Relihiyosong Pagkadili-Matugoton Karon
“Ang tanan dunay katungod sa kagawasan sa hunahuna, tanlag ug relihiyon; kining maong katungod naglakip sa kagawasan sa pag-usab sa iyang relihiyon o tinuohan, ug kagawasan, nga nag-inusara o duyog sa uban ug sa publiko o pribado, sa pagpasundayag sa iyang relihiyon o tinuohan diha sa pagtudlo, pagtuman, pagsimba ug pagsunod.” Artikulo 18, Tibuok-kalibotang Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod, 1948.
NAKAPAHIMULOS ka ba ug relihiyosong kagawasan sa imong nasod? Kadaghanang nasod sa kalibotan dayag nga uyon niining hamiling prinsipyo, nga gilakip sa makadaghan diha sa internasyonal nga mga deklarasyon. Apan, gibanabana nga diha sa daghang nasod diin ang dili-pagkamatugoton ug diskriminasyon maoy masakit nga mga katinuoran, milyonmilyong tawo karon ang wala makapahimulos sa relihiyosong kagawasan. Sa laing bahin, daghang tawo ang nagpuyo diha sa daghag-rasa, daghag-tribo, o daghag-relihiyon nga mga katilingban diin ang kagawasan gigarantiya sa balaod ug ang pagkamatugoton daw gipakasagrado diha sa kultura sa maong nasod.
Apan, bisan niining mga dapita, ang pipila ka tawo naapektahan sa mga hulga sa relihiyosong kagawasan. “Ang diskriminasyon nga gipasikad sa relihiyon o kombiksiyon naglungtad diha sa halos tanang ekonomikanhon, sosyal, ug ideolohikanhong mga sistema ug diha sa tanang bahin sa kalibotan,” matod ni Angelo d’Almeida Ribeiro, kanhing Linaing Tigbalita nga gitudlo sa Komisyon sa Tawhanong mga Katungod sa HK. Sa ilang librong Freedom of Religion and Belief—A World Report, nga gipatik sa 1997, ang mga editor nga sila si Kevin Boyle ug Juliet Sheen nag-ingon: “Ang relihiyosong paglutos sa minoriyang mga relihiyon [ug] ang pagdili sa mga tinuohan ug kaylap nga diskriminasyon . . . maoy adlaw-adlaw nga panghitabo sa kataposan sa ikabayenteng siglo.”
Apan, ang diskriminasyon sa relihiyon wala lamang mag-apektar sa relihiyosong mga minoriya. Si Propesor Abdelfattah Amor, Linaing Tigbalita Bahin sa Relihiyosong Pagkadili-Matugoton, sa Komisyon sa Tawhanong mga Katungod sa HK, nag-isip nga “walay relihiyon nga hilwas gikan sa kalapasan.” Nan, lagmit kaayo nga ang pagkadili-matugoton ug pagpihig maoy sagad nga giatubang sa pipila ka relihiyon diin ikaw nagpuyo.
Lainlaing Matang sa Diskriminasyon
Dunay daghang matang sa diskriminasyon sa relihiyon. Ang pipila ka nasod yanong nagdili sa tanan gawas sa usa ka relihiyon, nga sa pagkatinuod, naghimo niana nga relihiyon sa Estado. Sa ubang mga nasod, gipasaka ang mga balaod nga nagkuto sa kalihokan sa pipila ka relihiyon. Ang pipila ka kayutaan nagpatuman ug mga balaod nga gisabot sa dili-makataronganong paagi. Tagda ang posibilidad sa pag-abuso maylabot sa usa ka giduso nga balaod sa Israel sa pagsilot sa importasyon, pagpatik, pagpanagtag, o pagbaton ug mga brosyur o materyal “nga niana dunay awhag sa relihiyosong pagpangabig.” Dili ikatingala, ang International Herald Tribune nga mantalaan nagtaho: “Sa Israel, ang mga Saksi ni Jehova gihasi ug giatake.” Usa ka Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova sa Lod gilungkab ug katulo ug giguba ug kaduha sa panatikong sirado ortodoksong mga masiboton. Ang polisya wala manginlabot.
Ang librong Freedom of Religion and Belief naghisgot ug ubang mga pananglitan sa pagkadili-matugoton: “Ang erehiya ug ang mga erehes dili lamang mga ideya gikan sa nangagi. . . . Ang pagsalikway, paglutos ug diskriminasyon niadtong misubay ug lahing dalan nagpabiling pangunang hinungdan sa pagkadili-matugoton. Ang mga Ahmadi sa Pakistan ug ang [mga Baha’i] sa Ehipto, Iran, ug Malaysia maoy pipila ka pananglitan maingon man ang mga Saksi ni Jehova sa ubay-ubayng nasod sa Sidlakang Uropa, sa Gresya ug Singapore.” Tataw, ang relihiyosong kagawasan ginahulga diha sa daghang bahin sa kalibotan.
Atubangan niini, si Federico Mayor, direktor-heneral sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, miingon nga ang molungtad nga kalibotan sa haduol nga umaabot “dili magdasig ug tibuok-kasingkasing nga kadasig. . . . Ang bag-ong kagawasan nga nasinati sa mga tawo nagpukaw pag-usab sa nagkabugnaw nga mga pagbati sa pagdumot.” Nagpalig-on niini nga mga kahadlok, ang direktor sa Sentro sa Tawhanong mga Katungod sa Unibersidad sa Essex, United Kingdom, miingon: “Ang tanang ebidensiya nagpunting sa panghinapos nga ang relihiyosong pagkadili-matugoton . . . nagauswag inay nga nagaus-os diha sa modernong kalibotan.” Ang maong nag-uswag nga pagkadili-matugoton nagahulga sa relihiyosong kagawasan, tingali sa imong relihiyosong kagawasan. Apan, nganong hinungdanon ang relihiyosong kagawasan?
Unsay Isyu?
“Ang relihiyosong kagawasan maoy sukaranang kinahanglanon sa dili pa mahubit ang bisan unsang katilingban nga gawasnon. . . . Kon walay kagawasan sa relihiyon ug katungod sa pagsangyaw sa tinuohan sa usa walay mga katungod sa tanlag ug walay tinuod nga demokrasya,” miingon ang sosyologo nga si Bryan Wilson diha sa iyang librong Human Values in a Changing World. Ug, ingon sa giila sa usa ka korte sa Pransiya, “ang kagawasan sa tinuohan maoy usa sa sukaranang mga elemento sa publikong mga kagawasan.” Busa, relihiyoso ka man o dili, kinahanglang magmainteresado ka sa pagpanalipod sa relihiyosong kagawasan.
Ang tinamdan sa usa ka nasod ngadto sa relihiyosong kagawasan nag-apektar usab pag-ayo sa dungog ug internasyonal nga kredibilidad niini. Usa ka taho nga gipresentar sa 1997 ngadto sa usa ka miting sa 54-nasod nga Organisasyon Alang sa Kasegurohan ug Kooperasyon sa Uropa nag-ingon: “Ang Relihiyosong Kagawasan maoy usa sa kinatas-ang mga prinsipyo sa hugpong sa tawhanong mga katungod, nga nagatugkad sa kinauyokan sa tawhanong dignidad. Walay sistema nga nagalapas, o nagatugot sa sistematikong paglapas, sa maong mga katungod ang makaangkon ug legal nga katungod nga mahimong membro sa komunidad sa matarong ug demokratikong mga estado nga nagtahod sa sukaranang tawhanong mga katungod.”
Ang kagawasan sa relihiyon sama ra sa bahin sa pundasyon sa usa ka tinukod. Ang ubang mga kagawasan—sibil, politikanhon, kultural, ug ekonomikanhon—gitukod ibabaw niana. Kon mahimong huyang ang pundasyon, ang tibuok tinukod mahugno. Si Propesor Francesco Margiotta-Broglio sa mubo nagpahayag niana niining paagiha: “Kon lapason ang [relihiyosong] kagawasan, ang ubang mga kagawasan maoy sunod nga maapektahan.” Aron mapanalipdan ang ubang mga kagawasan, ang relihiyosong kagawasan kinahanglang panalipdan una.
Aron masabtan kon sa unsang paagi mapanalipdan ang usa ka butang sa labing maayong paagi, hinungdanon nga masabtan kana. Unsa ang sinugdanan sa relihiyosong kagawasan? Sa unsang paagi kini natukod, ug sa unsang bili?
[Hulagway sa panid 4]
Ang relihiyosong pagkadili-matugoton dunay hataas nga kasaysayan