Pagpaniid sa Kalibotan
Usa ka Kaliwatan nga Nawad-an sa Paglaom
Ang mga surbi nga nagtandi sa mga tinamdan sa mga 15- hangtod 24-anyos karon ug sa mga batan-on duha ka kaliwatan nga milabay nagpadayag ug pag-uswag sa pag-abuso sa droga, gidaghanon sa krimen, ug paghikog, nagtaho ang The Australian. Si Richard Eckersley, usa ka analista sa taktika sa gubat ug magsusulat sa siyensiya, nagsuma sa mga pagbati sa daghang batan-on karon, nga nag-ingon: “Ang mga batan-on nagtuo nga ang kinabuhi kinahanglang makapaukyab ug makalingaw, nga angay silang maningkamot alang sa ilang kaugalingon mismo, nga ang mga kapilian sa estilo-sa-pagkinabuhi kinahanglang bukas alang kanila, nga ang mga kagamhanan dili makaarang sa pagsulbad sa mga suliran sa katilingban, ug nga sila mismo walay gahom sa pag-usab sa sosyal nga mga kahimtang.” Usa ka 15-anyos nga babaye, ginganlag Shanu, nag-ingon: “Nag-uswag ang populasyon ug kinahanglan kaming makig-indigay para sa mas diyutay nga mga trabaho, kulang nga puy-anan, ug kulang nga bisan unsa.”
Pagkalamukat sa Estasyon sa Kawanangan
Human sa 11 ka tuig, kadtong naggamit sa Rusong estasyon sa kawanangan nga Mir nakakat-on sa pagsagubang sa usa ka suliran nga naandan na sa mga pumoluyo sa yuta—kon unsay himoon sa tanang natipon nga butang. Tungod sa pagkagaan diha sa wanang, ang kinahanglanong mga gamit sama sa panapot sa wanang, mga kable sa kompiyuter, mga pakete sa pagkaon, mga himan, ug mga piyesa nga pang-ilis kinahanglang itapot sa mga salog, mga kisame, ug mga bungbong. Apan tungod kay ang nagtipon-og nga gamit sa kada luna hapit 30 sentimetros na ang gibag-on, nagkahuot na ang Mir. Sa dihang gilansad ang bag-ong Internasyonal nga Estasyon sa Wanang, ang usa ka butang nga tingali nabatonan sa mga astronot ug mga kosmonot mao ang apil-sa-pagtukod nga tigpisat sa basura. Walay duhaduhang pabilhan gayod kini pag-ayo, tungod kay, hangtod karon, human ug pangaon ang mga pumoluyo sa Mir kinahanglang magpisat sa mga lata, magbalik sa mga basiyo nganha sa mga kahon sa pagkaon, ug magpatapot kanila sa mga bungbong.
Palaaway nga mga Aliwas
Ang mga drayber sa usa sa puliki kaayong mga haywey sa Habagatang Aprika miatubang ug talagsaong kapeligrohan sayo niining tuiga—nag-ulan nga mga bato nga gipanglabay sa usa ka panon sa mga aliwas. Matod pa sa International Herald Tribune, ang mga aliwas nagbanhig sa mga motorista subay sa alagianan sa bukid sa dalan taliwala sa Cape Town ug Johannesburg. Bisan ug walay gikataho nga mga kadaot o mga bangga sa awto, ang mga polis sa trapiko nakigbugno ug bato sa bato sa paningkamot nga abogon ang mga mananap palayo sa haywey. Walay gitaho nga klarong mananaog niining gubat sa paglabayay ug bato tali sa mga polis ug mga aliwas.
Mga Hinabako sa Asia
Gibanabana nga duolan sa 73 porsiyento sa tanang kalalakin-an sa Vietnam ang nagtabako. Mao kini “ang kinatas-ang sukod sa kalibotan sa pagkakaylap sa pagpanabako sa kalalakin-an,” nagtaho ang usa ka pagtuon nga gipatik sa The Journal of the American Medical Association. Ingong pagtandi, morag kapin lamang sa 4 porsiyento sa kababayen-an sa Vietnam ang nagtabako. Ang ubang mga nasod sa Asia sa ngilit sa Pasipiko nagsunod sa susamang sumbanan. Sa Indonesia, pananglitan, 53 porsiyento sa kalalakin-an ug 4 porsiyento sa kababayen-an ang nagtabako; samtang sa Tsina, 61 porsiyento sa kalalakin-an ug 7 porsiyento sa kababayen-an ang nagtabako.
Ang Seminaryo Nagpaluag sa Polisa Niini sa Sekso
Ang usa ka seminaryo sa Episcopal Church sa Virginia “nagpaluag sa 25-anyos nga polisa niini nga idili sa mga estudyante ug mga magtutudlo ang pagpakigsekso tali sa dili-minyo ug homoseksuwal nga panggawi,” nagtaho ang The Christian Century nga magasin. Ang tsirman sa hunta, si Peter J. Lee, nag-ingon: “Kinahanglan natong atubangon ang kamatuoran, kadaghanan sa mga seminarista anaa sa mga 30 o 40 nga pangedaron. Walay mga tagdumala sa sak-anan ug walay mga pagsusi sa higdaanan magabii.” Sulod sa milabayng 11 ka tuig, ang pag-enrol sa seminaryo mius-os ug 33 porsiyento. Dugang pa, sulod sa milabayng 25 ka tuig, ang aberids nga pangedaron sa mga estudyante nga misulod sa seminaryo miuswag gikan sa 27 ngadto sa 40. “Ang akong gipaningkamotang himoon ingong tsirman sa hunta mao nga dili balibarang pasudlon ang bisan kinsang 28-anyos tungod lamang kay among nadiskobrehan nga nagpakigsekso siya sa iyang trato,” matod ni Lee.
Pagmeryenda ug Pagkadaot sa Ngipon
Dugay nang nahibaloan nga ang pagpamenos sa pagkaon ug tam-is nga mga meryenda makatabang sa pagsumpo sa pagkadaot sa ngipon. Apan, ang ilabinang hinungdanon mao ang pagbantay kon kanus-a ug unsa ka subsob ka magmeryenda, nagtaho ang giya alang sa himsog nga ngipon sa pamilya nga How to Keep Your Family Smiling. Kon ang mga tam-is o repinadong mga carbohydrate modapat sa tagiti sa imong ngipon, maporma ang asido. Dayon, kini nga asido moatake sa enamel sa imong ngipon sa kapin kon kulang 20 minutos, nag-ingon ang brosyur. Mahimong mosugod pagporma ang mga lungag sulod niining panahona. Dugang pa, “mahimo kining mahitabo sa matag panahon nga mokaon ka ug tam-is o hagkot nga meryenda.” Busa kon buot nimong magmeryenda, “mas maayo kon kan-on nimo dihadiha kining tanan,” sa ingon niana kas-a rang magladlad sa imong ngipon sa asido. Sa laing bahin, ang pagkutimkutim sa mao rang meryenda sulod sa taastaas nga yugto sa panahon mosangpot sa nadugay nga pag-atake sa asido. Sa pagtabang nga malikayan ang pagkadaot sa ngipon, ang mga dentista nag-awhag, angay nimong sepilyohan ang imong ngipon labing menos makaduha sa usa ka adlaw. Ayaw usab kalimti ang adlaw-adlaw nga paghinlo sa taliwala sa imong mga ngipon pinaagig dental floss.
Pagtuog Diyos sa mga Siyentipiko
Niadtong 1916, ang Amerikanong sikologo nga si James Leuba nangutana sa 1,000 ka sulagmang pagkapili nga mga siyentipiko kon nagtuo sila sa Diyos. Ang ilang tubag? Sa mga siyentipiko nga mitubag, 42 porsiyento ang mipahayag ug pagtuo sa Diyos, nagtaho ang The New York Times. Gitagna ni Leuba nga mous-os ang pagtuo sa Diyos sa pagkaylap sa edukasyon. Karon, kapin 80 ka tuig sa ulahi, si Edward Larson, sa University of Georgia, nagsubli sa gibantog nga surbi ni Leuba. Nga naggamit sa mao rang mga pangutana ug mga pamaagi, gipangutana ni Larson ang mga biologo, mga pisiko, ug mga matematiko kon nagtuo sila sa usa ka Diyos nga aktibong nakigkomunikar sa katawhan. Ang mga resulta nagpaila nga hapit mao rang gidaghanon sa mga siyentipiko karon, mga 40 porsiyento, ang nagpahayag ug pagtuo sa Diyos. Sumala kang Dr. Larson, “si Leuba nasayop sa paghukom sa katakos sa tawo sa pagpangatarongan o sa katakos sa siyensiya sa pagtagbaw sa tanang panginahanglan sa tawo.”
Tigbiyahe-sa-Kalibotan nga mga “Virus”
Ang mga tangke sa hugaw sa ayroplano dunay mga kemikal nga gidahom nga makapatay sa mga virus, apan ang pipila ka virus nagpabiling buhi bisan pag gamitan ug igpapatayg kagaw, nagtaho ang magasin nga New Scientist. Si Mark Sobsey, usa ka siyentipiko sa kalikopan sa University of North Carolina, nakakaplag nga halos katunga sa hugaw nga iyang gisusi gikan sa internasyonal nga mga biyahe sa ayroplano nga nagtugpa sa Tinipong Bansa dunay buhi nga mga virus. Sa Tinipong Bansa, ang mga biya nga gihaw-as gikan sa ayroplano kasagarang iproseso diha sa publikong mga estasyon sa inagos sa imburnal ug ihaw-as sa ulahi ngadto sa kalikopan. Busa, adunay kapeligrohan nga ang pipila niini nga mga virus mopakaylap sa mga balatian sama sa hepatitis A ug E, meningitis, ug polio. Si Sobsey nagdugang: “Makapabalaka gayod ang pagkadaiya sa mga sakit nga mahimong ikapasa pinaagi sa mga ayroplano sa kalibotan.”
Ang Nagakahanaw nga Ganges
Ang suba sa Ganges, nga nailhan sa India ingong ang Ganga, giisip nga balaan sa ginatos ka milyon nga Hindu. Ang Ganges kinahanglanon usab kaayo sa agrikultura ubay sa tibuok nga agianan niini. Apan ang katubigan niini karon tulin nang nagkahubas, nga nagpatungha ug luag nga malang yuta tali sa suba ug sa kanhing mga tampi niini, nagtaho ang India Today. Ang mikunhod pag-ayong agos gisabot nga maoy resulta sa nihit nga ulan ug sa nag-uswag usab nga paggamit sa tubig sa suba paibabaw para sa irigasyon. Gawas nga magpameligro sa agrikultura sa rehiyon, ang pagtapok sa binanlas tungod sa kakulang sa tubig makahimo sa dunggoanan sa Calcutta nga dili malawigan, matod sa taho.
Pamirata Nagkadaghan
Nagkadaghan ang mga taho sa mga pag-atake sa pirata, nag-ingon ang International Maritime Bureau—gikan sa 90 ka panghitabo niadtong 1994 ngadto sa 226 duha ka tuig lamang sa ulahi. Kining pagtubo nakapabalaka sa opisyales sa komersiyanteng mga barko ug mga turista. Ang tinuod nga gidaghanon, hinunoa, mahimong kapin sa duha ka beses nga mas taas, tungod kay “daghang tag-iya sa barko ang dili magpakabana nga itaho ang mga panghitabo kay ang mga imbestigasyon nga mosunod makapahinabog gastosong mga kalangan,” nag-ingon ang The Sunday Telegraph sa London. Ang mga dapit nga ilabinang peligroso ning bag-ohay pa mao ang Dagat Mediteranyo dapit sa Albania ug Libya ug ang South China Sea. Ang usa ka hawas sa Britanikong Komersiyanteng mga Barko nag-awhag sa Britanya nga manguna sa usa ka internasyonal nga panon sa mga sakayang iggugubat sa H.K. aron sumpoon ang mga pirata. Apan ang usa ka tigpamaba alang sa mga tag-iya sa barko nag-ingon nga “dili siya motuo nga ang panon sa mga sakayang iggugubat sa H.K. dunay mahimo bahin sa suliran tungod kay ang kasagarang mga pag-atake mahitabo sulod sa gipanag-iyang kadagatan,” ang mantalaan nagtaho.