Usa ka Makamatayng Panagkombuya
BALIK sa 1959, ang mga trabahante sa panglawas sa Tinipong Bansa nanagna nga ang tesis (TB) sa dili madugay mahanaw. Sa pagkatinuod, sa misunod nga mga tuig ang gidaghanon sa gitakboyan sa sakit kalit nga mius-os nga daghang tawo nagtuo nga kini nakontrolar na. Apan ang TB mibalik, ug kini nakakitag usa ka makamatayng kaabin—HIV, ang virus nga magpaluya sa sistema sa imyunidad ug sagad motultol sa AIDS.
Bisan pag kapin sa duha ka bilyong tawo—duolan sa ikatulong bahin sa populasyon sa kalibotan—nagdalag bakterya sa TB, sa unang pagkatakod kining mga tawhana aduna lamay 10-porsiyentong tibuok-kinabuhi nga risgo nga aktuwal nga matakboyan sa sakit. Makaiikag, ang mga tawong may HIV adunay 8-porsiyentong tinuig nga risgo nga makaugmad ug aktibong TB. Busa, samtang magkadaghan ang tawo nga matakboyan sa HIV, daghan pa ang mameligrong matakboyan sa TB.
Si Dr. Richard J. O’Brien sa WHO (World Health Organization) nag-ingon nga sa dili pa dugayng katuigan gibanabana nga adunay duolan sa 15-porsiyentong pagdaghan sa mga sakit nga TB sa Tinipong Bansa. Kini, matod pa niya, maoy “sa dakong bahin tungod sa reaksiyon tali sa HIV ug TB.” Apan, ang kapeligrohan grabe kaayo diha sa nagakaugmad nga kalibotan. Ang bug-os nga 90 porsiyentong bag-ong mga natakdan matag tuig nga otso milyones makita diha sa kinapobrehang mga nasod, ug duolan sa tres milyones niining mga pasyenteha mangamatay.
Sa tibuok-kalibotan, duolan sa 4.4 ka milyong tawo ang nakigbisog niining makamatayng parisan. Ang WHO nanagna nga sa haduol nga umaabot, ang TB matag tuig mokalas ug usa ka milyong kinabuhi taliwala niadtong adunay HIV. “Kining duha ka epidemya nahimong ang kinagrabehang hulga sa panglawas sa katilingban sa dekada,” matod pa ni Peter Piot, ehekutibong direktor sa Joint United Nations Programme on HIV/AIDS.
[Picture Credit Line sa panid 19]
New Jersey Medical School—National Tuberculosis Center