Pagpaniid sa Kalibotan

Makaayo ang Kaminyoon

Ang pagkaminyo “makapalugway sa kinabuhi, sa dakong bahin makapausbaw sa pisikal ug emosyonal nga kahimsog ug makapadako sa kita” sa kababayen-an ug kalalakin-an, matod sa usa ka tigdukiduki diha sa The New York Times. Ang usa ka pagtuon sa propesor nga si Linda J. Waite sa University of Chicago nagsupak sa usa ka taho nga gipatik niadtong 1972 nga nagpakitang ang minyong kababayen-an nag-antos ug mas daghang sikolohikal nga kapit-os. Nakaplagan ni Dr. Waite nga “ang kaminyoon nag-usab sa panggawi sa mga tawo sa mga paagi nga makaayo kanila,” sama sa dili na kaayo pag-inom ug alkoholikong ilimnon. Mopatim-aw usab nga ang kaminyoon makapakunhod sa depresyon. Sa pagkatinuod, “ang tagsaanong mga lalaki ingong usa ka grupo magul-anon sa sinugdan sa maong pagtuon ug nahimong mas magul-anon kon sila magpabiling tagsaanon.” Apan, si Dr. William J. Doherty, sa University of Minnesota, nag-ingon nga ang impormasyon naghawas sa kon unsay kasagaran ug wala magpasabot nga ang tanan mas maayong maminyo o nga ang mga tawong maminyo sa dili maong tawo magmalipayon ug magmahimsog.

Mapintas nga mga Idolo

Ang pipila sa labing popular nga mga sumbanan sa kabataan mao ang mga idolo sa salidang aksiyon, sumala sa usa ka pagtuon sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization bahin sa epekto sa kapintasan sa media. Sa lima ka libong 12-anyos nga giinterbiyo sa 23 ka nasod, 26 porsiyento ang nagbutang niini nga mga idolo sa sine nga “abante kaayo sa popular nga mga artista ug mga musikero (18.5 porsiyento), relihiyosong mga lider (8 porsiyento), o mga politiko (3 porsiyento)” ingong ilang mga sumbanan sa panggawi, nag-ingon ang Jornal da Tarde sa Brazil. Si Propesor Jo Groebel, koordinetor sa maong pagtuon, nag-ingon nga tatawng giisip sa kabataan ang mapintas nga mga idolo ingong mga sumbanan lamang kon unsaon pagkaluwas diha sa lisod nga mga kahimtang. Sa dugang nga maanad ang kabataan sa kapintasan, si Groebel nagpasidaan, sa dugang nga makahimo silag grabeng panggawi. Siya midugang: “Ang media nagpakaylap sa ideya nga ang kapintasan maoy normal ug may kaayohan.” Gipasiugda ni Groebel nga ang mga ginikanan nagdulag hinungdanong papel sa pagtagana sa ilang mga anak sa direksiyon nga makatabang kanila sa pag-ila sa tinumotumo ug sa tinuod.

Elektronikong Tabang Alang sa Mamingawong mga Tawo

Sa Hapon ang kinabag-ohang paagi alang sa usa ka mamingawong tawo nga makahimamat ug lain maoy pinaagi sa “beeper sa gugma,” nagtaho ang Mainichi Daily News. Ang beeper dunay mga kapilian sa kinaham nga mga kalihokan: karaoke (pag-awit duyog sa girekord nga musika), mga higala, ug chat. Pananglit ang usa ka batan-ong lalaki buot nga makakitag dalagang maestorya. Iyang pilion ang “chat” diha sa iyang elektronikong tigtupotupo nga samag-palad ka dako. Kon makaduol siyag pipila ka metros sa usa ka dalaga nga may beeper sa gugma usab nga gipili ang “chat,” ang mga himan mosugod sa pagtingog ug pagkidlap ug berdeng suga. Aduna nay 400,000 ka tawong mipalit sa mga beeper. Kadtong nabalaka kon unsa tingaling matanga sa tawo ang ilang makontak makapalong sa tingog ug mosalig na lamang sa nagkidlap nga suga. Matod ni Takeya Takafuji, direktor sa pagplano alang sa tiggama: ‘Kon dili nimo gusto kining gulanggulang nga lalaki, o dili nimo gustong makig-estorya kaniya, molakaw ka lang palayo.’

“Num. 1 nga Tigpatay sa Batan-ong Kababayen-an”

Diha sa kayutaan nga naugmad ang ekonomiya, ang tesis sagad nga mohampak sa mga lalaking kapin sa 65 anyos, nagtaho ang Nando Times. Apan sa tibuok yutang gilapdon, sumala sa World Health Organization (WHO), ang tesis nahimong “ang Num. 1 nga tigpatay sa batan-ong kababayen-an sa kalibotan,” matod sa taho. “Ang mga asawa, mga inahan ug mga suweldado maoy matakboyan ug mangamatay samtang anaa sa kinakusgang yugto sa ilang kinabuhi,” nag-ingon si Dr. Paul Dolin, sa Global Tuberculosis Program sa WHO. Ang mga eksperto nga nagtipon sa di pa dugayng medikal nga seminar sa Göteborg, Sweden, nag-ingon nga sa tibuok kalibotan kapin sa 900 ka milyong babaye ang gitakboyan sa tesis. Mga usa ka milyon niini ang mamatay kada tuig, ang kadaghanan tali sa pangedarong 15 ug 44. Usa ka hinungdan niining gidaghanon sa mamatay, sumala sa mantalaan sa Brazil nga O Estado de S. Paulo, mao nga daghan ang mohunong pagtomar sa tambal una pa maayo ang sakit.

Walay Polusyon nga Kotse

Ang mga kotse maoy pangunang tinubdan sa polusyon sa hangin diha sa dagkong mga siyudad sa kalibotan. Aron matagad ang problema, usa ka Pranses nga inhenyero ang nakaimbento ug kotseng pangsiyudad nga walay saba ug walay baho ug “moandar lamang pinaagi sa may-presyur nga hangin,” nagtaho ang The Guardian Weekly sa London. Ang tigdisenyo sa makina nga si Guy Nègre nakahimo ug motor nga moandar pinaagi sa may-presyur nga hangin. Dili moabot ug duha ka dolyar ang bili sa koryente nga gamiton aron pun-on ang tangke niini sa may-presyur nga hangin, nga pagkahuman niini ang kotse makadagan ug napulo ka oras sulod sa siyudad sa kinakusgang katulinon nga mga 100 ka kilometro kada oras. Ang kotse mokuhag hangin sa gawas samtang nagpreno. Tungod sa sistema niini sa pagsala sa karbon sa hangin, ang gibuga niini nga hangin mas dalisay pa kay sa hangin nga suyopon niini. Human nga nakahimog daghang pagsulay sa ubang mga sakyanan nga dili mohugaw sa hangin, ang mga awtoridad sa Mexico mipili niining kotseha nga maoy moilis sa 87,000 ka taksi sa Mexico City.

Nahugawang Alps

Dose ka tuig human sa aksidente sa planta sa nukleyar nga enerhiya sa Chernobyl, Ukraine, ang alpine crescent sa Uropa nahugawan gihapon kaayo tungod sa hinungaw sa nukleyar nga radyasyon. Ang usa ka di pa dugayng pagtuki nagpadayag ug taas kaayong mga sukod sa radyoaktibong isotope nga Cesium-137, nagtaho ang Pranses nga mantalaang Le Monde. Sa pipila ka dapit ang radyoaktibidad maoy 50 ka pilo nga mas taas kay sa Uropanhong sukdanan nga naghubit sa matang sa nukleyar nga biya. Ang labing nahugawang mga sampol naggikan sa Mercantour National Park, sa habagatan-sidlakang Pransiya; sa Matterhorn, sa utlanan sa Switzerland ug Italya; Cortina, sa Italya; ug sa Hohe Tauern Park, sa Austria. Ang mga awtoridad naghangyo sa naapektohang mga nasod nga panid-an ang sukod sa radyasyon sa tubig ug sa dali mahugawang mga kalan-on, sama sa mga uhong ug gatas.

Pagpangaon sa Pamilya

Sa usa ka pagtuon sa 527 ka tin-edyer, kadtong nagkaon uban sa ilang mga pamilya sa labing menos lima ka beses kada semana “gamay lang ug purohan nga mag-abuso sa droga o magmagul-anon, mas dasig sa eskuylahan ug adunay mas maayong relasyon sa katalirongan,” nag-ingon ang mantalaang Toronto Star sa Canada. “Ang mga tin-edyer nga gihubit ingong ‘dili maayong mopahiangay’ nagkaon uban sa ilang mga pamilya sa tulo ka adlaw o mas ubos pa kada semana.” Ang sikologo nga si Bruce Brian nagpahayag nga ang panahon sa pagpangaon sa pamilya maoy “hiyas sa usa ka maayong pamilya.” Ang dungan nga pagpangaon makapalambo sa mga bugkos sa pamilya, mga katakos sa komunikasyon, ug usa ka pagbati sa pagsandurotay, nag-ingon ang taho, ug nagtaganag oportunidad sa pagtuon ug maayong pamatasan sa talad-kan-anan ug sa pagpakig-ambit sa kokabildo, pasiaw, ug pag-ampo. Ang usa ka hingkod nga anak nga babaye sa usa ka pamilyang regular nga nagkaon ug dungan miingon nga kon wala pa nila kanunayng himoa ang ingon, “nagtuo akong dili ako mahimong suod kanila sama sa akong kasuod karon.”

Pagkabungol Gumikan sa mga “Headset”

Ang panukiduki sa National Acoustic Laboratory sa Australia nagpadayag nga bisan ang normal nga paggamit sa kaugalingong mga headset sa stereo makapahinabog natagong kadaot sa dalunggan, nagtaho ang The Courier-Mail sa Brisbane. Ang tigdukiduki nga si Dr. Eric LePage nag-ingon nga ang mga batan-on nagpanuko nga tagdong seryoso ang maong mga pasidaan. “Mahimong sublisubli nilang iladlad ang ilang kaugalingon sa kusog kaayong mga tingog o musika sa daghang tuig ug magtuo sila nga kini dili makaunsa,” matod niya. Ang usa ka surbi nagpakita nga ang mga pasidaan “gamay rag epekto hangtod nga ang mga tawo mosugod na gayod nga moantos sa pagkabungol,” nag-ingon ang mantalaan. Ang bag-ong panukiduki nagkompirmar sa Alemang mga pagtuon nga nagpakitang mga un-kuwarto sa mga rekluta sa militar didto nga may pangedarong 16 hangtod 24 ang nagdaot na sa ilang pandungog tungod sa pagpaminaw sa kusog nga musika ug nga “halos 10 porsiyento sa mga estudyanteng may pangedarong 16 hangtod 18 ang bungolbungol na kaayo nga gilisdan sila sa pagsabot sa pipila ka normal nga pag-estoryahanay.”

Tabako Nagpasiugdag Esport

Ang malukpanong paggamit sa industriya sa tabako sa mga okasyon sa esport ug ubang kalingawan alang sa pagpasiugda sa ilang mga produkto nagpatunghag “positibong kalangkitan tali sa esport . . . ug pagsigarilyo,” matod ni Rhonda Galbally, sa Victorian Health Promotion Foundation sa Australia. Ingong resulta, ang sagad nga malipotong pag-anunsiyo sa tabako diha sa esport mahimong makadani sa mga tawo nga manigarilyo. Nakaplagan sa Cancer Research Campaign sa Britanya nga “ang mga batang lalaki nga malingaw sa pagtan-aw sa Formula One nga lumba sa sakyanan diha sa telebisyon halos doble ang purohan nga mosugod sa pagpanabako,” nagtaho ang ahensiya sa balita nga Panos. “Sa tibuok Uropa, ang mga kompaniya sa tabako mogasto ug ginatos ka milyong dolyares kada tuig ingong pagsuportar sa lumba sa sakyanan lamang.” Ug ang mga sakyanan maoy nagabiyaheng mga panganunsiyo nga sagad makita sa telebisyon.

Unang mga Mag-uuma

Ang Pranses nga mantalaang Le Monde nagtaho nga ang usa ka tem sa mga siyentipiko sa Uropa nakakaplag nga ang DNA sa mga matang sa ihalas nga trigo diha sa Fertile Crescent sa Tungang Sidlakan maoy kaamgid kaayo sa gitikad nga mga matang nga gigamit bisan asa karon. Kauban sa trigo ug ubang “gigikanang mga talamnon,” ang unang binuhi nga mga karnero, kanding, baboy, ug mga baka mipatim-awng gibuhi usab diha sa maong rehiyon. Ang mga siyentipiko nag-ingon nga ang paggamit sa binuhing mga talamnon mikaylap gikan didto paingon sa tibuok nga Uropa ug Asia. Makaiikag, ang pipila sa kinaunahang mga balangay sa agrikultura diin nadiskobrehan ang trigo nga pinetsahag libolibo na ka tuig kanhi mao ang pahabagatan-kasadpan sa Lake Van ug sa kabukiran sa Ararat.