Ang Hunahuna sa Bibliya

Sayop ba nga Litokon ang Ngalan sa Diyos?

SULOD sa kasiglohan ang Judaismo nagtudlo nga ang ngalan sa Diyos, nga Jehova, maoy balaan ra kaayo nga litokon.a (Salmo 83:18) Daghang teologo ang nangatarongan nga di-matinahuron ang pagsangpit sa mahimayaong Maglalalang sa maong naandang paagi o naglapas pa gani kini sa ikatulo sa Napulo ka Sugo, nga nagdili ‘sa paggamit sa ngalan sa Ginoo sa walay kapuslanan.’ (Exodo 20:7, King James Version) Sa ikatulong siglo K.P., ang Mishnah mipahayag nga “siya nga naglitok sa Ngalan sa Diyos ingon sa pagkatitik” “walay luna diha sa kalibotan nga moabot.”—Sanhedrin 10:1.

Makaiikag, daghang eskolar sa Kakristiyanohan nagsunod sa prinsipyo niining Hudiyohanong tradisyon sa dihang naghubad sa Bibliya. Pananglitan, ang The New Oxford Annotated Bible nagkomento diha sa pasiuna niini: “Ang paggamit ug bisan unsang personal nga ngalan alang sa usa ka bugtong nga Diyos, nga daw adunay ubang mga diyos nga ang tinuod nga Diyos kinahanglang ipalahi, gihunong na diha sa Judaismo sa wala pa ang Kristohanong panahon ug dili angay alang sa unibersohanong pagtuo sa Kristohanong Iglesya.” Busa, nianang hubara ang pulong “GINOO” maoy gipuli sa ngalan sa Diyos.

Unsay Hunahuna sa Diyos?

Apan ang mga hunahuna ba sa maong mga maghuhubad ug teologo nagbanaag sa panghunahuna sa Diyos? Kon buot hunahunaon, ang Diyos wala magtinguha nga itago ang iyang ngalan gikan sa katawhan; hinunoa, iyang gipadayag kini kanila. Diha sa Hebreohanong bahin sa Bibliya, nga sagad gitawag ug Daang Tugon, ang ngalan sa Diyos, nga Jehova, makita kapin sa 6,800 ka beses. Ang rekord sa Bibliya nagpakita nga ang unang tawhanong paris, si Adan ug Eva, maoy apil niadtong nasayod ug naggamit sa ngalan sa Diyos. Sa pagkahimugso sa una niyang anak nga lalaki, si Eva mipahayag: “Nanganak akog lalaki sa tabang ni Jehova.”—Genesis 4:1.

Mga kasiglohan sa ulahi, sa dihang ang Diyos mitawag kang Moises aron manguna sa pagpagawas sa nasod sa Israel gikan sa pagkaulipon sa Ehipto, si Moises nangutana sa Diyos: “Pananglit moadto na ako karon sa mga anak sa Israel ug ako moingon kanila, ‘Ang Diyos sa inyong mga katigulangan nagpadala kanako kaninyo,’ ug sila moingon kanako, ‘Unsa ang iyang ngalan?’ Unsa may akong isulti kanila?” Si Moises hayan naghunahuna gayod kon ang Diyos ba mopadayag sa iyang kaugalingon pinaagi sa usa ka bag-ong ngalan. Ang Diyos miingon kang Moises: “Kini ang imong isulti sa mga anak sa Israel, ‘Si Jehova nga Diyos sa inyong mga katigulangan, ang Diyos ni Abraham, ang Diyos ni Isaac ug ang Diyos ni Jacob, nagpadala kanako kaninyo.’ Kini ang akong ngalan hangtod sa panahong walay tino, ug kini ang handomanan kanako ngadto sa usa ka kaliwatan human sa usa ka kaliwatan.” (Exodo 3:13, 15) Tataw, ang matuod nga Diyos wala mobati nga ang iyang ngalan maoy hilabihan ka balaan nga dili angayng litokon sa iyang katawhan.

Sa pagkamatuod, ang matinumanong mga alagad sa Diyos sa tanang kaliwatan gawasnon ug matinahurong naglitok sa ngalan sa Diyos. Si Boaz, usa ka matinumanong alagad sa Diyos, regular nga mitimbaya sa iyang mga mamumuo sa uma sa mga pulong nga, “Si Jehova maanaa kaninyo.” Ang mga mamumuo nakurat ba sa maong pagtimbaya? Wala. Ang talaan nagsaysay: “Sa baylo sila moingon kaniya: ‘Si Jehova magpanalangin kanimo.’” (Ruth 2:4) Inay nga hunahunaon kini nga pagtimbaya ingong insulto sa Diyos, gihunahuna nila kini ingong usa ka paagi sa paghatag kaniyag himaya ug dungog diha sa ilang adlaw-adlawng mga kalihokan. Niining samang espiritu, gitudloan ni Jesus ang iyang mga tinun-an sa pag-ampo: “Amahan namo sa mga langit, balaanon unta ang imong ngalan.”—Mateo 6:9.

Ang Ikatulong Sugo

Apan komosta ang pagdili nga gihisgotan diha sa ikatulo sa Napulo ka Sugo? Ang Exodo 20:7 kusganong nag-ingon: “Dili mo gayod gamiton ang ngalan ni Jehova nga imong Diyos sa walay pulos, kay dili pasagdan ni Jehova nga dili masilotan ang usa kinsa magagamit sa iyang ngalan sa walay pulos.”

Unsa ba sa tukma ang ipasabot sa paggamit sa ngalan sa Diyos “sa walay pulos”? Ang The JPS Torah Commentary, nga gipatik sa Jewish Publication Society, nagpatin-aw nga ang Hebreohanong termino nga gigamit sa ibabaw ingong “sa walay pulos” (lash·shaw’ʹ) mahimong magkahulogan nga “sa sayop nga paagi” o “sa walay kapuslanan, kawang.” Ang mao gihapong sinulat nagpadayon: “Ang pagkadili-tin-aw [niining Hebreohanong termino] nagtugot sa pagsalikway [pagdili] sa pagsaksig bakak sa magkaatbang nga mga partido diha sa pagkihaay, sa pagpanumpag bakak, ug sa wala kinahanglana o dili-hinungdanong paggamit sa Ngalan sa Diyos.”

Kining Hudiyohanong komentaryo sa husto nagpasiugda nga ‘ang paggamit sa ngalan sa Diyos sa walay pulos’ naglangkit sa paggamit sa ngalan sa dili-hustong paagi. Apan ang paglitok ba sa ngalan sa Diyos sa dihang nagtudlo sa uban bahin kaniya o sa dihang nag-ampo sa atong langitnong Amahan hustong pagatawgong ‘dili-kinahanglanon o dili-hinungdanon’? Gipahayag ni Jehova ang iyang hunahuna pinaagi sa mga pulong sa Salmo 91:14: “Tungod kay gipahiluna niya ang iyang gugma kanako, ako usab magtagana kaniyag kaluwasan. Ako magpanalipod kaniya tungod kay siya nakaila sa akong ngalan.”

Hinungdanon ba ang Paglitok Niini?

Ang modernong-Ingles nga hubad nga nag-ulohag The Five Books of Moses, ni Everett Fox, naglapas sa tradisyon. Kining hubara naggamit, dili sa tradisyonal nga “GINOO,” kondili sa “YHWH” sa paghawas sa ngalan sa Diyos “tungod sa tinguha nga ipabanaag ang orihinal nga teksto sa magbabasa ug Hebreohanon.” Si Fox nagpasiugda: “Mamatikdan dihadiha sa magbabasa nga ang personal nga ngalan sa Diyos sa Bibliya makita niini nga tomo ingong ‘YHWH.’” Siya miadmitir nga ang pagkakita sa ngalan sa Diyos tingali “makapasungot” sa magbabasa. Apan human himoa ang dalayegong tikang sa dili pagtago sa ngalan sa Diyos diha sa hubad, siya midugang: “Akong irekomendar ang paggamit sa tradisyonal nga ‘ang GINOO’ sa pagbasa nga kusog, apan ang uban tingali buot mosunod sa ilang kaugalingong kostumbre.” Apan, kini ba mao lamay butang sa personal nga pagpili, tradisyon, o pagsunod sa kaugalingong kostumbre sa usa?

Dili. Ang Bibliya wala lamang magdasig sa hustong paggamit sa ngalan sa Diyos kondili nagsugo niana! Sa Isaias 12:4a, ang katawhan sa Diyos gihulagway nga nagtuaw sa tinong mga pulong: “Pasalamati si Jehova, kamong katawhan! Sangpita ang iyang ngalan.” Dugang pa, ang salmista naghisgot niadtong takos sa mabug-at nga paghukom sa Diyos: “Ibubo ang imong kapungot sa mga nasod nga wala makaila kanimo, ug sa mga gingharian nga wala magtawag sa imo mismong ngalan.”—Salmo 79:6; tan-awa usab ang Proverbio 18:10; Sofonias 3:9.

Busa bisan pag ang pipila modumili sa paglitok sa mahimayaong ngalan ni Jehova tungod sa dili hustong pagsabot sa ikatulong sugo, kadtong sa tinuoray nahigugma sa Diyos nagtinguha sa pagsangpit sa iyang ngalan. Oo, sa matag haom nga kahigayonan, ilang ‘ginapahayag taliwala sa katawhan ang iyang mga buhat, nga nagasulti nga ang iyang ngalan gibayaw’!—Isaias 12:4b.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 26]

Usa ka bahin sa basahon sa Mga Salmo gikan sa mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat. Ang ngalan sa Diyos, nga Jehova (YHWH), makita diha sa mas karaang porma sa Hebreohanong sinulat kay sa ubang bahin sa linukot nga basahon

[Credit Line]

Kortesiya sa Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem