Makalahutay ba ang Atong Bagang Kalasangan?

SA SINUGDANAN niining sigloha, ang passenger pigeon sa Amerika del Norte napuo. Lagmit mao kadto ang kinadaghanang langgam nga naglungtad sukad. Ang mga batid sa kalanggaman nagbanabana nga duha ka siglo kanhi ang populasyon niini mikabat ug tali sa lima ka bilyon ug napulo ka bilyon!

Apan, sulod sa usa ka gatos ka tuig, ang daw dili-mahurot nga suplay sa barato nga karne sa langgam nahanaw sa gihubit nga “labing talagsaong pag-us-os [sa usa ka espisye] sa tanang panahon.” Ang monumento sa passenger pigeon sa Wyalusing State Park, Wisconsin, T.B.A., mabasa: “Kini nga espisye napuo tungod sa kahakog ug kadili-mahunahunaon sa tawo.”

Ang gidangatan sa passenger pigeon nagpahinumdom kanato nga bisan ang labing kusog mosanay nga mga linalang sa yuta daling madaot sa pagdagmal sa tawo. Ang kahakog ug kadili-mahunahunaon kaylap gihapon. Ug karong adlawa dili lang usa ka espisye kondili ang tibuok ekosistema ang nameligro. Kon mawala ang bagang kalasangan, ang tanang molupyo niana​—mga katunga sa mga espisye sa planeta​—mawala uban niana. Ang mga siyentipiko nag-ingon nga ang maong katalagman mahimong mao “ang kinadak-ang biolohikanhong katalagman nga [gihimo] sukad sa tawo.”

Tinuod, kita dunay mas dakong kahibalo sa kalikopan kay sa atong nabatonan usa ka siglo kanhi. Apan kini nga kaalam dili pa igo sa pagsumpo sa walay hunong nga pagpanglaglag. “Atong ginalaglag ang usa ka butang nga bililhon,” nagmahay ang botanista nga si Manuel Fidalgo, “ug mubo na lang ang atong panahon nga nahibilin. Ako nahadlok nga sa pipila ka tuig, ang bugtong mga lasang nga magpabiling wala hilabti mao kadtong nahimutang sa mga bakilid nga dili maabot sa mga magtotroso.”

Ang mga naturalista nabalaka tungod kay ang bagang kalasangan lisod kaayong ipasig-uli. Ang librong The Emerald Realm: Earth’s Precious Rain Forests prangkang naghubit sa pagtanom-pag-usab sa kalasangan ingong “hinay ug mahal, . . . usa ka kataposang-paagi nga pagsanong sa kalaglagan sa bagang lasang.” Sa kinamaayohang mga kahimtang, ang pagtanom pag-usab lagmit maglangkit lamang sa pipila ka espisye sa tropikanhong kakahoyan, ug ang bag-ong turok nga kahoy magkinahanglan ug kanunayng pag-atiman aron dili kini matuok sa mga sagbot.

Ang pagkabaton pag-usab sa usa ka lasang sa kanhing katahom niini magdepende sa kaduol sa gitamnan pag-usab nga luna sa wala mahilabting bagang lasang. Ang kaduol lamang kaayo maoy magpahinabo sa gitamnan pag-usab ug kahoy nga luna nga mapuy-an ngadtongadto sa tinagpulo ka libong espisye nga naglangkob sa tinuod nga bagang lasang. Bisan pa niana, ang proseso dangtag kasiglohan. Ang pipila ka dapit nga gibiyaan usa ka libo ka tuig kanhi sa dihang ang Mayan nga sibilisasyon nahugno wala pa maulii sa bug-os.

“Usa ka Bag-ong Internasyonalismo”?

Usa ka siyentipiko sa Smithsonian Institution, sa Washington, D.C., nagsugyot nga 10 porsiyento sa naglungtad nga bagang kalasangan igahin alang sa umaabot nga kaliwatan, aron mapanalipdan ang kinadaghanang espisye kutob sa maarangan. Sa pagkakaron mga 8 porsiyento ang napanalipdan, apan daghan niini nga mga reserbasyon o nasodnong mga parke maoy mga parke sa ngalan lamang, sanglit walay mga pondo ni mga kawani sa pagpanalipod kanila. Dayag, labaw pa ang kinahanglang buhaton.

Si Peter Raven, usa ka tigpamaba alang sa pagtipig sa bagang lasang, misaysay: “Ang mga paningkamot sa pagluwas sa bagang kalasangan nagkinahanglan ug usa ka bag-ong internasyonalismo, usa ka kaamgohan nga ang mga tawo bisan asa adunay papel sa dulnganan sa yuta. Ang mga paagi sa paghupay sa kakabos ug kagutom sa tibuok kalibotan kinahanglang makaplagan. Ang bag-ong mga kasabotan tali sa mga nasod kinahanglang maugmad.”

Ang iyang sugyot daw makataronganon para sa daghang tawo. Ang pagluwas sa bagang kalasangan nagkinahanglag tibuok-yutang solusyon​—sama sa daghang ubang tibuok-yutang mga kahimtang nga giatubang sa katawhan. Ang suliran anaa sa pagpahinabog “kasabotan tali sa mga nasod” una mahitabo ang tibuok-kalibotang katalagman ug una pa nga ang kadaot nga nahimo dili na maayo. Ingon sa gipasabot ni Peter Raven, ang kalaglagan sa bagang kalasangan nalangkit pag-ayo sa ubang lisod kontrolahong mga suliran sa nagakaugmad nga kalibotan, sama sa gutom ug kakabos.

Hangtod karon, ang internasyonal nga mga paningkamot sa pagtagad sa maong mga suliran diyutay rag kalamposan. Ang pipila ka tawo mangutana, Ang mga nasod ba usa ka adlaw niana magbuntog sa ilang higpit ug nagkabangi nga nasodnong mga intereses alang sa kaayohan sa tanan, o ang pagpangita ug “usa ka bag-ong internasyonalismo” usa ka damgo lamang?

Ang kasaysayan daw walay gihatag nga mga pasikaranan alang sa pagkamalaomon. Bisan pa niana, usa ka butang ang kasagarang gibalewala​—ang panglantaw sa Maglalalang sa bagang lasang. “Kinahanglang hinumdoman nga atong ginalaglag ang bahin sa Kalalangan,” matod pa ni Propesor Edward O. Wilson sa Harvard, “sa ingon naghikaw sa tanang umaabot nga kaliwatan sa gipasa kanato.”

Tugotan ba sa Maglalalang sa yuta ang katawhan nga bug-os nga maglaglag sa iyang hinimo? Dili kana katuohan.a Hinunoa, ang Bibliya nagtagna nga ang Diyos ‘magalaglag niadtong nagalaglag sa yuta.’ (Pinadayag 11:18) Sa unsang paagi ipatuman sa Diyos ang iyang solusyon? Siya nagsaad nga magtukod ug usa ka Gingharian​—usa ka labaw nasodnon nga langitnong gingharian​—nga magsulbad sa tanang suliran sa yuta ug nga “dili gayod malaglag.”​—Daniel 2:44.

Dili lamang kay ang Gingharian sa Diyos magtapos sa pag-abuso sa tawo sa planeta kondili magdumala usab kini sa pagpasig-uli sa kinaiyanhong katahom sa yuta. Ang tibuok yuta sa ngadtongadto mahimong tibuok-yutang parke, ingon sa gimbut-an sa atong Maglalalang sa sinugdan. (Genesis 1:​28; 2:​15; Lucas 23:​42, 43) Ang mga tawo bisan diin “pagatudloan ni Jehova,” ug sila makakat-on sa paghigugma ug pagpabili sa tanan niyang linalang, lakip sa bagang lasang.​—Isaias 54:13.

Naghubit nianang bulahang panahon, ang salmista misulat: “Papag-awita sa kalipay ang tanang kakahoyan sa lasang sa atubangan ni Jehova. Kay siya miabot na; kay siya miabot na sa paghukom sa yuta. Pagahukman niya ang mabungahong yuta uban ang pagkamatarong ug ang mga katawhan uban sa iyang pagkamatinumanon.”​—Salmo 96:​12, 13.

Ikalipay, ang umaabot sa bagang lasang wala mag-agad sa kabalaka​—o sa kahakog​—sa tawo. Ang Bibliya naghatag kanatog katarongan nga magmasaligon nga ang Maglalalang mismo mosalga aron sa pagluwas sa atong tropikanhong kalasangan. Sa gisaad nga bag-ong kalibotan sa Diyos, ang umaabot nga mga kaliwatan makakita sa himaya nga mao ang bagang lasang.​—Pinadayag 21:​1-4.

[Footnote]