Pagpaniid-ug-Langgam—Usa ka Makalingaw nga Pasatiempo Alang sa Tanan?

“Ang kinabuhi sa tigpaniid-ug-langgam maoy usa ka walay-kataposang sunodsunod nga mga sorpresa.” W. H. Hudson​—The Book of a Naturalist.

SA Kosi Bay, duol sa utlanan tali sa Habagatang Aprika ug Mozambique, si Keith, Evelyn, Jannie, ug ang ilang giya naglakaw ug 22 ka kilometros aron motan-aw ug usa ka langgam. Kini dili ordinaryong langgam! Sila nangita sa palm-nut nga buwitre​—usa ka dako itom-ug-puti nga langgam nga pula ug panit palibot sa mga mata. Patay nga isda ug bunga sa oil palm ang ginakaon niini.

Si Keith nagsaysay: “Human sa dugayng paglakaw, kami namauli nga nahigawad nga nakakita ug usa lamang ka palm-nut nga buwitre​—ug kana naglupad pa sa halayo. Sa among pagbalik sa kampo, unsay among nakita? Tulo ka palm-nut nga buwitre nga nanugdon sa usa ka kahoyng palma sa ibabaw namo! Nalingaw kami sa pagsud-ong kanila sa halos tunga sa oras antes sila namiya, nga nagpakita kanamo ug talagsaong pasundayag sa mga pako nga bug-os gibukhad. Sa mao rang adlawa, among nakita usab ang usa ka Pel’s fishing owl sa unang higayon. Oo, usa ka ngiwngiw nga mangingisda!”

Kahinam Alang ni Bisan Kinsa

Sa tibuok kalibotan, ang mga langgam maanindot tan-awon ug paminawon. Ang kapin sa 9,600 ka espisye nagtaganag mga kahigayonan alang ni bisan kinsang igmat nga tigpaniid. Kinsay dili mahinam sa pagtan-aw sa nagapangidlap nga kolor sa hummingbird o sa tikarol? Kinsay dili makahunong sa dihang madani sa mga honi sa mockingbird, nightingale, o sa maanindot kaayong lyrebird sa Australia o sa talagsaong tawag sa cuckoo o sa may honing pagkurokkurok sa Australianhong magpie?

Ang pagpaniid-ug-langgam, (birding, ingon sa komon nga pagtawag niini sa Tinipong Bansa) mao ang pagpaniid sa ihalas nga kalanggaman. Kini mahimong lagsik depende sa gusto nimo. Hayan dili nimo gustong magtimpasaw sa lamakan o mokatkat sa kabukiran aron makakita ug talagsaong mga langgam. Apan, daghang tawo nakakaplag nga ang pagpaniid-ug-langgam sa ilang tugkaran o hardin makapatagbaw ug makapahayahay. Daghan ang nagbutang ug tubig ug tuktokanan sa langgam aron sa pagdani sa lokal nga kalanggaman. Matag tuig ang gidaghanon sa mga mahiligon niini nag-usbaw. Dugang ug dugang mga tawo nagtuo nga kini takos sa paningkamot.

Nganong Kini Popular Kaayo?

Matod sa librong An America Challenged, ni Steve H. Murdock, tali sa katuigang 1990 ug 2050, ang gidaghanon sa mga tigpaniid-ug-langgam gidahom nga mousbaw sa mas kusog nga katulinon kay sa populasyon sa T.B. Ang magasing New Scientist nagtaho nga “dugang ug dugang mga tawo sa India ang naggugol ug panahon sa pagpaniid-ug-langgam.” Ug si Gordon Holtshausen, tsirman sa Publications Committee of BirdLife South Africa, nagtuo nga “sa Habagatang Aprika . . . ang Bibliya lamang ang nakalabaw sa mga libro [mahitungod sa langgam] sa gidaghanon sa nabaligya.”

Kon managsama ang imong kaikag sa tigpaniid-ug-langgam, ikaw mahimong magiyan! Ang pagpaniid-ug-langgam makatakod. Kini mahimong dili-mahalon nga kalingawan nga magdala kanimo sa gawas ngadto sa mga hawan ug magpukaw sa imong hunahuna. Kini sama ka makapadani sa pagpangayam nga walay gipatay. Sanglit ang mga bata ug mga hamtong daling makakat-on niini, kini mapahimuslan sa mga pamilya o sa mga grupo sa mga higala. Mahimo pa gani kining mapahimuslan nga nag-inusara. Ang pagpaniid-ug-langgam maoy hinlo, maayo, makapahimsog nga kalingawan ug mahimong himoon sa tibuok-tuig halos bisan asa.

Mga Kinahanglanon sa Pagpaniid-ug-Langgam

Nakakita ka ba usahay ug usa ka langgam ug nahibulong kon unsay ngalan niini? Ang pagbati ug katagbawan naggikan sa pagkakat-on sa mga ngalan dili lamang sa dagkong mga agila, paboreal, ug mga swan kondili sa daling mataligam-ang mga nightjar ug mga earthcreeper. Anaa usab ang managsamag-dagway nga mga sandpiper ug samag kolor sa tinghunlak nga mga wood warbler ug kadtong tanang kabanay niana.a

Aron mailhan sila, ikaw magkinahanglan ug usa ka field guide sa mga langgam sa imong nasod o rehiyon. Kini maoy usa ka debulsang libro nga may mga ilustrasyon ug mga hulagway sa laki ug baye sa matag espisye. Ang mas maayong mga giya naglakip usab sa dagway sa balhibo sa kuyabog pa ug sa dihang mag-usab-usab ang panahon.

Unsa pa man ang gikinahanglan sa nagasugod pa lang? Ang maayong largabista para sa tigpaniid-ug-langgam sama ka hinungdanon sa usa ka pasol o pukot para sa mangingisda. Ikaw makurat sa mga detalye sa mga langgam sa imong kasilinganan sa dihang imong makita sila pinaagi sa largabista. Pananglitan, sa Aprika ang usa ka dakong hippopotamus dali rang makita. Apan gawas kon imong gamiton ang largabista, dili tingali nimo makita ang gamayng pulag-sungo nga oxpecker nga naningaon sa mga parasito samtang nanghawid pag-ayo sa bukobuko sa hippo.

Dili tanang largabista gidisenyo alang sa pagpaniid-ug-langgam, ug walay kapuli sa aktuwal nga pagtandi kon sa unsang paagi ang nagkadaiyang modelo moobra. Taliwala sa mga tigpaniid-ug-langgam, ang duha ka iladong modelo mao ang 7 x 42 ug 8 x 40. Ang unang numero nagtumong sa kapasidad sa pagpadako, ug ang ikaduha, sa diametro sa dakong lente sa milimetros. Ang National Geographic nga Field Guide to the Birds of North America misaysay nga “ang proporsiyon nga 1 sa 5 tali sa kapasidad sa pagpadako ug sa gidak-on sa lente kasagarang giisip nga maayo alang sa kapasidad sa pagtingob-sa-kahayag.” Kini magtugot kanimong makita ang mga kolor bisan pag dili kaayo hayag. Busa, ang mas taas nga kapasidad sa pagpadako dili kanunayng magpasabot nga mas maayo kana. Ang pagkatin-aw mao ang buot nimo.

Asa Magsugod sa Pagpangita? Sa Imong Kasilinganan

Ang tawo nga nakaila sa mga langgam sa iyang kasilinganan mas andam kaayo alang sa biyahe ngadto sa pipila ka laing lugar sa pagpangita sa dili kaayo komon o panagsa rang makita nga mga langgam. Nahibalo ka ba kon unsang mga espisye ang permanenteng mga molupyo palibot sa imong balay? Unsa man ang mga tiglupad nga morag dili motugdon, lagmit samtang nagpadulong sila sa duol nga lanaw o kalapokan? Unsang tiglalin nga mga langgam ang moagi sa ilang pinanahong mga biyahe? Si Christopher Leahy, sa iyang librong The Birdwatcher’s Companion, misulat: “Sa Amerika del Norte, [ang paglalin] naglangkit sa halos 80 porsiyento sa gibanabanang 645 ka espisye sa nagasanay nga mga langgam.”

Ang pipila niini nga mga lalin basin motugdon duol sa imong balay aron sa pagkaon ug pagpahulay. Ang matinguhaong mga tigpaniid-ug-langgam sa pipila ka dapit nakaila ug kapin sa 210 ka espisye sa mga langgam diha sa ilang kaugalingong tugkaran! Imong makaplagang makaiikag ug edukasyonal ang pagtipig ug usa ka listahan sa mga petsa sa dihang imong makita ang usa ka espisye sa una ug kataposang higayon matag tuig.

Mga Paagi sa Pagpaniid ug mga Langgam

Uban sa largabista nga gisab-it sa imong liog ug usa ka field guide sa imong bulsa, andam ka na karon sa pagsuhid saylo pa sa tugkaran. Ang mga listahan sa langgam sagad mabatonan diha sa mga parke ug mga reserbasyon alang sa kinaiyahan. Sagad kini nagpakita kon unsang mga panahona nga ang mga espisye makita didto ug kon unsa ang purohan nga makaplagan nimo sila. Ang usa ka listahan mahimong usa ka mapuslanon nga himan sa pagtino sa imong nakit-an. Kon sa imong hunahuna ang langgam nga mao pa nimo makita nalista nga talagsaon, nan angay kining susihon, ilabina kon ikaw bag-ohan. (Tan-awa ang kahong “Paninugdang Giya sa Pag-ila.”) Sa laing bahin, kon kini nalista nga dagaya, malagmit husto ang imong pag-ila niini.

Sulayi ang pagkuha daan ug mapa nga nagpakita sa mga dalandalan ug mga matang sa mga puy-anan nga imong maagian. Kasagaran mas dagaya ang mga langgam diin adunay duha o kapin pang puy-anan. Maglibotlibot ka man o magpabiling magtindog, paningkamot sa pagpahiuyon sa palibot, ug hulata ang mga langgam nga moduol kanimo. Pagpailob.

Sa pipila ka dapit adunay numero sa telepono nga mahimong tawgon sa mga mahiligon sa pagpaminaw sa mga taho sa makaiikag dili pa dugayng nakit-an nga mga langgam sa maong dapit.

Ang Abanteng Pagpangandam Mabungahon

Ang pagpunting sa espesipikong mga langgam magantihon, apan alang sa imong kaayohan ang pagbasa nga abante bahin nianang buot nimong makita. Kon ikaw anaa sa Caribbeano, malagmit ikaw determinado sa pagpangita sa tody, walay sapayan kon kini taga-Cuba, Puerto Rico, o Jamaica nga matang. Kini maoy usa ka mubo gamay nga mutya sa masanag berdeng kolor ug pulang mga balhibo. Ang Guide to the Birds of Puerto Rico and the Virgin Islands ni Herbert Raffaele nagtug-an kanato nga kini “lisod makit-an, apan sagad nga madunggan.” Ang mga tody nga taga-Cuba ilado sa ilang pagkakusog mokaon ug sa paspas nga pagpakaon nila sa ilang mga kuyabog. Human sa paghubit sa paagi sa langgam sa pagpakaon, si Raffaele naghatag niining tambag: “Ang pagpingki sa duha ka bato sagad makapadani kanila.”

Hayan buot nimong ieskedyul ang pagduaw sa usa ka kinaiyanhong kalikopan aron imong masaksihan ang tinong yugto sa kasaysayan sa kinabuhi sa mga espisye, sama sa makapahinganghang pagpasundayag sa kahanginan sa usa sa mga woodcock sa sayong tingpamulak. O kaha ang talagsaong gidaghanon sa puting mga stork sa Gibraltar o sa Bosporus nga nangandam alang sa ilang paglupad paingon sa Aprika sa tinghunlak. O ang paglalin sa mga langgam ibabaw sa Israel.

Sa pagkamatuod, ang pagplano sa pagpangita ug usa ka espesyal nga langgam lahi ra sa pagduaw sa usa ka makasaysayanhong monyumento nga imong nahibaloan nga anaa lang kanunay. Ang mga langgam kanunayng nagabalhinbalhin. Sila tugob sa kalipay. Sila tugob sa pagkadaiya ug mga sorpresa. Apan ang pagpangita ug paghulat takos sa paningkamot!

Kining tanan mao ang naghimo sa pagpaniid-ug-langgam nga makaiikag. Bisan pa sa imong pagplano, ang mga langgam mahimong wala didto sa imong paghiabot​—labing menos dili ang mga langgam nga imong gidahom nga makita. Hinuon walay makatagna kon unsang ubang wala damhang mga langgam ang naghulat kanimo. Usa ka butang ang segurado, ang mga langgam dili gayod mopahigawad nimo. Magmapailobon lang. Malipayong pagpaniid-ug-langgam! Ug ayaw kalimti ang ilang Tigdisenyo!​—Genesis 1:​20; 2:​19; Job 39:​13-18, 27-29.

[Footnote]

[Kahon sa panid 26]

Paninugdang Giya Alang sa Pag-ila

Sa dihang nakakita ug dili-sinating langgam sa unang higayon, mahimong makatabang ang pagsulay sa pagtubag sa mosunod nga mga pangutana:

1. Unsang matang sa kolor ang nabatonan sa langgam​—solido, binadlisan, puntikpuntik o pat-akpat-ak?

2. Asang puy-anan makaplagan ang langgam​—tubig, lamakan, kalapokan, kabalilihan o lasang?

3. Unsay gidak-on sa langgam? Itandi sa pamilyar nga langgam​—goryon, robin, salampati o banog.

4. Unsay linihokan sa langgam​—manggukod sa mga insekto, mokayab, magkitiwkitiw sa ikog, magpayangoyango sa ikog, o maglakaw sa yuta?

5. Unsay porma sa sungo​—mubo ug talinis, mubo ug tambok, taas, bawog o samag-kaw-it?

Pinaagi sa pagtan-aw niining mga “Field Mark” ug pagtan-aw sa paninugdang giya sa langgam, bisan ang bag-ohan makasugod sa pag-ila sa komon nga mga espisye.​—Exhibit Guide, Merrill Creek Reservoir, New Jersey, T.B.A.

[Picture Credit Line sa panid 23]

Mga dibuho sa langgam sa panid 23-7: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Mapa/Mga hulagway sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BLUE JAY

Amerika del Norte

MACAW

Sentral/Sur Amerika

BALD EAGLE

Amerika del Norte

GANGSA SA NIYEBE

Amerika del Norte

HUMMINGBIRD

Norte/Sentral Amerika

PELIKANO

Mga nasod sa Amerika

KARDINAL

Norte/Sentral Amerika

ABOHONG AGILA

Aprika, Asia

TOUCAN

Amerika del Sur

ESKARLATANG IBIS

Amerika del Sur

DAKONG TAGAK

Tibuok kalibotan

FRANKLIN’S GULL

Mga nasod sa Amerika

CHAFFINCH

Uropa, Amihanang Aprika

MANDARIN NGA ITIK

Tsina

STORK

Uropa, Aprika, Asia

BLACK-CROWNED NGA TIKLING

Aprika

FLAMINGO

Tropiko

GOULDIAN FINCH

Australia

KOOKABURRA

Australia

PABOREAL

Tibuok kalibotan

OSTRICH

Aprika

ROSELLA

Australia

[Credit Lines]

U.S. Fish and Wildlife Service, Washington, D.C./Glen Smart

Kortesiya sa Green Chimney’s Farm

Kortesiya sa San Diego Wild Animal Park

Mapa: The Complete Encyclopedia of Illustration/ J. G. Heck

Kortesiya sa San Diego Wild Animal Park