Unsa ang Kaugmaon sa Gubat?

“SULOD sa 4000 ka tuig nga pag-eksperimento ug pagsublisubli, ang pagpakiggubat nahimong usa ka batasan,” nag-ingon ang historyano sa militar nga si John Keegan. Mahunong ba ang maong batasan? Daghang kinabuhi ang gisakripisyo diha sa sambunot. Ang talagsaong kusog ug daghang kahinguhaan nagpaluyo sa pagpakiggubat. Sulod sa mga milenyo, ang utokang mga tawo gitudlo sa pagpangitag bag-o ug mas maayong mga paagi sa pagpatay ug paglaglag. Ang mga tawo ba nagpasundayag sa mao gihapong kadasig alang sa pagpalambo sa pakigdait? Wala gayod! Bisan pa niana, daghan ang mapanagan-ong nangatarongan nga dunay pasikaranan alang sa masanagong panglantaw.

Ang Ideya nga ang Gubat Gastoso Kaayo

Kanang masanagong panglantaw gipasukad sa pagtuo nga ang sibilisadong mga tawo wala na maglantaw sa gubat sama sa ilang paglantaw niana kaniadto. Sa ika-13ng siglo, ang Mongol nga manggugubat nga si Genghis Khan gikatahong nag-ingon: “Ang kalipay nagdepende sa pagbuntog sa mga kaaway sa usa, sa pinugos nga pagdala kanila sa imong atubangan, sa pag-agaw sa ilang propiedad, sa pagtagamtam sa ilang kawalay-paglaom, sa pagpanglugos sa ilang mga asawa ug mga anak nga babaye.”

Ang usa dili gayod makahanduraw sa usa ka lider sa kalibotan nga mosulti sa susama karon! Ang librong A History of Warfare nag-ingon: “Halos dili posible bisan asa sa kalibotan karon nga moaghat sa usa ka pundok nga rasonableng magpaluyo sa opinyon nga ang gubat makataronganong kalihokan.” Ang gubat dili na kaylap nga gilantaw ingong natural, kinaiyanhon, mahimayaon, o hamili. Ang pagpamatay sa ika-20ng siglong mga gubat nagbilin sa katawhan ug usa ka pagbati sa kalisang ug pag-ayad tungod sa nahimo sa gubat. Usa ka magsusulat nangatarongan nga kining pagsupak sa kapintasan mitultol sa pagwagtang sa silot nga kamatayon diha sa daghang nasod ug nag-awhag sa pagpakitag simpatiya niadtong dili moapil sa militaryong mga kalihokan.

Ang pag-ayad sa pagpatay dili lamang ang bugtong hinungdan nga nagpausab sa mga tinamdan. Anaa usab ang hinungdanong butang nga mao ang pagpreserbar sa kaugalingon. Dako kaayo ang kalaglagang ikapahinabo sa modernong mga hinagiban, nukleyar ug naandan, nga ang bisan unsang gubat tali sa dagkong mga gahom karon magpahinabog kapeligrohan nga malaglag ang usag usa. Ang pagsugod ug usa ka dakong gubat maoy kabuangan, paghikog. Mao kini nga pagtuo, nangatarongan ang daghan, nga nagpugong sa nukleyar nga gubat sulod sa kapin sa 50 ka tuig.

Dunay laing hinungdan kon nganong lahi ang hunahuna sa pipila ka tawo bahin sa umaabot. Ang usa ka dakong gubat giisip nga gastoso kaayo dili lamang tungod kay ang tanan mahimong mahanaw kondili usab tungod kay diyutay ra ang madaog. Ang ekonomikanhong pangatarongan batok sa kalagmitan nga mahitabo ang dakong gubat mao kini: Ang dato ug gamhanang mga nasod sa kalibotan dakog benepisyo pinaagi sa ekonomikanhong kooperasyon. Ang materyal nga mga bentaha nga napahimuslan niini nga mga nasod panahon sa kalinaw dili matumbasan sa bisan unsa nga ipahinabo tingali sa gubat. Busa, dunay maayong katarongan nga ang lig-ong mga nasod magmentinar sa pakigdait sa usag usa. Dugang pa, maoy alang sa ilang kaayohan nga makig-alyansa aron mapukgo ang bisan unsang panagbangi tali sa mas gagmayng mga gahom nga magpameligro sa kahimtang sa ekonomiya.

Tibuok-Yutang mga Paningkamot sa Pagpatunghag Pakigdait

Ang tinguha sa pagtapos sa gubat gipahayag diha sa pasiuna sa karta sa Hiniusang Kanasoran. Didto atong mabasa ang determinasyon sa membrong mga estado “sa pagluwas sa nagsunod nga kaliwatan gikan sa hampak sa gubat, nga kaduha sa atong panahon [uban sa duha ka gubat sa kalibotan] nagpahinabog dakong kagul-anan sa katawhan.” Kanang maong determinasyon sa pagluwas sa umaabot nga mga kaliwatan gikan sa gubat gipahayag diha sa ideya sa tiningob nga seguridad—ang ideya nga ang mga nasod kinahanglang maghiusa batok sa bisan unsang estado nga gihubit ingong agresibo. Busa, kon may bisan unsang nasod nga buot magsugod ug gubat, kini mag-atubang sa kapungot sa internasyonal nga komunidad.

Bisan tuod ang ideya maoy yano ug makataronganon sa teoriya, ang pagpadapat niana maoy laing butang. Ang The Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Bisan tuod ang tiningob nga seguridad, sa medyo lainlaing mga matang, dunay dayag nga bahin diha sa Pakigsaad sa Liga sa Kanasoran ug gilakip diha sa Karta sa Hiniusang Kanasoran, kini bug-os nga napakyas sa duha ka kaso. Kay walay internasyonal nga kagamhanan nga makaarang sa pagtino gayod sa mga isyu, ang mga nasod wala magkauyon bahin sa kon unsay isipon nga pagkaagresibo, wala magpadapat sa prinsipyo nga ang pagkaagresibo kinahanglang sumpoon bisag kinsa pa ang naghimo, ug, busa, wala makatukod ug internasyonal nga puwersa sa tiningob nga seguridad nga gihulagway sa Karta.”

Bisan pa niana, ang ideya sa pagpatungha ug usa ka grupo sa nagkalainlaing mga nasod aron sa pagpalambo sa pakigdait maoy butang bag-o diha sa tawhanong kalihokan. Alang sa daghan nga nangandoy ug pakigdait, ang tigpatuman sa pakigdait sa HK, nga nagsul-ob ug asul nga kalo, nagpabiling simbolo sa paglaom. Sila parehog hunahuna sa magsusulat nga nagdayeg “sa ideya sa sundalo sa pakigdait, kinsa gipadala ngadto sa usa ka dapit nga dunay panagbangi, dili aron makiggubat, kondili aron magpalambo sa pakigdait, dili aron makigbugno sa mga kaaway, kondili aron motabang sa mga higala.”

Sulod sa mga dekada ang Bugnawng Gubat nagbahin sa HK ngadto sa duha ka bloke sa gahom, nga ang matag usa mikiling sa pagsanta sa bisan unsay gustong buhaton sa pikas. Bisan tuod ang pagkatapos sa Bugnawng Gubat wala magwagtang sa panagbangi, kawalay-pagsalig, ug pagduhaduha tali sa mga nasod, daghan ang nagtuo nga ang politikanhong natad karon nagtanyag ug dili-hitupngang mga kahigayonan aron ang HK makalihok sumala sa katuyoan niini.

Ang ubang mga kaugmaran sa ika-20ng siglo naghatag usab ug paglaom niadtong nangandoy ug pakigdait. Pananglitan, ang tumong sa internasyonal nga diplomasya mao ang pagsulbad sa panagbangi sa makigdaitong paagi. Ang makitawhanong mga abag nagtabang sa mga nasod sa pagpasig-uli sa ubang mga nasod ug nagtabang sa mga tawo nga nagusbat sa gubat. Ang pagpatunhay sa pakigdait ug ang pagka-makitawhanon parehong nahimong mga bahin sa langyawng polisa. Kadtong nagpalambo sa pakigdait gipasidunggan.

Ang Matang sa Umaabot nga Gubat

Apan, ang bisan unsang pagbati sa masanag nga panglantaw kinahanglang timbangan sa makapaguol nga mga katinuoran. Sa dihang ang Bugnawng Gubat natapos sa 1989, daghan ang nagpahayag ug pagsalig sa usa ka malinawong kahimtang sa kalibotan. Sa gihapon, nagpadayon ang gubat. Sulod sa misunod nga pito ka tuig, ang gibanabana nga 101 ka panagbangi nagpadayon sa lainlaing mga dapit. Ang kadaghanan maoy mga gubat dili tali sa mga estado kondili sulod sa mga estado. Kini gibugno sa magkaatbang nga mga grupo nga wala mogamit ug modernong mga hinagiban. Pananglitan, sa Rwanda kadaghanan sa pagpamatay gihimo ginamit ang mga pulang.

Subsob, ang modernong mga natad-panggubatan maoy mga lungsod ug mga balangay, ug gamay ra o walay kalainan tali sa mga nanag-away ug sa mga sibilyan. Si Michael Harbottle, direktor sa Centre for International Peacebuilding, misulat: “Samtang sa miagi ang mga hinungdan sa panagbangi medyo matag-an tingali, karon kini labi pa ka komplikado ug labi pa ka lisod kontrolahon. Ang gidak-on sa kapintasan nga mahitabo duyog niana dili-katuohan ug dili gayod makataronganon. Ang sibilyan nga mga molupyo lagmit nga mapusilan sama sa mga nakigbugno.” Ang maong panagbangi ginamit ang dili-modernong mga hinagiban diyutay rag timailhan nga mahanaw.

Kasamtangan, diha sa datong mga nasod sa yuta, ang paghimog modernong mga hinagiban tulin nga nagapadayon. Ang mga sensor—gipahimutang man sa hangin, sa wanang, sa dagat, o sa yuta—makapaarang sa modernong kasundalohan sa pagkakita dayon ug sa mas klaro sukad masukad, bisan diha sa malisod nga mga dapit, sama sa mga lasang. Sa dihang makit-an sa mga sensor ang target, ang mga misil, torpedo, o giniyahag-laser nga mga bomba mahimong makaigo niana—subsob uban ang katingalahang katukma. Samtang ang bag-ong mga teknolohiya ginahimong mas episyente ug gihiusa, ang “lagyong pakiggubat” nag-anam ka tinuod, nga nagpaarang sa kasundalohan sa pagkakita sa tanan, pag-igo sa tanan, ug paglaglag sa daghang himan sa kaaway.

Sa paghunahuna sa palaaboton sa umaabot nga gubat, kinahanglang dili nato malimtan ang makahahadlok nga presensiya sa nukleyar nga mga hinagiban. Ang magasing The Futurist nagtagna: “Ang padayon nga pagdaghan sa atomikong mga hinagiban nagpasamot sa kalagmitan nga mahitabo ang usa o labaw pang atomikong mga gubat sulod sa mosunod nga 30 ka tuig. Dugang pa, ang atomikong mga hinagiban mahimong gamiton sa mga terorista.”

Unsa ang Suliran?

Unsay nagpakyas sa mga paningkamot sa pagkab-ot sa tibuok-yutang pakigdait? Ang dayag nga hinungdan mao nga ang tawhanong pamilya wala mahiusa. Ang katawhan nagkabahinbahin ngadto sa mga nasod ug mga kultura nga walay-pagsalig, nagdumot, o nahadlok sa usag usa. Dunay magkalahing mga prinsipyo, mga ideya, ug mga tumong. Dugang pa, ang paggamit ug militaryong gahom sulod sa mga milenyo giisip ingong legal nga paagi sa pagpangita sa nasodnong mga interes. Human angkona kining maong kahimtang, usa ka taho gikan sa Strategic Studies Institute of the U.S. Army War College nag-ingon: “Alang sa daghan, kini nagpasabot nga ang pakigdait mahitabo lamang pinaagi sa tibuok-kalibotang kagamhanan.”

Ang uban mibati nga ang Hiniusang Kanasoran lagmit mao kanang kagamhanana. Apan dili katuyoan nga ang HK mahimong usa ka tibuok-kalibotang kagamhanan uban ang gahom gawas nianang sa membro nga mga nasod niini. Kini ingon lamang ka lig-on sa itugot niini sa membrong mga nasod niini. Ang pagduda ug panagsumpaki nagpadayon taliwala nianang mga nasora, ug ang gahom nga ilang gihatag sa HK limitado. Busa, inay kay magmugna ug internasyonal nga sistema, ang HK nagpabiling sumbalik-silaw lamang niini.

Bisan pa niana, ang tibuok-yutang pakigdait tinong moabot sa yuta. Ang mosunod nga artikulo magpakita kon sa unsang paagi kana mahitabo.

[Blurb sa panid 5]

“ANG KATAWHAN KINAHANGLANG MAGTAPOS SA GUBAT, O ANG GUBAT MAOY MAGTAPOS SA KATAWHAN.”—JOHN F. KENNEDY

[Hulagway sa panid 7]

Ang HK wala mahimong usa ka tibuok-kalibotang kagamhanan

[Credit Line]

UN photo