Koryente Gikan sa Niyebe
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA
USAHAY gitawag nga kinapungkayan sa Australia, ang Australian Alps mikatay sa mga estado sa New South Wales ug Victoria. Niini nga alps nahiluna ang Snowy Mountains, ang tinubdan sa Snowy River. Nadasig niining bukirong dagway sa yuta sa alpino ug sa malahutayon, unang mga mangangabayo niini, si A. B. (Banjo) Paterson misulat ug balak, nga sa ulahi gihimoan ug sine, “The Man From Snowy River.”
Sa pagkakaron, hinunoa, ang makuyawng mga bakilid nga giagian sa tinumotumong mangangabayo maoy nahimutangan sa mga awasan sa usa ka katingalahan sa teknolohiya—ang Snowy Mountains Hydro-electric Scheme. Niadtong 1967 ang American Society of Engineers nag-ila niining komplikadong kutay sa mga agianan sa tubig, mga tunel, mga dam, ug mga planta sa koryente ingong “usa sa pito ka mga katingalahan sa inhenyeriya sa modernong kalibotan.” Buot ba nimong moduaw niining “katingalahan” sa alpino? Apan, una atong tan-awon kon nganong gitukod kini ug kinsay nagtukod niini.
Usa ka Ugang Yuta
Sa katingalahan, ang koryente nga ikapatungha pinaagig tubig wala gayod sa mga hunahuna sa unang mga molupyo kansang mga pangandoy nahimong pasikaranan sa Scheme. Gihampak sa hulaw, kadtong ika-19ng siglo nga mga mag-uuma sa nalupang Murray-Darling, ang labing importanteng umahan sa Australia, buot lamang gayod ug mas kasaligang suplay sa tubig.
Sila nahibalo kon diin ang tubig—sa Snowy River. Apan ang tubig sa Snowy miawas sa laing, labong nga kiliran sa alps ngadto sa Dagat Tasman. Kini daw sayang kaayo. Kon, sa pungkay sa alps, kining bugnaw, lunsay nga tubig ikapasimang ngadto sa mga tuboran sa dili kaayo daghag tubig nga mga suba sa Murray ug Murrumbidgee, ang mga mag-uuma makabatog usa ka bilyong-dolyar nga proteksiyon batok sa hulaw. Usa kadto ka tilinguhaong tumong.
Niadtong 1908 ang maong tumong nagkaduol sa katumanan sa dihang gipili sa Pederal nga Parliamento ang sikbit nga distrito sa Canberra ingong dapit alang sa nasodnong kaulohan sa Australia. Ang koryente nga ikapatungha pinaagig tubig makatagana kaha sa mga panginahanglan niining tukoron pa nga siyudad? Sa makausa pa, ang pagtagad napunting ngadto sa Snowy Mountains.
Nagkadaiya ang mga laraw—ang uban maoy alang sa koryente nga ikapatungha pinaagig tubig ug ang lain alang sa patubig—nga gipresentar ug gisalikway. Unya, niadtong 1944, giduso ang unang laraw alang sa hydroelectric-irrigation, ug dali kining nakabaton ug pag-uyon. Niadtong 1949 gitugyanan ug kaakohan sa pederal nga kagamhanan ang Snowy Mountains Hydro-electric Authority sa pagdisenyo ug pagtukod sa dobleng laraw.
Apan sa unsang paagi ang bag-o, nga sa paninugdan usa ka agrikultural nga nasod nga walay kasinatian o ekstrang mga tawo makasugakod sa usa ka proyekto nga wala pa sukad masulayi sa gidak-on ug kakuti?
Gikan sa Kagun-oban Ngadto sa Niyebe
Ang tubag mao ang paglalin. Nag-antos pa gumikan sa mga epekto sa Gubat sa Kalibotan II, ang Uropa nakasinatig kagun-oban, kawalay-trabaho, ug kawalay-pinuy-anan. Busa pinaagi sa tabang sa Hiniusang Kanasoran, ang Australia nagdapit sa mga taga-Uropa nga may gikinahanglang mga katakos nga moaplay sa pagtrabaho sa Scheme.
Sa pagsanong, tinagpulo ka libong trabahante gikan sa mga 33 ka nasod ang mibiya sa kagun-oban sa Uropa ug mibiyahe ngadto sa Australia. Sila naglangkob sa dos-tersiya sa tanang trabahante sa Scheme, ug sila nagbag-o usab sa kahugpongan sa rasa sa Australia sa walay kataposan. Nag-ingon si Brad Collis diha sa iyang librong Snowy: “Usa ka nasod nga sa dakong bahin gipuy-an sa . . . mga taga-Britanya nga kagikan halos sa usa ka gabii nahimong usa ka nasod sa daghang nagkalainlaing mga nasyonalidad.” Si Collis midugang: “[Ang mga lalaki] gipadala sa kabukiran—kaaway ug alyado, manlulupig ug biktima—aron kaubang magtrabaho.” Bisag sila wala dayon magkahiusa ingong usa ka tem, sila sa ngadtongadto nagkahiusa.
Kinabuhi Diha sa Alps
Sa unang mga adlaw sa Scheme, ang panaw paingon sa kabukiran may dili maayong pagsugod. Ang yelohon, lapokon, titip, ug likolikong mga dalan naghimo sa panaw nga hinay, makuyaw nga kasinatian. Sa pagkatinuod, sa pipila ka bahin ang yuta titip kaayo ug malisod nga bisan ang mga kangaroo talagsa rang mangahas sa pag-adto didto! Dili ikahibulong nga ang Snowy Authority, sumala kang Collis, “nabantog nga nahimong unang organisasyon sa kalibotan nga nagpasiugda sa pinugsanay nga pagsul-ob ug bakos sa lingkoranan.”
Ang mga puy-anan daw samag mga kalsada—salin sa kasundalohang mga tolda nga walay salog! Sa ngadtongadto, kapin sa 100 ka kampo ug mga siyudad nga tolda ang kalit lang nanungha diha sa habog nga kutay sa kabukiran. Usa niini nila, ang Cabramurra—dili na usa ka siyudad nga tolda—nagpasigarbo nga mao lamang ang kinahabogang lungsod sa Australia.
Sama sa imong mahanduraw, ang pagtrabaho ug pagkatulog niining malisod, bukirong mga kahimtang nagsulay gayod sa determinasyon sa usa. Ang bagyo sa yelo sa tingtugnaw nagpakurog sa kabukogan, ang makapaluyang kainit sa ting-init nagpahimo sa matag lihok nga usa ka paningkamot, ug ang hilabihan ka daghang langaw nagpaitom sa gisingot nga mga nawong ug mga likod. Naglagot gayod ang mga Uropanhon sa mga langaw!
Apan ang kadaghanan nakalahutay sa maong kahimtang. Nabansay-sa-gubat ug malig-on, sila determinado nga molampos sa ilang bag-ong kinabuhi. Daghan ang nalingaw gani sa ihalas nga kabugangan sa Australia, uban sa katingad-ang mga hayop ug mga bitin niini ug sa mga langgam niini nga mosiyagit ug moiyagak imbes managhoy ug motuwittuwit. Sa ulahi, ang kasarangang mga balay nga tabla ang mipuli sa mga tolda, ug nangabot ang mga asawa ug mga bata.
Apan unsay buhaton bahin sa daghang pinulongan? Hunahunaa ang mga tawo nga nagmaneho sa dagkong mga makina ug mga makinang tiglungag o nagtrabaho sa mga pabuto nga dili kaayo magkasinabot! Kini motultol sa kadaot, busa ang Authority nagtukod ug libre, human-trabaho, nga mga klase sa pinulongang Ingles. Ang padayong pagtrabaho nagdepende diha sa mga trabahante nga nakakab-ot ug pasikaranang katakos sa pinulongan, busa dili ikahibulong nga daghan ang mitambong sa klase!
Bisan pa sa daghan kaayong kababagan, human sa 25 ka tuig—1949 hangtod sa 1974—natapos ang proyekto sa untop nga panahon ug sumala sa badyet. Ang $820-milyong kantidad, bisan tuod gamay ra sa sukdanan karong adlawa, dili gamay balik niadto, ilabina sa usa ka nasod nga walo ka milyong tawo lamang ang nanglimbasog nga makabalik sa naandang kahimtang human sa gubat.
Sa pagsaulog sa kalamposan, ang Authority karon nagplano sa ika-50-ka-tuig nga anibersaryo sa 1999. Maglakip kini sa usa ka reunyon sa tanang nagtrabaho sa proyekto—kon sila makaplagan pa. “Kining mga tawhana mitabang sa pagtukod sa usa sa mga katingalahan sa inhenyeriya sa kalibotan ug nag-usab sa dagan sa kasaysayan sa Australia,” nag-ingon ang presenteng komisyoner. “Buot namo silang pasalamatan.”
Ang Gidak-on ug Kapasidad sa Scheme
Sumala sa brosyur nga The Power of Water, “ang Scheme naglihok sa kapin sa 3 200 ka kilometros kuwadrado [1,200 ka milya kuwadrado] ug naglakip sa 80 ka kilometros [50 ka milya] sa mga agianan sa tubig, 140 ka kilometros [87 ka milya] sa mga tunel ug 16 ka dagkong mga dam.” Kining maong mga dam makatipig ug duha ka libo ka bilyong galon sa tubig—13 ka pilo ang kapasidad sa Dunggoanan sa Sydney, nga makatigom sa mga 140 ka bilyong galon—uban sa Lake Eucumbene nga mao ang pangunang tangke. Ang pito ka planta sa koryente, nga makapatunghag 6,400 ka gigawatt-hour sa koryente sa usa ka tuig, makaamot ug hangtod sa 17 porsiyento sa mga panginahanglan ug koryente sa dakong yuta sa Habagatan-sidlakang Australia, lakip ang Sydney, Melbourne, ug Canberra.
Ang mga turbina dili kasagarang mag-andar sulod sa 24 oras sa usa ka adlaw, gawas sa mga panahon nga dako ang panginahanglan matag adlaw, sa dihang ang mga planta sa koryente nga gipaandar pinaagig aseite nagkinahanglan ug tabang. Ang koryente nga ikapatungha pinaagig tubig maoy ilabinang angayan nga moabag sa oras nga dakog panginahanglan sanglit dali kining mosanong sa kalit nga pagpausbaw sa panginahanglan—sa duha ngadto sa tulo ka minutos, kon itandi sa daghang oras alang sa planta sa koryente nga gipaandar pinaagig uling.
Kon sa Unsang Paagi Nag-obra ang Snowy Scheme
Ang Scheme, nag-ingon ang Snowy Authority, “nailhan nga mao ang labing komplikado, daghag-gamit, daghang-tangke nga laraw sa tubig sa kalibotan.” Naglangkob kini sa duha ka nagkalanggikit nga bahin—ang pag-ugmad sa Snowy-Murray ug ang pag-ugmad sa Snowy-Tumut.
Ang pag-ugmad sa Snowy-Murray nagpasimang sa tubig sa Snowy River gikan sa Island Bend Dam pinaagi sa latas-sa-bukid nga tunel ngadto sa Geehi Dam, nga nagkuha usab ug tubig gikan sa Geehi River. Gikan dinhi ang tubig moambak ug 820 metros ngadto sa duha ka planta sa koryente sa Murray. Sa samang panahon, ang Guthega Power Station nagkuha sa mga tinubdan sa tubig sa Snowy duol sa kinahabogang bukid sa Australia, ang Mount Kosciusko. Gikan sa Guthega, ang tubig moagos ngadto sa pangunang sistema sa tunel sa Island Bend. Nakadugang ug dako sa pagkamaayon-ayonon sa Scheme, ang daghang tunel, lakip ang tunel sa Island Bend-Lake Eucumbene, nagpaarang sa duhay-paagi nga pag-agos.
Sa pag-ugmad sa Snowy-Tumut, ang tubig nga gikan sa Lake Eucumbene, Tooma Dam, Happy Jack’s Dam, ug Tumut Pond Dam moagos nga paubos agi sa mga awasan ug sa sunodsunod upat ka planta sa koryente sa dili pa ipagula ngadto sa Tumut River, usa ka sapa sa Murrumbidgee. Kining seksiyona nagpasigarbo sa kinadak-ang planta sa koryente, ang Tumut 3, kansang unom ka awasan makapasulod ug duha-ka-andanang bus ang matag usa!
Sa panahong dili kaayo daghan ang nagagamit, ang Scheme nagabomba usab ug tubig nga pasaka gikan sa Lake Jindabyne ngadto sa Lake Eucumbene, ug gikan sa ubos nga Tumut 3 Power Station, nga usa usab ka planta nga tigbomba, ngadto sa Talbingo Reservoir. Apan nganong mag-usik ug koryente sa pagbomba ug tubig nga pasaka? Sa katingalahan, aron makaganansiya. Ang mga bomba, abi nimo, nag-andar sa barato, wala kaayo gamitang koryente nga gipalit gikan sa mga planta sa koryente nga gipaandar pinaagi sa kainit. Unya, sa panahong daghan ang gumagamit, ang tubig buhian na usab ug ang koryente nga ikapatungha pinaagig tubig ibaligya ug balik ngadto sa mga planta sa koryente nga magpasa niini nga may ganansiya. Siyempre, ang gidaghanon sa tubig—nga kapin sa 500 ka bilyong galon kada tuig—gipaagos nga walay bayad ngadto sa kasadpang mga sistema sa suba.
Kini ba Walay Polusyon nga Koryente?
Oo, kay ang tubig dili-makahugaw, mabag-o-pag-usab nga kahinguhaan nga walay biyang mga produkto. Walay bati tan-awong mga panghaw ug mga tore nga nagpabugnaw nga magdaot sa alps. Busa, ang linibo nga nag-ski niining alpino nga dulaanan sa tingtugnaw o motungas sa mga dalandalan niini sa ting-init dili gayod makamatikod sa mga agianan ug tubig ug mga planta sa koryente sa ilalom kanila.
Dugang pa, kon ang koryente nga gipatungha sa Scheme naggikan sa mga planta sa koryente nga gipatungha pinaagi sa kainit, ang dugang nga lima ka milyong metrikong tonilada sa carbon dioxide ang mabuga ngadto sa atmospera kada tuig.
Bisan pa niana, ang kalikopan nahilabtan gihapon, ilabina ang Snowy River. Tungod sa daghang tubig niini ang gipasimang, daligdig na lamang kini kon itandi sa kanhing mga adlaw. Dugang pa, ang dagkong mga dam sa Scheme nagbaha sa pipila ka kasagbotan, ug tungod sa ilang bag-ong kaladmon sa tubig ang mga lungsod sa Adaminaby ug Jindabyne kinahanglang ibalhin.
Sa laing bahin, ang Snowy Scheme kasaligan gayod—pamatuod sa maalamong tambag sa unang komisyoner sa Authority: “Ang dungog ug pagtahod naggikan sa kalamposan, dili sa propaganda.”
[Picture Credit Line sa panid 16]
Tanang letrato sa mga panid 16-19: Snowy Mountains Hydro-electric Authority
[Hulagway sa panid 16]
Hulagway nga gikuha gikan sa itaas sa Tumut 3 Power Station, ang kinadak-ang planta sa Snowy Scheme
[Hulagway sa panid 18]
Ang mga trabahante kinahanglang molahutay sa bukirong mga kahimtang
[Hulagway sa panid 18]
Aron magkahiusa ingong usa ka tem, ang mga trabahante kinahanglang makakat-on ug Ingles
[Hulagway sa panid 19]
Ang pagtukod sa Scheme naglakip sa pagtukod sa mga tunel latas sa kabukiran