Ang Tuig 2000—Makaapektar Kaha Kanimo ang Pagkadaot sa mga Kompiyuter?

GIKAINGON nga sa dihang unang gipresentar ang kompiyuter sa kalibotan, kini mao ang kinadak-ang naimbento sukad gigamit sa tawo ang koryente. Karong adlawa, ubay-ubayng dekada sa ulahi, daghang tawo ang naghunahuna kon unsaon kaha nila pagkinabuhi kon walay mga kompiyuter. Kining magasina nga imong gibasa giandam ginamit kini. Ang mga kompiyuter makatipig ug impormasyon nga gipondo diha sa piyesa niini ug makakuha niini dihadiha. Ah, kahibulongang mga kompiyuter! Pagkakatingalahan niini! Unsay himoon sa kalibotan kon wala kini?

Sa modernong mga dapit sa kalibotan, halos matag bahin sa mga kinabuhi sa mga tawo naapektohan sa pipila ka paagi sa mga kompiyuter. Kon nagsalig ka sa pensiyon sa pagretiro, tseke nga bayad sa gobyerno ngadto sa mga empleyado tungod kay dili na makatrabaho, mga pag-uli sa bayad sa buhis ug insyurans, o daghan pang ingon nianang mga pagbayad, ang imong pagdawat niini nag-agad sa mga kompiyuter. Kon ikaw empleyado, lagmit gayod nga ang imong mga suweldo gigamitan ug kompiyuter. Ang mga kompiyuter nagrekord sa salapi nga gideposito diha sa mga bangko ug sa tubo niini. Gikontrolar niini ang daghang kasangkapan diha sa modernong mga balay, sama niadtong mopaandar sa koryente o mopahinlo sa tubig. Dakong tabang kini alang sa mga doktor, mga klinika, ug mga ospital aron sa pagdayagnos sa mga sakit—ug pagluwas sa mga kinabuhi. Ang mga kompiyuter gigamit sa pagpaniid sa mga kahimtang sa panahon ug aron dili magbanggaay ang mga ayroplano diha sa kahanginan.

Unsa ka Hanas Kini?

Ang mga kompiyuter dili mas hanas kay sa mga tawo nga nagprograma niini. Ang kompiyuter mosulbad ug mga problema sumala lamang sa gitudlo niini. Wala kiniy bisan unsang salabotan. Sa dihang masayop, gipabanaag lamang niini ang pagkadili-hingpit sa mga tawong nagprograma o nag-andam niini. Sa dihang husto kini, tungod kini kay husto ang pagkaprograma niini sa tawo. Ang kompiyuter tingali makahimo sa mga buluhaton nga mas dali kay sa tawo, apan dili kini makataganag mga tubag sa mga problema gawas kon ang tawo nagtagana sa pamaagi aron sa paghatag ug mga tubag.

Pananglitan, kulang gayod ang panglantaw sa tawo sa dihang una niyang giprograma ang pipila ka kompiyuter sa katuigang 1950 ug 1960. Sanglit ang piyesa sa kompiyuter nga makatipig ug impormasyon mahal niadtong panahona, ang mga tigprograma nangitag mga pamaagi aron mas daghang impormasyon ang masulod. Diha sa kompiyuter ang kada letra o numero mookupar ug lugar. Busa aron makadaginot ug lugar sa dihang magtipig ug mga petsa, ang unang mga tigprograma nakahimog gipamubo nga kodigo nga wala iapil ang unang duha ka numero sa mga petsa sa tuig. Pananglitan, ang tuig 1965 gipamubo sa “65,” 1985 sa “85,” 1999 sa “99,” ug uban pa. Sayon ra ang pagdugang sa “19” ngadto sa “85” aron mahimong 1985 sa dihang mag-imprentag mga petsa. Sulod sa milabayng pipila ka dekada, minilyon ka programa ang gisulat nga ginamit kini nga pagpamubo. Pipila ra ka tigprograma ang nagtuo nga kining daw dili makadaot nga pagpamubo aduna unyay seryosong mga sangpotanan, sanglit wala sila maghunahuna nga ang ilang mga programa gamiton pa gihapon sa pagsugod sa ika-21ng siglo. Bisan pa niana, ubay-ubayng programa nga may ingon niining pagpamubo ang ginagamit gihapon ug motipig sa tuig 2000 ingong “00.”

Ang ubang mga kompiyuter mosabot sa “00” nga nagkahulogan sa tuig 1900! Handurawa karon ang kalibog diha sa programa sa kompiyuter sa dihang ang kompiyuter magkuwenta sa lima-ka-tuig nga pautang nga magsugod sa 1999 ug magbanabana nga ang kataposang pagbayad mahuman sa 1904! Sa ubang mga kaso, ang mga pagkuwenta sa petsa mopahunong sa programa sa kompiyuter nga anaa sa palyado nga kahimtang, ug sa grabeng mga kaso, ang programa bug-os nga madaot.

“Bisan tuod ang microchip naghatag kanatog kausaban sa industriya nga motugbang sa pag-imbento sa koryente,” misulat ang mantalaang Toronto Star, “naghimo usab kini kanato nga labi pa ka daling maapektohan kay sa nahanduraw sukad sa mga nag-imbento niini.” Ang Star miingon usab: “Sa tibuok kalibotan dunay mga sistema sa kompiyuter ug mga microchip nga dili makaila tali sa tuig 1900 ug sa tuig 2000. Gawas kon kining mga sistemaha dili mailhan ug mausab, mahimong aduna unyay kagubot sa tibuok globo.”

Kon Unsay Gipanagna sa Pipila ka Eksperto

“Ang tanan nanagna kon unsa unya ka kuyaw ang resulta niini, lakip nako,” matod sa Senador sa T.B. nga si Robert Bennett, sa Utah. “Ug walay makahibalo hangtod sa unang adlaw sa Bag-ong Tuig 2000 o usa o duha ka semana sa ulahi.” “Sa pagkatinuod dunay pipila ka pasikaranan sa pag-ingong . . . dunay mga resulta nga malisod kaayo alang sa ekonomiya ug malisod kaayo alang sa mga tawo,” matod sa usa ka luyoluyo sa presidente sa Tinipong Bansa.

“Nabalaka kami mahitungod sa posibleng pagkabalda sa mga sistema sa koryente, mga telekomunikasyon, ug mga serbisyo sa bangko,” matod sa usa ka tigpamaba alang sa U.S. Central Intelligence Agency. Sumala sa mga taho gikan sa tibuok kalibotan, ang pipila ka kompiyuter nakasinati nag mga problema sa dihang ang mga petsa diha sa kompiyuter miabot sa tuig 2000 o saylo pa.

“Ang mga eksperto nanagna ug labaw pang suliran diha sa sektor sa panglawas,” nagtaho ang U.S.News & World Report, “tungod kay ang pagkuwenta sa bayranan sa mga pasyente ug mga talaan sa insyurans diha sa mga ospital o mga HMO dali rang maapektohan. Ang pipila ka matang sa biomedical nga kasangkapan, lakip ang mga himan sa pagpaniid sa kahimtang sa pasyente, may kapeligrohan usab nga madaot. Sanglit daghang de-koryenteng mga himan naulahi sa pagsugod nga tul-iron ang problema, ang pagkadaot sa lokal nga tinubdan sa koryente kuyaw kaayo.” Ang usa ka mantalaan sa Canada nagpahayag usab sa susamang kahadlok: “Ang atong mga ospital ug medikal nga mga teknolohiya tanan gipasukad sa kaylap nga gigamit nga microchip, busa ang pagkadaot sa sistema sa kompiyuter makapatay ug mga tawo.” “Tungod sa matang sa among trabaho,” mulo sa usa ka administrador sa ospital, “ang pagkadaot sa sistema makaapektar kanamo sa mas seryoso pang mga paagi. Ang ubang mga industriya wala tingali diha sa kinabuhi-o-kamatayon nga mga kahimtang.”

Ang mas negatibog-tinamdan nga mga propesyonal sa kompiyuter nanagna sa pagkahugno sa stock market, pagkahapay sa gagmayng mga negosyo, ug paghugop sa nangahadlok nga mga tigdeposito ngadto sa bangko aron sa pagkuha sa ilang deposito. Sa Tinipong Bansa, ang luyoluyong sekretaryo sa depensa nagtawag sa tibuok kalibotang depekto sa kompiyuter nga mao ang elektronikong katumbas sa El Niño nga lakaw sa panahon ug nagkomento: “Ako maoy unang mosulti nga kita pihong makabaton ug mangil-ad nga mga sorpresa.”

“Ang epekto diha sa mga negosyo sa Rusya maoy malaglagon kon ang mga kompiyuter dili ayohon una pa ang Enero 1 sa tuig 2000,” matod sa presidente sa American Chamber of Commerce. Ang Reuters nga ahensiya sa balita nagtaho: “Ang Aleman nga mga kompaniya nagpadayon nga daw nangatulog padulong sa kalaglagan sa kompiyuter sa pagsugod sa sunod nga milenyo nga sama ka malaglagon sa pagbuto sa bomba, ug ang resulta peligrong mohatag ug kagubot sa tibuok Uropa.” Ang usa ka direktor sa panukiduki nag-ingon nga “imong ikapadapat ang mao gihapong mga pagsaway ngadto sa Austria, Switzerland, Espanya, Pransiya ug Italya.”

Ang Bangkok Post nagpunting usab sa problema sa kompiyuter didto sa Thailand: “Ang nasodnong mga buhatan sa estadistika sa rehiyon nag-atubang ug dobleng hagit sa milenyo: pagsanta sa tuig 2000 (Y2K) nga problema sa ilang mga sistema sa kompiyuter, ug pagpangandam sa pagprosesog bag-ong hugna sa pagsurbi sa populasyon, sumala sa United Nations Information Service.” Ang Australia, Hapon, Hong Kong, Inglaterra, Irlandia, New Zealand, ug Tsina nag-atubang tanan ug samang mga problema. Sa pagkatinuod, kini maoy usa ka tibuok-kalibotang suliran nga nanginahanglan ug solusyon.

Ang Dako Kaayong Gasto

Ang pipila ka eksperto nakabanabana nga dako kaayong gasto ang pagsulbad sa mga problema sa kompiyuter. Pananglitan, ang Office of Management and Budget sa T.B. nagkalkulo nga nanginahanglan kinig $4.7 bilyones aron ayohon ang diperensiya sa mga kompiyuter sa pederal nga kagamhanan lamang. Ang usa ka grupo sa mga eksperto nag-ingon nga ang mas realistikanhong banabana nga gastohon sa pag-ayo sa pederal nga mga kompiyuter maoy $30 bilyones. Unsay gibanabanang gasto sa tibuok kalibotan? Makakurat nga “$600 bilyones sa pag-ayo sa software ug $1 ka trilyon alang sa di-malikayang mga pagkihaay sa dihang mapakyas ang pipila ka pag-ayo,” nagtaho ang mantalaang New York Post. Ang lain pang grupo sa mga eksperto nagbanabana nga ang “gastos sa pagpaayo, pagkiha, ug pagkapildi sa negosyo mahimong modangat ug taman sa $4 ka trilyon.” “Ang Tuig 2000 nga problema,” nagsulat ang New York Post, “nagpakita ingong ang kinamahalan sa kasaysayan sa tawo.” Ang laing taho naghubit niini ingong “mao tingali ang kinadak-an, kinatas-an-ug-risgo, kinamahalang proyekto nga naatubang sa katawhan sukad.”

Nagkadaiya ang Opinyon

Sa unsang paagi kini mag-apektar kanimo? Nag-agad sa kon diin ka nagpuyo ug sa paningkamot nga ginahimo sa mga institusyon nga imong gipakiglabotan, kini mahimong magkadaiya gikan sa pagkaway-epekto ngadto sa medyo makapalagot ngadto sa malisod kaayo, ilabina sa unang pipila ka semana human sa Enero 1, 2000. Kon dunay mga butang nga imong gikabalak-an, sama sa linaing mga kasangkapan nga gigamit nimo alang sa pag-atiman sa panglawas, kontaka ang negosyo o institusyon nga nagtagana sa serbisyo ug pangutana kon unsa kaha ang epekto sa tuig 2000 diha sa kasangkapan o serbisyo.

Sulod sa milabayng pipila ka tuig, daghan na ang nasulti mahitungod sa problema sa tuig 2000. Ang pipila moingon nga ang suliran hilabihan ka seryoso; ang uban mosupak sa pag-ingong ang gihanduraw nga mga hitabo nasobraan ra. Adunay moingon nga mosira ang mga bangko, samtang ang mga eksperto sa bangko moingon nga pag-abot sa tuig 2000, kadaghanan sa ilang mga suliran masulbad na. “Walay motuo nga ang sistema sa telepono nagpadulong sa malaglagong pagkadaot,” matod sa pangulo sa U.S. Federal Communications Commission. Ugaling, iyang giadmitir nga duna unyay mga suliran sa paggamit sa telepono sa pagsugod sa siglo, apan siya miingon nga kini makapalagot, dili makadaot. Daghang organisasyon ang nagahimo nag mga date simulation test diha sa mga laboratoryo. Kini mosanta tingali sa daghang suliran. Bisan pa niana, ang kalibotan kinahanglang maghulat aron makita kon unsa ka seryoso unya ang problema sa tuig 2000.