubay-ubayng mga bugno sa korte nga gisangka aron madepensahan ang kagawasan sa pagsulti sa hinapos niining ika-20ng siglo, dili lamang sa Amerika kondili usab sa ubang kanasoran. Ang kagawasan sa pagsulti dili gayod masaligan. Bisag ipanghambog sa mga gobyerno ang kagawasan nga ilang ginahatag sa ilang katawhan, kini mawala sa pagbag-o sa gobyerno o sa mga huwes sa korte, ingon sa gipakita sa kasinatian. Ang mga Saksi ni Jehova ang nanguna sa pagpakigbugno niining gipakahamiling kagawasan.
Sa iyang librong These Also Believe, si Propesor C. S. Braden misulat: “Sila [mga Saksi ni Jehova] nakahimog talagsaong pag-alagad sa demokrasya sa ilang pagpakigbugno sa paghupot sa ilang sibil nga mga katungod, kay sa ilang panlimbasog dako ang ilang nahimo aron maangkon ang maong mga katungod alang sa matag minoridad nga grupo sa Amerika. Sa dihang hilabtan ang sibil nga mga katungod sa bisan unsang grupo, dili luwas ang mga katungod sa ubang grupo. Busa sila nakaamot gayod sa pagtipig sa pipila sa labing bililhong mga butang sa atong demokrasya.”
Ang mga tawong mahigugmaon-sa-kagawasan naglisod sa pagsabot kon nganong ang ubang mga gobyerno ug mga relihiyon naghikaw niini nga kagawasan gikan sa ilang katawhan. Pagdumili kini sa pasukaranang katungod sa tawo, ug daghang tawo sa tibuok kalibotan ang nag-antos ilalom sa pagpiog niini nga kagawasan. Ang mga tinamdan ba sa kagawasan sa pagsulti, bisan sa mga nasod nga nagpahimulos niining pasukaranang katungod, magpadayon sa paglabyog gikan sa duha ka paghingapin samag usa ka pendulo sa relo? Ang ideya ba alang sa kagawasan sa pagsulti mahimong gamiton aron pakamatarongon ang imoral o malaw-ay nga sinultihan? Ang mga korte nanlimbasog na niini nga kontrobersiya.
[Hulagway sa panid 3]
Si Socrates nangatarongan alang sa kagawasan sa pagsulti
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma