Sa Dihang ang Tabunok nga Yuta Mahimong Desyerto

GINAINGON nga ang tabunok nga yuta sa halos 100 ka nasod hinayhinay nga nahimong desyerto, nga nag-apektar sa kinabuhi sa kapin sa 900 ka milyong tawo ug nagpahinabog gibanabanang tinuig nga alkanse nga $42 bilyon sa kinitaan sa tibuok yuta. Bisan tuod ang kabos nga mga nasod mao ang labing nadaot (81 sa mga nasod maoy nagaugmad nga kayutaan), ang pagtungha sa desyerto naghulga sa mga nasod sa matag kontinente.

Ang United Nations Environment Programme (UNEP) nagtawag sa pagtungha sa desyerto nga “usa sa labing ugdang nga mga suliran sa kalikopan sa tibuok yuta.” Sa samang panahon, ang mga tigdukiduki nag-ingon usab nga “ang desyerto wala magakadako.” Sa unsang paagi naingon niana?

Ang mga Desyerto Nagakadako-Nagakagamay, ug ang mga Kahubitan Nag-usab-usab

Tapos sa dugayng huwaw sa Sahel nga rehiyon sa Aprika (1968-73), ang larawan diha sa hunahuna nga ang mga desyerto mikaylap ngadto sa mga umahan nasilsil diha sa mga hunahuna sa mga tawo. Bisan pa niana, ang “mangiob ug dulom nga mga senaryo” nga gihubit sa mga siyentipiko sa maong panahon, matod ni Donald A. Wilhite, direktor sa International Drought Information Center sa University of Nebraska (T.B.A.), “gipasikad sa diyutayng impormasyon sulod sa medyo mubong yugto sa panahon nga naghatag ug dili-tukmang ideya.”

Ang mga hulagway nga nakuha sa modernong satelayt nga nakatiktik sa biomass (ang gidaghanon sa buhing materya) nagpakita karon nga modiyutay ug modaghan ang mga pananom panahon sa ting-init ug ting-ulan. Kining maong mga kausaban, matod sa mga eksperto, “naghatag ug ideya nga ang desyerto nagakalapad o nagakagamay.” Busa ang mga desyerto “nagakagamay-nagakadako” apan dili kanunayng “nagaabante.” Bisan pa niana, gipasiugda ni Dr. Wilhite, “ang pagtungha sa desyerto nagakahitabo.” Apan unsa ba gayoy kahulogan niini?

Pagtungha sa Desyerto

Ang “pagtungha sa desyerto” subsob nga masaypan nga pagdako ug paggamay sa mga desyerto. Apan, ang pagtungha sa desyerto, misaysay ang usa ka grupo sa mga tigdukiduki, nagtumong sa usa ka lahing timailhan. Bisan pag ang pagdako ug paggamay mahitabo sa mga utlanan sa naglungtad nga mga desyerto, ang pagtungha sa desyerto mahitabo sa labihan ka mala nga mga rehiyon, nga ang pipila niana nahimutang nga layo sa bisan unsang desyerto. Ang dagkong mga bahin sa maong mala nga umahonong yuta, nga naglangkob ug 35 porsiyento sa nawong sa yuta, hinayhinayng nagakahimong mga desyerto. Ang maong timailhan karon giisip nga pagtungha sa desyerto.

Apan, bisan pa niining mas sangkad nga panglantaw bahin sa kon hain nagakahitabo ang pagkahimong desyerto sa yuta, ang kalibog bahin sa duha ka timailhan nagpadayon. Ngano? Ang Panos, usa ka binase-sa-London nga organisasyon sa impormasyon nga nag-espesyalisar sa mga isyu bahin sa pag-ugmad, nagpunting sa usa ka katarongan. Usahay, ang mga tighimog-polisa naghupot nga buhi sa tin-awng hulagway sa nagakadakong desyerto tungod kay kana maoy “usa ka hulagway diin mas sayon kini nga paluyohan sa politika kay sa mas komplikadong proseso sa ‘pagtungha sa desyerto.’”

“Ang nag-usab-usab nga kahibalo,” mipunting ang Panos, “nagtukbil sa ubay-ubayng lantugi bahin sa kon unsa gayod ang ‘pagtungha sa desyerto.’” Ang isyu? Mga tawo batok klima. Una, ang HK misugyot nga hubiton ang pagtungha sa desyerto ingong “pagkadaot sa yuta sa uga, dili-kaayo-uga ug uga ug dili-kaayo umogon nga mga dapit nga miresulta sa panguna gumikan sa grabeng pagdaot sa tawo.” (Italiko amoa.) Kining maong kahubitan wala makapahimuot sa daghang nasod, matod ni Camilla Toulmin, direktor sa Drylands Project sa International Institute for Environment and Development, tungod kay kini nagbutang sa responsabilidad sa pagtungha sa desyerto diha sa tawo. Busa, di pa dugay, ang kataposang bahin sa kahubitan giusab ngadto sa “miresulta gumikan sa mga kausaban sa klima ug tawhanong mga kalihokan.” (Italiko amoa.) Kining bag-ong kahubitan nagpasangil sa tawo ug sa klima nga maoy hinungdan sa pagtungha sa desyerto, apan kini wala magtapos sa lantugi. Nganong wala?

“Ang pila ka eksperto nagtuo,” matod sa Panos, “nga ang pagdaghan sa mga kahubitan ug sa misunod nga kontrobersiya sa pagkatinuod maoy paningkamot sa pagbaton ug dugang pondong salapi alang sa mas daghang nasod nga gihunahunang nameligro.” Ang resulta sa nagapadayon nga kontrobersiya mao nga “ang termino mismo halos gihimong walay kahulogan.” Anaa kadtong naghunahuna pa gani nga ang terminong “pagtungha sa desyerto” isalikway na lamang sa bug-os. Apan, ang pagpuli sa pulong, siyempre, dili magsulbad sa suliran o makapapas sa mga hinungdan niini. Unsa ang mga hinungdan sa pagtungha sa desyerto?

Pangunang mga Hinungdan ug mga Resulta

Ang librong Desertification, ni Alan Grainger, nag-ingon nga ang pangunang mga hinungdan mao ang sobrang pag-ugmad sa yuta, sobrang pagpasibsib, pagpuril sa kalasangan, ug dili-maayong mga paagi sa pagpatubig. Sa dihang duha o labaw pa niining maong mga hinungdan ang magdungan pagkahitabo, ang pagtungha sa desyerto kasagarang moresulta. Dugang pa, ang nakaamot nga mga hinungdan​—sama sa mga kausaban sa populasyon, klima, ug sosyoekonomikanhong mga kahimtang​—magpagrabe sa suliran.

Usa ka dayag nga resulta sa pagtungha sa desyerto mao ang pagdaot sa kapasidad sa pagpatungha ug pagkaon sa mala nga yuta. Kini nagakahitabo sa tibuok kalibotan apan ilabina sa Aprika, diin 66 porsiyento sa kontinente maoy desyerto o malang yuta. Apan, ang pagtungha sa desyerto adunay dugang mapait nga mga sangpotanan. Kini motultol sa gubat. “Sa komplikadong gumon sa mga hinungdan nga motultol sa pagkahuyang sa katilingban ug politika, pag-ula ug dugo ug gubat,” nag-ingon ang librong Greenwar​—Environment and Conflict, “ang pagkadaot sa kalikopan adunay nagakadakong bahin.”

Bisan ang mga paningkamot sa pagsanta sa mga gubat miresulta sa kadaotan sa kalikopan, nga nagpasamot sa kakabos. Sa unsang paagi? “Nag-atubang sa pagkahuyang sa politika nga gipahinabo sa mga pag-ilogay sa nagakahurot nga mga kahinguhaan nga miresulta sa pagkadaot sa yuta,” misaysay ang Panos, “ang mga gobyerno sagad mosanong pinaagig militaryong mga taktika sa pagpukgo sa kapintas. Niining paagiha, ang mga gobyerno naggahin sa salapi ngadto sa mga badyet sa militar inay kay sa pagpamenos sa kakabos.” Bisan pa niana, inay sugpoon ang mga sangpotanan sa pagtungha sa desyerto, unsay mahimo aron masumpo ang mga hinungdan niini?

Walay Dihadihang Solusyon

Human hunahunaa ang maong pangutana sulod sa 13 ka bulan, ang mga hawas sa kapin sa 100 ka nasod miaprobar sa “Kombensiyon sa HK sa Pagsanta sa Pagtungha sa Desyerto,” usa ka plano nga sumala sa HK maoy “hinungdanong lakang” sa pagsanta sa pagtungha sa desyerto. Ang kombensiyon nagkinahanglan, lakip sa ubang mga butang, sa pagbalhin sa batok-pagtungha-sa-desyerto nga mga teknolohiya gikan sa naugmad ngadto sa nagaugmad nga mga nasod, sa mga panukiduki ug mga programa sa pagbansay ug, ilabina, sa usa ka mas maayong paggamit sa kahibalo sa lokal nga katawhan. (UN Chronicle) Kini bang bag-ong panagsabot magpahunong sa pagkadaot sa mala nga yuta?

Aron molampos sa pagpahunong sa pagtungha sa desyerto, matod sa Panos, ang mga pulong ingon man ang makitang pagpaluyo gikinahanglan. Si Hama Arba Diallo, usa sa mga tig-organisar sa kombensiyon, mitaho nga tali sa 1977 ug 1988, mga $1 ka bilyon matag tuig ang nagasto sa mga pamaagi batok sa pagtungha sa desyerto. Apan, aron mahimo ang tinuod nga pag-uswag, sumala sa UNEP, ang 81 ka nagaugmad nga mga nasod nagkinahanglang mogasto ug mga upat ngadto sa walo ka pilo sa maong bili.

Apan kinsay mobayad sa galastohan? “Dunay diyutay lamang nga bag-ong tuboran sa salapi gikan sa industriyalisadong mga nasod alang sa buluhaton batok sa pagtungha sa desyerto,” nagpasidaan ang Panos, nga midugang nga “dili realistikanhon alang sa kabos nga mga nasod nga nag-antos gumikan sa pagtungha sa desyerto ang pagdahom ug usa ka sayon o daling solusyon gikan sa kombensiyon.” Bisan pa niana, mihinapos ang Panos sa usa ka positibong nota, ang kamatuoran nga ang pagtungha sa desyerto sa pagkakaron gihisgotan sa tibuok kalibotan nagpauswag sa pagkailado sa suliran, “nga maoy usa mismo ka kalamposan.”

‘Magmasadya ang Kamingawan’

Sa pagkatinuod, sulod sa miaging mga dekada, daghang lalaki ug babaye ang milampos sa paghimo sa katawhan nga mas mahunahunaon sa katalagman nga gipahinabo sa padayong pagtungha sa desyerto. Ang mga eslogan sama sa “Ang tawo giunhan sa lasang, gisundan sa desyerto” naghagit sa mga tawo sa pagbali sa maong kahimtang.

Apan, ang nasayod nga katawhan nakaamgo usab nga ang suliran sa pagtungha sa desyerto maoy makuti. Sila realistikanhon sa punto sa pagkasabot nga ang tawo, bisan unsa ka maayog-tuyo, adunay mga limitasyon maylabot sa pagsulbad sa mga hinungdan sa mga suliran sa yuta karon.

Apan, sa samang panahon, makapadasig alang sa mga tawo nga nabalaka sa kaugmaon sa atong planeta ang pagkasayod nga ang Maglalalang sa yuta nagsaad nga sulbaron kini ug ang ubang mga suliran sa kalikopan sa epektibong paagi. Ug sanglit ang mga saad sa Diyos, nga nasulat sa Bibliya, kanunayng natinuod, realistikanhon ang paglantaw sa katumanan sa gidasig ni Jehova kang propetang Isaias nga isulat mahitungod sa kaugmaon sa mga desyerto ug sa nadaot nga yuta: “Ang kamingawan ug ang mala nga yuta magmasadya, ug ang desyerto magkalipay ug mamulak sama sa rosas. . . . Kay sa kamingawan magagula ang mga tubig, ug ang mga sapa diha sa desyerto. Ug ang napagba nga yuta mahimo nga usa ka linaw, ug ang giuhaw nga yuta magatubod sa tubig.” (Isaias 35:1-7; 42:8, 9; 46:8-10) Pagkadakong kalipay ang pagkakita, sa haduol nga umaabot, nga ang proseso sa pagtungha sa desyerto hunongon ug balihon!

[Kahon sa panid 16]

Porsiyento sa Yuta nga Desyerto o Mala nga Yuta

Aprika ․66%

Asia ․46%

Australia ․75%

Uropa ․32%

Amerika del Norte ․34%

Amerika del Sur ․31%

Kalibotan ․41%

[Kahon sa panid 17]

Irigasyon Naghimo sa Yuta nga Desyerto?

Ang irigasyon​—pagpatubig sa yuta​—maghimo ba sa yuta nga desyerto? Oo, ang sayop nga pagpatubig sa yuta magpahinabo niana. Kini mahitabo sa dihang dili-maayo ang pagkapahubas sa gipatubigang yuta. Una, ang yuta mapuno sa tubig; unya, kini motayam; ug sa ulahi, ang mibagtok nga asin moporma diha sa ibabaw. “Ang dili-hustong pagpatubig,” nag-ingon ang Panos, “maghimo sa yuta nga desyerto sama ka kusog sa pagsugod ug bag-ong mga sistema sa irigasyon.”

[Mapa sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

DESYERTO

NAMELIGRO

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.

[Mga hulagway sa panid 15]

Umahan hinayhinayng nahimo nga desyerto