Ang Internet—Nganong Magmabinantayon?

ANG Internet tinong may potensiyal nga magamit sa edukasyon ug sa adlaw-adlaw nga komunikasyon. Bisan pa niana, gawas pa sa modernong-teknolohiya nga kamadanihon niini, ang Internet gihasol sa pipila sa samang mga suliran nga dugay nang nagsamok sa telebisyon, mga telepono, mga mantalaan, ug mga librarya. Busa, ang tukmang pangutana mao, Ang unod ba sa Internet angayan sa akong pamilya ug kanako?

Daghang taho ang mikomento bahin sa mabatonang pornograpikong materyal diha sa Internet. Apan, kini ba nagpasabot nga ang Internet mao lamay lunangan nga puno sa mga mahilayon sa sekso? Ang pipila nangatarongan nga kini maoy tumang paghingapin. Sila nangatarongan nga ang usa kinahanglang mohimo ug tinuyong paningkamot sa pagpangita ug dili-maayong materyal.

Tinuod nga ang usa kinahanglang mohimo ug tinuyong paningkamot sa pagpangitag dili-maayong materyal, apan ang uban nangatarongan nga sayon kaayo kining makita diha sa Internet kay sa ubang dapit. Pinaagi sa pipila ka pagtulpok, ang usa ka tiggamit makakita ug erotikong materyal, sama sa madayganon sa sekso nga mga letrato lakip sa mga awit ug pelikula sa video.

Ang isyu kon unsa ka daghang pornograpiya ang mabatonan diha sa Internet sa pagkakaron maoy ulohan nga gilantugian pag-ayo. Ang pipila mibati nga ang mga taho nga naghisgot nga mikaylap ang suliran tingali gipasobrahan ra. Apan, kon nahibaloan nimo nga walay 100 ka lalang mga bitin diha sa likod sa inyong balay kondili diyutay lang, di ka ba kaayo mabalaka sa kahilwas sa imong pamilya? Kadtong makagamit sa Internet maalamong magbantay.

Pagbantay Niadtong Mamiktima sa Kabataan!

Ang di pa dugayng mga balita nagpakita nga ang pipila ka tig-among-among ug mga bata miapil sa pagpakig-estoryahanay sa mga batan-on pinaagi sa kompiyuter. Nga nagpakaaron-ingnong mga batan-on, kining maong mga hamtong malansisong nagkuha sa mga ngalan ug mga adres gikan sa wala-magdudang mga batan-on.

Ang National Center for Missing and Exploited Children (NCMEC) nagpamatuod sa pipila niining maong kalihokan. Pananglitan, niadtong 1996, ang mga polis nakakaplag ug duha ka dalagita sa South Carolina, T.B.A., nga nag-edad ug 13 ug 15, nga nangawala sulod sa usa ka semana. Miadto sila sa laing estado kauban sa usa ka 18-anyos nga lalaki nga ilang nahimamat sa Internet. Usa ka 35-anyos nga lalaki ang gisumbong nga naghaylo sa usa ka 14-anyos nga bayongbayong nga mohimog gidili nga pakigsekso sa dihang ang iyang mga ginikanan wala sa balay. Ang duha ka kaso nagsugod sa pakig-estoryahay diha sa chat room sa Internet. Ang laing hamtong, niadtong 1995, nakahimamat ug 15-anyos nga bayongbayong pinaagi sa kompiyuter ug maisogong miadto sa iyang tunghaan aron makigtagbo kaniya. Ang lain pang hamtong miangkon nga nakigsekso sa usa ka 14-anyos nga dalagita. Gigamit niya ang kompiyuter sa iyang amahan sa pagpakig-estorya sa mga tin-edyer pinaagi sa mga paskinan ug mensahe sa kompiyuter. Siya usab nakahimamat niining maong hamtong pinaagig kompiyuter. Kining tanang batan-on sa ngadtongadto nadani sa pagpadayag kon kinsa sila.

Panginahanglan sa Ginikananong Giya

Bisan tuod ang mga kaso sama sa ibabaw dili kaayo kanunayng mahitabo, bisan pa niana ang mga ginikanan kinahanglang magsusi pag-ayo niining butanga. Unsang mga tuboran sa impormasyon ang mabatonan sa mga ginikanan sa pagpanalipod sa ilang mga anak gikan sa pagkahimong tumong sa krimen ug pagpahimulos?

Ang mga kompaniya nagsugod sa pagtanyag ug mga himan gikan sa mga sistema sa pagklaseklase nga sama nianang alang sa mga salida sa sine, ngadto sa pagtiktik sa pinulongan nga programa sa kompiyuter nga dili-magpasulod sa dili-angayng mga ulohan, ngadto sa mga sistema nga magkinahanglang pamatud-an sa tiggamit nga siya anaa sa hustong edad nga mogamit sa usa ka materyal. Ang pipila ka sistema magpugong sa materyal sa dili pa gani kana moabot sa kompiyuter sa pamilya. Hinunoa, kadaghanan niining maong mga sistema dili kasaligan, ug mahimong mapakyas sa lainlaing mga paagi. Hinumdomi, ang orihinal nga disenyo sa Internet mao ang paghimo nianang dili-maapektohan sa kabaldahan, busa malisod ang pagkontrolar.

Sa usa ka interbiyo sa Pagmata!, ang usa ka sarhento sa polis nga nagdumala sa grupo nga nagsusi sa pagpahimulos sa bata sa California mitanyag niining maong tambaga: “Walay kapuli sa giya sa ginikanan. Ako mismo adunay 12-anyos nga bata. Ang akong asawa ug ako nagtugot kaniya sa paggamit sa Internet, apan gihimo namo kanang kalihokan sa pamilya ug nagbutang ug mainampingong limite sa gitas-on sa panahon nga among gugolon.” Kining maong amahan ilabinang mabinantayon maylabot sa mga chat room, ug gidili gayod niya ang paggamit niana. Siya midugang: “Ang personal nga kompiyuter wala sa lawak sa akong anak lalaki kondili anaa sa sala.”

Ang mga ginikanan kinahanglang magbaton ug aktibong interes sa paghukom kon unsang paggamit sa Internet, kon duna man, ang ilang itugot sa ilang mga anak. Unsang praktikal ug makataronganong mga panagana ang angayng konsiderahon?

Ang opisyal nga magsusulat sa San Jose Mercury News nga si David Plotnikoff nagtanyag ug pipila ka hinungdanong mga sugyot sa mga ginikanan nga nakahukom nga mogamit ug Internet diha sa balay.

• Ang kasinatian sa imong mga anak diha sa Internet maoy labing positibo sa dihang duyog kamong maggamit niana, sanglit makakat-on sila sa kabililhon sa inyong desisyon ug giya. Kon wala ang inyong pagtultol, siya nagpasidaan, “ang tanang impormasyon diha sa Net sama ra sa tubig nga walay baso.” Ang mga lagda nga inyong iinsistir maoy “dugang sa mga butang nga nagkinahanglag maayong panghukom nga inyong gitudlo sa inyong mga bata sa tanang panahon.” Ang usa ka pananglitan mao ang inyong mga lagda maylabot sa pagpakig-estorya sa mga estranghero.

• Ang Internet maoy publikong dapit ug dili gayod gamiton ingong yaya sa bata. “Kon buot hunahunaon, dili nimo bastang ibilin ang imong 10-anyos nga anak nga mag-inusara sa usa ka dako nga siyudad ug sultihan siya nga maglipaylipay sulod sa pipila ka oras, dili ba?”

• Tun-i kon unsaon pag-ila ang kalainan tali sa mga dapit sa Internet alang sa pagdula o pag-estoryahay ug mga dapit sa pagpangitag tabang sa homwork.

Ang pamplet sa NCMEC nga Child Safety on the Information Highway nagtagana ug daghang lagda alang sa mga batan-on:

• Ayawg ibutyag ang personal nga impormasyon sama sa imong adres, imong numero sa telepono sa balay, o ngalan ug nahimutangan sa imong tunghaan. Ayaw pagpadala ug mga letrato nga walay pagtugot sa imong mga ginikanan.

• Pahibaloa dayon ang imong mga ginikanan kon nakadawat ka ug impormasyon nga magpabalisa kanimo. Ayaw gayod pagtubag sa mga mensahe nga bangis o agresibo. Tug-ani dayon ang imong mga ginikanan aron sila makakontak sa pasilidad sa Internet.

• Pakigkooperar sa imong mga ginikanan sa pagpahiluna ug mga lagda sa paggamit sa Internet, lakip sa panahon sa adlaw ug gidugayon nga mogamit sa Internet ug sa angayang mga dapit nga gamiton diha sa Internet; sunda ang ilang mga desisyon.

Hinumdomi nga ang mga panagana makaayo usab alang sa mga hamtong. Ang pipila ka hamtong nalit-agan sa wala kinahanglanang mga relasyon ug seryosong mga suliran tungod sa ilang pagkadili-mabinantayon. Ang misteryo sa mga chat room​—ang pagkadili-magkita ug ang pagkawala-hiilhi sa mga alias​—nagpamenos sa mga panagana sa uban ug nagmugna ug mini nga pagbati sa kasegurohan. Mga hamtong, pagbantay!

Paghupot ug Timbang nga Panglantaw

Ang pipila sa materyal ug daghang serbisyo nga makaplagan diha sa Internet adunay edukasyonal nga bili ug adunay mapuslanong katuyoan. Ang nagauswag nga gidaghanon sa mga korporasyon nagapondo sa ilang mga dokumento diha sa ilang kaugalingong mga network, o mga intranet. Ang nanungha nga mga binase sa Internet nga video ug audio nga komperensiya adunay potensiyal nga permanenteng mag-usab sa atong mga paagi sa pagbiyahe ug sa mga miting sa negosyo. Ang mga kompaniya mogamit sa Internet sa pag-apod-apod sa ilang programa sa kompiyuter, sa ingon nagpabarato niana. Daghang serbisyo nga sa pagkakaron naggamit ug mga tawo sa pagdumala ug mga kasabotan sa negosyo, sama sa mga kompaniya nga nalangkit sa pagbiyahe ug pagpamaligyag aksiyones, ang lagmit maapektahan sanglit ang mga tiggamit sa Internet adunay katakos sa pagdumala sa pipila o sa tanan nilang kaugalingong mga kahikayan. Oo, ang epekto sa Internet dako kaayo, ug lagmit magpadayon kini ingong hinungdanong paagi sa pag-ambitay ug impormasyon, pagnegosyo, ug pagkomunikar.

Sama sa kadaghanang himan, ang Internet adunay mapuslanong mga kagamitan. Bisan pa niana, anaay kalagmitan nga gamiton sa sayop nga paagi. Ang pipila mopili tingali sa pagsuhid pa ug dugang sa positibong mga bahin sa Internet, samtang ang uban dili. Ang usa ka Kristohanon wala awtorisahi sa paghukom sa desisyon sa lain bahin sa personal nga mga butang.​—Roma 14:4.

Ang paggamit ug Internet sama ra sa pagbiyahe ngadto sa usa ka bag-ong nasod, nga adunay daghang bag-ong butang nga makita ug madungog. Ang pagbiyahe nagkinahanglan nga ikaw magpasundayag ug maayong mga pamatasan ug mohimog makataronganong mga panagana. Susama ang gikinahanglan kon ikaw mohukom sa paggamit sa Internet​—ang superhighway sa impormasyon.

[Blurb sa panid 12]

“Ang personal nga kompiyuter wala sa lawak sa akong anak lalaki kondili anaa sa sala”

[Blurb sa panid 13]

Ang Internet maoy publikong dapit ug dili gayod gamiton ingong yaya sa bata

[Kahon/Hulagway sa panid 11]

Ang Panginahanglan sa Pagkamatinahuron ug Pagbantay

Pagkamatinahuron

Tun-i ang mga lagda sa pagkamatinahuron ug maayong pamatasan. Ang kadaghanang tigtaganag serbisyo sa Internet nagpatik ug mahunahunaon ug dalawatong mga lagda alang sa pamatasan. Ang ubang mga tiggamit magpabili sa imong pagkamahunahunaon sa pagbati sa uban ug maayong pamatasan.

Pagbantay

Ang pipila ka grupo sa diskusyon nagdebate sa relihiyoso o kontrobersiyal nga mga butang. Pag-amping bahin sa pagpadala ug mga komento sa maong mga panaghisgot; lagmit ang imong E-mail nga adres ug ngalan isibya sa tanan diha sa grupo. Kini kasagarang moresulta sa makapupos-sa-panahon ug wala kinahanglanang pagsinulatay. Sa pagkatinuod, adunay pipila ka newsgroup nga dili angayng basahon, labi nang pakiglabotan.

Komosta na man ang pagmugna ug usa ka grupo sa diskusyon, o newsgroup, alang sa isigka-Kristohanon? Kini mahimong magpahinabo ug mas dagkong mga suliran ug mga kapeligrohan kay sa gidahom sa sinugdan. Pananglitan, ang mga indibiduwal nga adunay dili maayong tumong nahibaloang nagmisrepresentar sa ilang kaugalingon diha sa Internet. Sa pagkakaron, ang Internet mismo dili makapaarang sa mga tiggamit sa pag-ila sa tinuod nga pagkamao sa ubang mga tawo. Dugang pa, ang maong grupo mahimong ikatandi sa pipila ka paagi sa usa ka dako, nagapadayon nga salosalo, nga nagkinahanglan sa panahon ug abilidad sa tagbalay sa pagtagana sa gikinahanglan ug responsableng pagdumala.​—Itandi ang Proverbio 27:12.

[Kahon/Hulagway sa panid 13]

Unsa ka Bililhon ang Imong Panahon?

Niining ika-20ng siglo, ang kinabuhi nagkaanam ka komplikado. Ang mga inimbento alang sa kaayohan sa pipila subsob nga nahimo hinuong tig-usik sa panahon sa daghan. Dugang pa, ang imoral ug mapintas nga mga programa sa TV, pornograpikong mga libro, madunotong mga rekording sa musika, ug ang susama maoy mga pananglitan sa mga teknolohiya nga sayop nga gigamit. Kini dili lamang maghurot sa bililhong panahon kondili magdaot usab sa espirituwalidad.

Siyempre, ang mga prioridad sa usa ka Kristohanon mao ang espirituwal nga mga butang, sama sa pagbasa sa Bibliya sa adlaw-adlaw ug pagsinati pag-ayo sa hamiling mga kamatuoran sa Kasulatan nga gihisgotan sa mga magasing Bantayanang Torre ug Pagmata! ug ubang mga publikasyon sa Watch Tower Society. Ang walay-kataposang mga kaayohan moabot, dili gumikan sa pagtan-aw sa Internet, kondili gumikan sa paggamit sa imong panahon sa pagkuha ug kahibalo sa bugtong matuod nga Diyos ug sa iyang Anak, si Jesu-Kristo, ug sa pagpadapat niana nga masiboton.​—Juan 17:3; tan-awa usab ang Efeso 5:15-17.