Ang Hunahuna sa Bibliya
Angay ba Nimong Kahadlokan ang Patay?
HISGOTI ang bahin sa patay, ug daghang tawo ang maglikay sa pagsulti ug dugang bahin niana. Ang uban, hinunoa, dili lang kay dili makaangay sa maong hilisgotan; sila aboton ug kahadlok. Busa dili katingad-an nga makaplagan ang mga kostumbre ug mga rituwal nga nalangkit sa kahadlok sa mga patay diha sa mga kultura sa tibuok kalibotan. Pananglitan, susihon nato ang mga kostumbre nga makaplagan sa haduol sa Sahara nga Aprika.
Usa ka babaye sa usa ka siyudad sa Kasadpang Aprika tin-awng nahinumdom kon unsay nahitabo tapos ang usa ka membro sa iyang pamilya namatay. Siya miasoy: “Usa ka paryente ang regular nga mag-andam ug usa ka platong pagkaon alang sa namatay ug mainampingong ibutang kana sa iyang lawak-katulganan. Kon wala siya, ako moadto ug mokaon sa pagkaon. Paghibalik sa paryente, malipay kaayo siya! Siya nagtuo nga ang patay nagdawat sa lamiang mga pagkaon. Kadto nagpadayon sulod sa pipila ka panahon hangtod ako nasakit. Nawad-an ko sa akong gana sa pagkaon ug dili makakaon. Kini nakapahadlok kanako! Daghan sa akong mga paryente mihinapos nga ang akong sakit gipahinabo sa among namatay nga paryente. Lagmit nasuko siya sa usa diha sa pamilya, sila naghunahuna.”
Sa samang siyudad, kon ang usa ka pamilya kaluhaan ug ang usa mamatay, walay maghisgot sa namatay diha sa balay. Kon may mangutana mahitungod sa kaluha nga namatay, ang pamilya sa naandan motubag: “Siya milakaw aron mopalit ug asin.” Sila hugot nga nagtuo nga ang buhing kaluha mamatay kon isulti ang tinuod.
Sunod, handurawa kining esenaha: Usa ka tawo nga adunay tulo ka asawa ang namatay. Sa adlaw human siya ilubong, ang linaing puti nga sinina tahion alang sa mga asawa. Sa samang panahon, usa ka banyo nga hinimog kahoy ug nipa tukoron duol sa balay, diin kining mga bayhana maligo ug mag-ilis sa puting sinina. Walay pasudlon sa maong dapit gawas kanila ug sa usa ka babaye nga gitudlong motabang kanila. Iniggula niining linaing banyo, tinabonan ang mga nawong sa mga babaye. Ang mga babaye magsul-ob usab ug usa ka sebe, usa ka kulintas nga pisi ingong “panalipod.” Kining seremonyal nga pagkaligo himoon kada Biyernes ug Lunes sulod sa 100 ka adlaw. Sulod niining maong yugto dili sila mahimong modawat nga direkta ug bisan unsa gikan sa usa ka lalaki. Kon ang usa ka lalaki buot nga mohatag kanilag usa ka butang, iya usa kanang ibutang sa yuta o sa lamesa. Unya puniton kana sa babaye. Walay tugotan sa paglingkod o paghigda sa katre niining mga bayhana. Kon mogula sila sa balay, ang kada usa kanila kinahanglang magbitbit ug linaing pudlos. Sila naghunahuna nga ang pagbaton nianang maong pudlos magpugong sa ilang namatayng bana sa pag-atake kanila. Kon dili sundon ang mga instruksiyon sa ibabaw, ilang bation nga ang namatay nga bana mahimong masuko ug magdaot kanila.
Ang maong mga kasinatian komon sa maong bahin sa kalibotan. Hinunoa, ang maong matang sa mga kostumbre dili iyaha lamang sa Aprika.
Kaylap ang Kahadlok sa Patay
Usa ka ensiklopedia, ang Encarta, nag-ingon sa mosunod bahin sa paagi nga giisip sa daghang katawhan ang ilang namatayng mga katigulangan: “Ang namatayng mga paryente . . . gituohan nga nahimong gamhanang espirituwal nga mga persona o, dili kaayo subsob, nakakab-ot sa kahimtang sa mga diyos. [Kining ideyaha] gipasikad sa pagtuo nga ang mga katigulangan maoy aktibong mga membro sa sosyedad, nga interesado gihapon sa kalihokan sa ilang buhing mga paryente. Kaylap nga gipamatud-an kini sa mga katilingban sa Kasadpang Aprika (ang Bantu ug ang Shona), sa Polynesia ug Melanesia (ang Dobu ug ang Manus), lakip sa daghang Indo-Uropanhong mga katawhan (ang karaang mga Scandinavianhon ug mga Aleman), ug ilabina sa Tsina ug Hapon. Sa katibuk-an, ang mga katigulangan gituohan nga nagbaton ug dakong awtoridad, nga nakabaton ug linaing mga gahom sa pag-impluwensiya sa dagan sa mga hitabo o sa pagkontrolar sa kaayohan sa ilang buhing mga paryente. Ang pagpanalipod sa pamilya maoy usa sa ilang pangunang mga buluhaton. Sila giisip nga mga tigpataliwala tali sa supremong diyos, o sa mga diyos, ug sa katawhan, ug makapakig-estorya sa mga buhi pinaagi sa mga damgo ug pinaagi sa pagkontrolar. Ang tinamdan ngadto kanila maoy sagol kahadlok ug pagtahod. Kon dili panumbalingon, ang mga katigulangan mahimong magpahinabo ug sakit ug ubang mga katalagman. Ang paghalad, pangaliyupo, pag-ampo, ug sakripisyo maoy lainlaing mga paagi nga ang mga buhi makapakigsulti sa ilang mga katigulangan.”
Sa pagkatinuod, ang kita sa usa ka pamilya mahurot tungod sa kahadlok sa patay. Kasagaran, ang makuting mga seremonyas nga nagkinahanglan ug pagkaon ug ilimnon, buhing mga hayop aron ihalad, ug mahalong sapot gipangayo niadtong hugot nga nagtuo nga ang mga patay kinahanglang kahadlokan.
Apan ang patayng mga paryente ba o mga katigulangan anaa sa kahimtang nga angayng kahadlokan ug tahoron? Unsay giingon sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya?
Mahimo Bang Modaot ang mga Patay Kanimo?
Tingali maikag ka nga masayod nga ang Bibliya miila sa maong mga pagtuo. Sa basahon sa Deuteronomio, ang mga buhat nga nalangkit sa kahadlok sa mga patay gihisgotan. Kini nag-ingon: “Kinahanglang dili hikaplagan diha kaninyo ang bisan kinsa nga . . . magwiwili o ang bisan kinsa nga magpakitambag sa usa ka espiritista o sa propesyonal nga tigtagna sa mga hitabo o ang bisan kinsa nga mangutana sa mga patay. Kay ang tanan nga nagabuhat niining mga butanga maoy dulomtanan kang Jehova.”—Deuteronomio 18:10-12.
Matikdi nga si Jehova nga Diyos nagsaway sa maong mga rituwal. Ngano? Tungod kay kini sila gipasikad sa usa ka bakak. Ang pangunang bakak maylabot sa patay mao nga ang kalag padayong mabuhi. Pananglitan, ang magasing The Straight Path nag-ingon niini mahitungod sa mahitabo sa mga patay: “Ang kamatayon mao lamay pagbiya sa kalag. . . . Ang lubnganan maoy tipiganan sa lawas lamang, dili sa kalag.”
Ang Bibliya dili mouyon. Basaha mismo ang Ezequiel 18:4: “Tan-awa, ang tanang kalag ako man; ang kalag sa amahan, mao man usab ang kalag sa anak nga lalaki ako man: ang kalag nga makasala, kini gayod mamatay.” (King James Version) Dugang pa, ang kahimtang sa mga patay gitin-aw pag-ayo diha sa Pulong sa Diyos sa Ecclesiastes 9:5: “Ang mga buhi nasayod nga sila mangamatay; apan ang mga patay, walay nahibaloan nga bisan unsa.” Kini nagpatin-aw kon nganong ang pagkaon nga gibilin alang sa patay dili makaon gawas kon adunay buhi nga mokaon niana.
Ang Bibliya, hinunoa, naghatag ug paglaom niadtong anaa sa lubnganan. Sila mahimong mabuhi pag-usab! Ang Bibliya naghisgot bahin sa “pagkabanhaw.” (Juan 5:28, 29; 11:25; Buhat 24:15) Kini mahitabo sa takdang panahon sa Diyos. Sa kasamtangan, ang mga patay walay panimuot diha sa lubnganan, ‘natulog,’ hangtod sa takdang panahon sa Diyos nga sila ‘mahigmata.’—Juan 11:11-14; Salmo 13:3.
Ang katawhan sa katibuk-an nahadlok sa wala masayri. Ang tukmang kahibalo makapahigawas sa usa ka tawo gikan sa walay pasikaranang mga patuotuo. Ang Bibliya naghatag kanato sa kamatuoran bahin sa kahimtang niadtong anaa sa lubnganan. Sa yanong pagkasulti, dili kinahanglang kahadlokan nimo ang mga patay!—Juan 8:32.