Ilang Gitikad Gihapon ang Yuta Pinaagig mga Kabayo
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA
NIINING panahona sa nag-uswag nga teknolohiya, ang pipila di-makatuo nga aduna pay mga mag-uuma nga nagtikad gihapon sa ilang yuta pinaagig mga kabayo. Apan adunay mga dapit diin ang panon sa maskuladong igguguyod nga mga kabayo gigamit inay ang mga traktora.
Tinuod, ang tinikad-ug-kabayo nga kaumahan talagsaon na kaayo. Apan, adunay bentaha sa paggamit ug mga kabayo.
Gamit sa Agrikultura
Sukad pa kaniadto ang mga kabayo gigamit na ingon nga mga hayop nga luwananan. Gihisgotan kini diha sa mga kasaysayan sa mga Sumerianhon, Hitihanon, Ehiptohanon, ug mga Insek. Apan sa kasiglohan ang paggamit niini sa agrikultura limitado lamang. Kini tungod kay ang baka giisip nga mas baratong buhion ug mahimong pagkaon sa lamesa kon dili na makahimo sa pagtrabaho. Apan, mas hinay ang baka kay sa mga kabayo.
Sa ika-19ng siglo, ang kabayo maoy mipuli sa pagtikad sa yuta sa daghang Kasadpang kayutaan. Usa ka tinubdan mipasangil niini, sa bahin, sa “imbensiyon sa mas modernong kagamitan sa panguma nga gipaangay ug maayo sa kusog, walay kausaban nga lihok sa kabayo kay sa hinayg-lihok nga baka.”
Sa ulahi ang mga pinaliwatang kabayo sama sa Clydesdale sa Scotland, ang Suffolk Punch ug ang Shire sa Inglaterra, ug ang Percheron kadaghanan sa Pransiya gigamit sa kinabuhing agrikultura. Kining hinay apan kusgang mga kabayo gipaliwatan sa mas gaan aron makapasanay ug kabayo nga di-kaayo kusgan apan mas kusog modaro. Ang maong linain nga pagkapaliwat nga mga hayop gitawag ug igguguyod nga mga kabayo, nga nagpasabot sa ilang katakos sa pagguyod ug bug-at nga mga luwan.
Kabayo Gitandi sa Traktora
Siyempre, walay pinaliwatang kabayo ang makatumbas sa gahom sa pagguyod sa usa ka modernong traktora. Apan ikaw lagmit makurat sa pagkasayod kon unsa ka kusgan ang mga kabayo! Niadtong 1890, nabira sa duha ka igguguyod nga kabayong Clydesdale ang puno kaayong karomata nga nalubong ang mga ligid! Ug niadtong 1924 usa ka parisang kabayong English Shire mihimo ug susamang talagsaong kalaki, nga nangusog sa gibanabanang pagbutad sa 50 tonelada!
Intelihente ug makamao usab ang igguguyod nga mga kabayo. Pananglitan, ang usa ka panon sa kabayo nga nagdaro halos dili magkinahanglan ug giya kon adunay maayong tigtudling nga kabayo. Ang tigtudling nga kabayo mogiya sa panon, nga mosunod sa tudling sa tibuok adlaw. Gituohan nga ang mga panon makadaro ug talagsaon ka tul-id nga mga linya sanglit ang mga kabayo nagsul-ob man ug mga salimbong sa kilid sa mata ug di-makakita sa likod, nga sagad himoon sa mga tawong naggamit ug traktora.
Dugang pa, panahon sa ting-ani mas daghag mahimo ang mga kabayo kay sa traktora. Ang ilang katakos sa pagliko ug eksaktong 90-grado—ug kon kinahanglanon, 180-grado nga pagliko—nagpakita nga walay bisan haing luna sa umahan ang ilang malat-angan sa pagdaro panahon sa buluhatong panguma.
Mga Panon sa mga Kabayong Nagadaro
Nindot kaayong tan-awon ang panon sa mga kabayo nga nagasanong sa mga mando sa ilang kutsero. Ang panon gibansay nga mosanong sa espesipikong mga mando uban sa espesipikong mga pagmaniobra, bisan tuod ang tukmang sinultihan ug mga pamulong lainlain sumala sa kutsero. Ang mga kabayo masinati sa bokabularyo ug tono sa tingog sa kutsero. Ang naandang taghoy, uban ang makapadasig nga mga pulong sa kutsero, mahimong ilhanan sa pagpasugod sa mga kabayo.
Sa Australia ang kabayo sa tuo sa panon (sumala sa panglantaw sa kutsero) nailhan ingong offside horse ug ang kabayo sa wala, ang nearside horse. Kining pagtawaga tingali nagsugod sumala sa pamaagi sa mga beterano sa pagmaneho sa ilang mga panon, nga kasagaran naglakaw sa walang kiliran.
Pagkanindot ang pagsud-ong sa han-ay sa napulo ka kabayo sa dihang ilang himoon ang 90-grado nga pagliko, nga misunod sa hudyat sa kutsero! Sa pagliko sa wala, ang kabayo sa wala molakang ug gamay paatras, samtang ang uban sa panon momartsa ug 90-grado palibot kaniya. Dayon, kon ang pagliko himoon sa tuo, ang kabayo sa tuo molakang ug gamay paatras. Sa mas uga nga mga klima nindot kaayong tan-awon ang pagsud-ong sa panon nga mawala sa panganod sa abog ug dayon motungha pag-usab samag paril sa nagtinagaktak nga mga kabayo tapos makompleto ang pagliko!
Ang matag kabayo nailhan sa iyang ngalan ug mosanong niana sumala sa tono sa tingog sa tigmanso. Kon mohinay ang usa ka kabayo, ang hait, nagabadlong nga tono nga nagsangpit sa ngalan niini kasagaran mao lamang ang gikinahanglan. Sa sayo nga pagbansay ang mga kabayo kasagaran makakat-on nga ang maong tono adunay kaubang witik sa usa ka lipak o latigo. Sa dihang makat-onan na ang maong leksiyon, hinunoa, ang kusganong disiplina tagsaon na lamang, kon gikinahanglan man gayod.
Naandang Adlaw sa Trabaho
Ang mag-uuma mobangon sa mga alas-singko sa buntag aron pasabsabon ang mga kabayo ug mokaon sa iyang pamahaw samtang manabsab ang mga kabayo. Makakat-on ang mga kabayo sa pag-inom ug daghan una magsugod ang trabaho nianang adlawa sanglit dili na sila makainom una pa ang paniudto. Eskubahan una ang matag kabayo sa dili pa sangonan. Magpugong kini sa pagkasamad sa panit ug nindot usab pamation. Kasagaran maghugop ang mga kabayo ug mapailobong maghulat sa ilang turno. Dayon, sangonan sila ug yugohag tingob. Mahuman kining tanan sa mga usa o kapin sa oras, nag-agad sa gidak-on sa panon. Usab, ang mga bag sa pagkaon ginaandam alang sa paniudto sa mga kabayo. Total, dili lamang kutsero ang usang takos sa paniudto!
Modaro ang panon nga walay reklamo sulod sa walo o napulo ka oras, ug kon ang baliogan ug kagamitan mihaom pag-ayo, dili mahuman sa mga kabayo ang adlaw nga may nasamdan, gipilasang mga abaga. Sa motikyop na ang kagabhion, ang tawo ug mananap malipay nang mopauli sa puy-anan aron tagamtamon ang malinawon nga pagpangaon, igong ilimnon, ug haruhay nga pahulay.
Kadtong nagtikad gihapon sa ilang yuta pinaagig mga kabayo lagmit moingon dayon nga kini mas makalingaw pa kay sa pagpaminaw sa dinaguhob sa makinarya sa tibuok adlaw. Ang kahilom makapahimo sa mag-uuma nga mobating bahin sa yuta. Mas maalinggatan pa niya ang kalalangan libot kaniya—ang honi sa kalanggaman nga nangakha samtang ginasusi nila ang bag-ong binungkal nga yuta sa dinarong mga tudling; ang alimyon sa nag-umog nga balili; ang pinitipiti sa yamog sa dihang tadlason sa lipya ang nangamig nga yuta sa usa ka mabugnawng kabuntagon—gagmayng mga butang nga daw di ra mamatikdan sa dihang bulhotan ang mag-uuma sa kabanha sa traktora.
Tinuod, ang mga traktora makaandar ug 24 oras matag adlaw, abilidad nga di-mahimo sa mga kabayo. Tinuod usab nga ang mga traktora makadaro ug mas dakong luna ug nga kini nanginahanglag menos nga pag-atiman. Apan walay traktora ang sukad nakapanganak ug nindot kaayong nati, ug usa lamang kini sa mga kalipay nga nakapahimo sa pagtrabaho uban sa mga kabayo nga dili ikatandi. Ang tigmanso malingaw usab sa “kolokabildo” uban sa iyang mga kabayo samtang sila nagatrabaho. Ug sila mosanong pinaagi sa ilang pagkamasinugtanon, uban sa ilang mga igdulungog nga motingkag aron paminawon ang tagsa niya ka pulong.
Lisod ang panguma ug, usahay, hago nga buluhaton. Apan alang niadtong nagadaro sa ilang kabanikanhan sa kinaraan gihapong paagi, pinaagig mga kabayo, aduna gayoy dagayang kalipay gumikan sa pagtrabahong suod uban niining kusganon, kugihang mga hayop sa kalalangan sa Diyos.
[Hulagway sa panid 26]
Ang mga kabayo daghag mahimo kay sa usa ka traktora