100 ka Tuig sa mga Pelikula — Watchtower ONLINE NGA LIBRARYA

100 ka Tuig sa mga Pelikula

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA PRANSIYA

ANG pelikula sa pagkatinuod mao ang purongpurong sa duolan sa 75 ka tuig sa internasyonal nga panukiduki ug pag-eksperimento. Niadtong 1832 ang phenakistoscope, nga giimbento sa taga-Belgium nga si Joseph Plateau, milampos sa paghan-ay-pag-usab sa mga lihok gikan sa sunodsunod nga mga drowing. Sa Pransiya, pinaagi kang Joseph Niepce ug Louis Daguerre, ang pagbalhin sa tinuod nga situwasyon ngadto sa mga larawan nahimong posible sa pagka-1839 pinaagi sa proseso sa potograpiya. Giugmad pa gayod sa Pranses nga si Emile Reynaud kining ideyaha, nga nagpasidlak ug kahayag diha sa slide nga mogawas ang naglihok nga hulagway diha sa tabil nga gatosan ka libong mga tawo ang nakakita tali sa 1892 ug 1900.

Miabot ang dakong kalamposan sa mga pelikula nga kapin lamang ug 100 ka tuig kanhi. Sa 1890, si Thomas Edison, ang iladong imbentor nga Amerikano, ug ang iyang Ingles nga katabang, nga si William Dickson, nagdesinyo ug usa ka kamera nga ang gidak-on ug gibug-aton sama sa usa ka gamay nga patindog nga piyano, ug sa pagkasunod tuig miaplay si Edison ug patente alang sa makina nga gitawag ug kinetoscope nga usa ra ka tawo ang makatan-aw. Ang mga pelikula, nga narekord sa 35-milimetros nga mga gilis nga lilas, gikuhaag pelikula diha sa unang estudyo sa pelikula sa kalibotan, ang Black Maria, sa West Orange, New Jersey. Nagpasalida kini nga mga pelikula ug nagkalainlaing budabil, sirkus, ug wild-West nga mga aksiyon maingon man mga esena gikan sa popular nga mga drama sa New York. Ang unang tan-awanan sa kinetoscope gibuksan sa New York niadtong 1894, ug sa mao gihapong tuig daghang makina ang naeksportar ngadto sa Uropa.

Bisag sa sinugdan dili pa kaayo interesado sa pagpasidlak ug hulagway, si Edison napugos sa paghimog usa ka makinang ingpanglilas sa pagwagtang sa kompetisyon. Kadto maoy sa Abril 1896 nga ang iyang vitascope unang gipailaila sa New York. Ang gubat sa pagpatente nga iyang gisugdan misangpot sa pagkatukod ug usa ka trust aron bug-os nga maakop ang industriya.

Ang hulad sa kinetoscope ni Edison maoy nagpadasig kang Auguste ug Louis Lumière, mga industriyalista sa Lyons, Pransiya, sa pag-imbento ug kamera nga demano ang pagkasa nga makakuhag mga letrato ug makapasalida sa mga lilas. Ang ilang cinématographe (gikan sa Gregong kinema, nga nagkahulogang “lihok,” ug graphein, nga nagkahulogang “paglarawan”) nakuhaag patente sa Pebrero 1895, ug sa Disyembre 28 ang “unang opisyal nga tibuok kalibotang pagpasalida sa pelikula gihimo,” sa Grand Café, 14 Boulevard des Capucines, sa Paris. Sa pagkasunod adlaw, 2,000 ka taga-Paris midugok sa Grand Café aron sa pagtan-aw sa kinaulahiang kahibulongan sa siyensiya.

Wala magdugay ang mga magsoong Lumière nagbukas ug mga sinehan ug nagpadalag mga letratista sa tibuok kalibotan. Sa pipila ka tuig, sila nakahimog duolan sa 1,500 ka lilas diha sa mga lugar o sa mga hitabo nga ilado sa kalibotan, sama sa koronasyon ni Emperador Nicholas II sa Rusya.

Ang Panahon sa Walay Tingog nga mga Pelikula

Si Georges Méliès, usa ka madyikero ug tag-iya sa usa ka teyatro sa Paris, naikag kaayo sa iyang nakita. Siya mitanyag sa pagpalit sa cinématographe. Dayag ang tubag mao: “Dili, ang cinématographe dili ibaligya. Ug angay ka nga magpasalamat nga dili kini ibaligya, undo; walay mapaabot kining imbensiyona.” Hinunoa, wala motalaw, misugod si Méliès sa paghimog pelikula pinaagi sa makina nga gipalit gikan sa Inglaterra. Pinaagi sa iyang special effects ug sugilanon sa pelikula, gihimo ni Méliès ang sinematograpiya nga usa ka matang sa arte. Sa 1902 ang iyang pelikulang Le Voyage dans la lune (Panaw Ngadto sa Bulan) nakabaton ug internasyonal nga kalamposan. Diha sa iyang estudyo sa Montreuil, sa gawas sa Paris, siya nakahimog kapin sa 500 ka lilas—ang kadaghanan niini demano nga pagkakolor.

Sa mga 1910, 70 porsiyento sa mga lilas nga gieksportar sa tibuok-kalibotan nagagikan sa Pransiya. Sa dakong bahin nahitabo kini tungod sa paghimo sa magsoong Pathé sa lilas nga usa ka industriya, kansang tumong mao nga ang pelikula mahimong “teyatro, mantalaan, ug tunghaan sa duol nga umaabot.”

Niadtong 1919, si Charlie Chaplin, Douglas Fairbanks, David W. Griffith, ug si Mary Pickford nagtukod sa United Artists aron mabungkag ang monopoliya sa trust diha sa industriya sa pelikula. Sa 1915, ang Birth of a Nation ni Griffith mao ang unang gihugopan sa takilya sa Hollywood. Kining kontrobersiyal kaayo nga pelikula bahin sa Giyera Sibil sa Amerika nakapatunghag mga kagubot ug kamatayon pa sa dihang gipasalida kini tungod sa kaundan niini bahin sa pagpihig sa rasa. Apan, gihugopan kini sa takilya, nga may kapin sa 100 ka milyon nga nakatan-aw, nga naghimo niini nga usa sa dako kaayog kita nga mga pelikula sukad.

Human sa unang gubat sa kalibotan, “gipailaila [sa mga lilas] ang tibuok Amerika sa kalibotan sa mga night club, country club, mga ilegal nga tindahag alkoholikong mga ilimnon ug ang moral nga binuang nga nagaduyog niini.” Ang langyawng mga pelikula halos nawagtang sa mga tabil sa Amerika, samtang ang mga pelikula sa Amerika maoy naglangkob gikan sa 60 ngadto sa 90 porsiyento sa mga programa sa ubang bahin sa kalibotan. Ang sine gigamit ingong usa ka kasangkapan sa paghimaya sa paagi sa kinabuhi sa Amerika ug sa mga produkto sa Amerika. Sa samang higayon, ang bag-ong kaplag nga “sistema sa bituon” naghimo sa mga tawo nga sama kang Rudolph Valentino, Mary Pickford, ug Douglas Fairbanks nga halos samag mga diyos.

Tingog ug Kolor

“Ma, paminawa ra ni!” Pinaagi niining mga pulonga gitapos ni Al Jolson, sa The Jazz Singer, sa 1927, ang bulawanong tuig sa mga pelikula nga walay tingog ug gipailaila ang pelikula nga may tingog ngadto sa kalibotan. Ang mga eksperimento sa pagpasibo sa mga tingog ug mga lihok sa pelikula pinaagi sa plaka sa ponograpo gihimo sukad sa pagsugod pa sa sine, apan hangtod sa mga tuig sa 1920, tungod sa pag-abot sa electrical recording ug sa detubo nga mga amplipayer, nga nahimong posible ang pelikula nga may tingog. May mga problema ang pagsugod sa mga sine nga may tingog.

Ang kolor sa sinugdan gipasulod sa pelikula pinaagi sa demano nga pagkakolor nga mga lilas. Sa ulahi, gisugdan paggamit ang mga stencil. Ang mga lilas koloradog banawan tungod sa kakulag maayong pamaagi sa dekolor nga lilas. Lainlaing mga sistema ang gigamit hangtod nakab-ot ang kalamposan sa Technicolor uban sa tulo-ka-kolor nga pamaagi niini sa 1935. Apan, human lamang sa dakong popularidad sa Gone With the Wind niadtong 1939 nga gilantaw ang kolor ingong pangpahugop sa takilya.

Propaganda Panahon sa Gubat

Sa panahon sa depresyon sa mga tuig sa 1930, ang pelikula nahimong “panghupay sa katawhan.” Apan samtang ang kalibotan anam-anam nga naduso ngadto sa gubat, ang misyon sa pelikula nahimong impluwensiya ug propaganda. Gitawag ni Mussolini ang sine ingong “l’arma più forte,” o “ang labing gamhanang hinagiban,” samtang ubos kang Hitler, kini nahimong tigpamaba sa nasyonal nga sosyalismo, nga ang pangunang tumong mao ang pag-indoktrinar sa mga batan-on. Ang mga pelikula sama sa Der Triumph des Willens (Kadaogan sa Kabubut-on) ug Olympia milampos sa paghimo sa mga lider nga Nazi nga samag mga diyos. Ang Jud Süss (Jew Süss), sa laing bahin, nagpasiugdag batok-Semitismo. Ug sa Britanya, ang Henry V ni Laurence Olivier, nagsilbing usa ka pagdasig sa espiritu sa pagpangandam sa pagtakas sa Alyadong mga nasod diha sa Pransiya panahon sa ikaduhang gubat ug sa mga katalagman nga mosangpot.

Problema Diha sa Pelikula

Pagkahuman sa ikaduhang gubat sa kalibotan, sa dihang kaylap nga mabatonan ang mga telebisyon, ang mga tawo magpabilin sa balay imbes moadto sa sinehan. Ang tumatan-awg sine sa Tinipong Bansa mikunhod, mga katunga sa napulo ka tuig lamang. Libolibong mga sinehan napugos sa pagsira, ug ang paggamag pelikula mikunhod sa tulo ka bahin, bisan pag gipailaila ang mga lilas nga mapasalida sa lapad nga tabil ug sa stereo sound sa mga tuig sa 1950. Ang multimilyon-dolyar nga produksiyon nga mga pelikula nga gihugopan sa takilya, sama sa Ten Commandments (1956) ni Cecil B. de Mille, gihimo sa pagsulay nga mawagtang kini nga kompetisyon. Ang mga sinehan sa Uropa nakaagom usab ug kalit nga pagkunhod sa gidaghanon sa tumatan-aw.

Epekto sa Katilingban

Ang sine gitawag nga salamin sa katilingban. Tungod niini, daghang lilas sa mga tuig sa 1970 nagpabanaag sa “kahiwasa, pagkawalay-katagbawan, kalugda, kabalaka, kahadlok” sa panahon, sama sa makita sa pagbalik-pag-usab sa mga lilas nga makahahadlok ug sa “wala pa mahitabo sukad nga pagkagusto sa satanismo ug sa okulto.” Ang mga pelikula nga nagpasiugdag katalagman nagsilbing usa ka “pagpalinga gikan sa mga katalagman diha sa tinuod nga kinabuhi.” (World Cinema—A Short History) Sa laing bahin, ang katuigang 1980 nakakita nianang gitawag sa Pranses nga magsusulat nga “usa ka tinuyo nga pagsulay sa paghimo sa kahiwian ingong normal.” Labot sa mga lilas nga gipasalida sa Cannes Film Festival niadtong 1983, ang katunga may tema bahin sa homoseksuwalidad o pagluon sa suod nga paryente. Ang kapintasan mao ang kanunayng tema nga nangibabaw sa mga lilas sa maong panahon. Niadtong 1992, 66 porsiyento sa mga lilas sa Hollywood may mapintas nga mga esena. Ug samtang ang kapintasan sa nangagi sa katibuk-an may katuyoan, karon kini wala nay rendarenda.

Unsay epekto sa maong pagkaladlad? Niadtong Oktubre 1994, sa dihang ang batan-ong magtiayon nga walay kriminal nga rekord sa miagi naghuramentado sa Paris, nga nakapatay ug 4 ka tawo, ang lilas nga Natural Born Killers, diin diha niana usa ka magtiayon nakapatay ug 52 ka tawo, maoy nakaimpluwensiya. Dugang ug dugang, ang mga sosyologo nagpahayag ug kabalaka bahin sa impluwensiya sa kapintasan—ilabina diha sa kabataan, diin ang maong mga larawan nagsilbing mga sumbanan sa pamatasan. Siyempre, dili tanang lilas naghimaya sa kapintasan o imoralidad. Ang dili pa dugayng mga lilas sama sa The Lion King nakabungkag sa mga rekord sa nangaging mga lilas nga gihugopan sa takilya.

Sa dihang gipangutana sa mantalaan sa Paris nga Le Monde kon sa unsang paagi nakaimpluwensiya ang sine diha sa katilingban sa nangaging 100 ka tuig, usa ka iladong tighimog-lilas ug aktor mitubag nga bisan pa nga “nakahimaya sa gubat, nakalarawan sa mga kriminal ingong bayani, nakahatag ug yano kaayong mga sulbad ug relihiyosong mga sermon, nakamugnag dili-tinuod nga mga pagdahom, ug nakapasiugdag pagsimba sa bahandi, mga kabtangan, walay kapuslanang pisikal nga katahom, ug daghan pang ubang dili-tinuod ug kawang nga mga tumong,” ang lilas naghatag sa milyonmilyon ug maayong kaikyasan gikan sa masakit nga kamatuoran sa matag adlaw nga kinabuhi.

Sa dihang mapalong na ang suga ug sa mosugod na ang pelikula, usahay mabati pa nato ang madyik nga nakalamat kaayo sa mga tawo kapin na sa 100 ka tuig.

[Kahon/Hulagway sa panid 21]

Ang “Photo-Drama of Creation”

Sa naghinapos ang 1914, duolan sa nuybe ka milyong mga tawo sa Amihanang Amerika, Australia, New Zealand, ug Uropa nakakita sa presentasyon sa Watch Tower Society nga “Photo-Drama of Creation” nga walay bayad. Ang otso-oras nga programa sa upat ka bahin gilangkoban ug mga pelikula ug mga slide, nga may gipasibong tingog ug musika. Ang mga slide ug mga lilas demano nga gikoloran. Ang “Photo-Drama” gidesinyo “sa pagtukod sa pagpabili sa Bibliya ug sa katuyoan sa Diyos nga gipadayag diha niana.” Lakip sa gipasiugda mao ang pagbukhad sa usa ka bulak ug ang pagpusa sa usa ka piso, nga nakuhaag letrato pinaagi sa time-lapse nga potograpiya.

[Hulagway sa panid 19]

Ang “Cinématographe Lumière,” gipatente niadtong Pebrero 1895

[Credit Line]

[Picture Credit Line sa panid 19]