“Ang Imong Anak nga Babaye Dunay Diabetes!”

ANG epekto nianang mga pulonga gikan sa doktor dili daling malimtan. Ang akong anak nga babaye, si Sonya, maoy diyes anyos niadtong panahona. Siya morag maayo kaayog lawas, lagsik—mosobra pa gani usahay. Ang kataposang higayon nga gitambalan siya tungod sa usa ka sakit maoy sa dihang singko anyos pa siya.

Apan, malisod ang mga adlaw una pa niining pagduaw sa doktor. Nagluya si Sonya. Buot niyang moinom ug daghan, ug sa dihang moinom na siya, kaihion dayon siya—usahay matag 15 minutos. Sa gabii mobangon siya ug labing menos tulo ka beses. Sa sinugdan mangita kog pasangil sa iyang mga simtomas—impeksiyon lamang kana sa pantog, ug moarang-arang siya. Apan human sa pipila ka adlaw, ako nanghinapos nga lagmit nagkinahanglan siyag antibiotiko aron mawagtang ang impeksiyon gikan sa iyang sistema.

Mao kanang higayona nga gidala nako siya sa doktor. Akong gisaysay ang akong gihunahunang sakit niya. Nangayo siyag sampol sa ihi, ug akong namatikdan nga ang ihi diha sa tasa puno sa mga tinipik, halos sama sa gagmayng mga tinipak sa niyebe. Ang nars nakamatikod usab niana. Ang ilang mga pagduda napalig-on sa usa ka yanong pagsusi sa dugo. Siya dunay Type 1 nga diabetes.

Nakasabot si Sonya kon unsay gipasabot niana. Bisan tuod siya diyes anyos lamang, nakakat-on siya bahin sa diabetes sa tunghaan. Ang kahadlok ug pagkahugno nga makita diha sa iyang nawong susama sa akoa. Ang doktor miingon nga aron malikayan ang dugang kapeligrohan, kinahanglang moadto dayon siya sa ospital. Gihikay niya nga maadmit si Sonya sa intensive care unit sa usa ka ospital sa Portland, Oregon, T.B.A. Si Sonya nasuko pag-ayo nga nahitabo kini kaniya. Dili niya gustong ineksiyonan aron siya padayong mabuhi. Siya naghilak ug nagsigeg pangutana kon ngano. Naglisod ko sa pagkontrolar sa ako mismong kaguol. Dayon wala na ko makaagwanta. Busa didto kami, nanglingkod sa lawak hulatanan, nga nag-irag sa usag usa, nga nagbakho ug nangaliyupo kang Jehova nga tabangan ug paluyohan kami sa among kalisdanan.

Ang Kalisdanan Diha sa Ospital

Ang doktor nagtugot kanako sa pagdala kang Sonya sa balay aron sa pagkuhag pipila ka butang, pagtawag sa akong bana, si Phil, ug paghikay nga dunay mokuha sa among anak nga lalaki, si Austin, sa tunghaan. Sulod sa usa ka oras ang akong bana ug ako nag-admit kang Sonya sa ospital. Dihadiha gitaoran siya ug IV aron mabanlas ang sobrang asukar ug mga ketone gikan sa iyang dugo.a Malisod kini. Si Sonya nawad-ag pito ka librang timbang tungod sa pagkawala sa tubig. Ang iyang miuk-ok nga mga ugat lisod pangitaon. Ang nars sa kataposan milampos, ug mikalma ang kahimtang—sa makadiyot. Gihatagan kamig dakong libro ug daghang ubang papeles nga gidahom nilang among basahon ug masabtan una pa kami tugotan sa pagdala kang Sonya sa balay.

Nakigkita kanamo ang daghang doktor, nars, ug mga eksperto bahin sa diyeta. Gipakita kanamo kon unsaon paggamit ang heringgilya ug paghatag kang Sonya sa duha ka ineksiyon nga insulin nga iyang kinahanglanon kada adlaw sukad niadto. Gitudloan kami kon unsaon paghimo ang pagsusi sa dugo nga kinahanglang buhaton ni Sonya kaupat sa usa ka adlaw aron mabantayan ang iyang sukod sa asukar diha sa dugo. Daghan kaayong impormasyon nga angayng sabton! Kinahanglan usab kaming hatagag instruksiyon kon unsay ipakaon kaniya. Kinahanglang likayan niya ang mga pagkaon nga daghag asukar, ug dugang pa sa pagkahimong balanse sa hustong paagi alang sa iyang nagtubo nga lawas, ang matag pagkaon kinahanglang dunay eksaktong gidaghanon sa mga carbohydrate.

Tulo ka adlaw sa ulahi nakagawas siya sa ospital. Gitugotan niya ako sa pag-ineksiyon kaniya, apan siya ang magsusi sa iyang dugo. Sulod sa usa ka bulan gusto niyang siya mismo ang moineksiyon ug insulin sa iyang kaugalingon, ug nagahimo siya niana sukad niadto. Katingalahan nga makita siya nga nakadawat niini nga sakit ug nakakat-on sa pagkinabuhi uban niini. Nausab ang iyang hunahuna gikan sa pagkagustong mamatay ug momata na lang sa Paraiso ngadto sa pagkaamgo sa mga simtomas sa iyang lawas ug pagbati ug mga limitasyon ug pagpahayag sa iyang kaugalingon kon gikinahanglan.

Usa ka Yugto sa Pagpasibo

Ang unang pipila ka bulan malisod kaayo. Ang matag membro sa pamilya kinahanglang mosagubang sa daghang nagkalainlaing pagbati. Naningkamot ako pag-ayo sa pagbuhat niini nga miabot sa punto nga gibati nakong gustong makalingkawas. Ang estriktong eskedyul mao ang kinalisdang mentinahon, ilabina sa dihang mosumpaki kini sa Kristohanong mga tigom ug sa among kalihokan sa pagsangyaw—dili na lang hisgotan ang adlaw-adlawng mga rutina sa tunghaan ug mga bakasyon. Apan uban sa daghang pag-ampo, ang akong bana ug ako nakakat-on nga dili mabalaka sa ugma ug nagsugod sa pagdawat sa among bag-ong mga responsabilidad.

Nakakaplag kamig maayong doktor nga espesyalista sa endocrinology ug kanunayng anaa sa pagtabang sa among mga kabalaka, bisan sa pagpakigkomunikar pinaagi sa E-mail. Among gihimo ang pagduaw sa iyang opisina nga regular nga bahin sa among eskedyul. Ang pagpakigkita kaniya matag tulo ka bulan aron magpahiling dili lamang magtugot kanamo sa pagsusi sa lakaw sa kahimtang ni Sonya kondili nagpasalig usab kanamo nga among ginahimo ang tanan alang kaniya.

Ingon sa madahom, ang among anak nga lalaki naglisod sa pagsagubang sa tanang pagtagad nga gihatag ngadto sa iyang igsoon. Ang uban diha sa kongregasyon maingon man ang iyang magtutudlo sa tunghaan nakaamgo niini ug nagtabang kaniya nga mahimong puliki ug makasabot nga kinahanglang himoon ang mga kausaban. Karon siya nahimong dakong tabang sa pagbantay kang Sonya. Ingong iyang mga ginikanan, usahay mokiling kami sa pagkahimong sobra ka mapanalipdanon ug sa pagbati ug naghingaping kahadlok alang sa iyang kaayohan. Among nakaplagan nga ang labing maayong paagi sa pagsumpo niini nga kahadlok mao ang pagpanukiduki bahin sa sakit ug pagtuon kon unsa gayoy mahimo niini sa lawas.

Komosta Kami Karon?

Kanunay kaming maghisgot bahin sa mga saad ni Jehova ug bahin sa panahon nga duol na sa dihang ang sakit mahimong halos dili na mahinumdoman. (Isaias 33:24) Hangtod nianang panahona, among tumong ingong pamilya nga magmaaktibo kanunay sa pag-alagad kang Jehova, nga makabaton ug bug-os nga bahin kutob sa maarangan sa pagpakigsulti sa uban bahin sa mga panalangin sa Gingharian sa Diyos. Naningkamot usab kami pag-ayo nga mahimong regular sa mga panagkatigom sa kongregasyon.

Pipila ka tuig kanhi, ang akong bana gitanyagan ug temporaryo, sekular nga trabaho sa Israel. Tungod sa medikal nga kahimtang ni Sonya, among gipalandong pag-ayo ang pagbalhin ug nag-ampo bahin niana. Mihukom kami nga uban ang tukmang pagpangandam, lakip sa pagpangita ug hustong pagkaon alang kang Sonya, ang maong pagbalhin mahimong magtugot gani sa espirituwal nga mga panalangin. Sulod sa usa ka tuig ug tunga, among pribilehiyo nga mahimong bahin sa Tel Aviv English Congregation. Among napahimuslan ang lahi kaayong paagi sa pagsangyaw, ug kini maoy kahibulongang kasinatian alang sa among pamilya.

Ang pipila ka yanong mga pulong nga “Ang imong anak nga babaye dunay diabetes!” nag-usab pag-ayo sa among kinabuhi. Apan inay molunga tungod sa kawalay-paglaom, among gihimo ang pisikal nga kaayohan sa among anak nga babaye ingong proyekto sa pamilya, ug kini nagpasuod pa gani kanamo pag-ayo. Si Jehova, “ang Diyos sa tanang paghupay,” mitabang kanamo nga makasagubang. (2 Corinto 1:3)—Sumala sa giasoy ni Cindy Herd.

[Footnote]

[Kahon sa panid 21]

Unsa ang Diabetes?

Ang atong lawas nag-usab sa atong gikaon ngadto sa enerhiya nga atong magamit. Kining maong obra sama ka hinungdanon sa pagginhawa. Sa estomago ug sa mga tinai, ang pagkaon bungkagon ngadto sa mas paninugdang mga elemento, lakip sa usa ka matang sa asukar, ang glucose. Ang hagorila mosanong sa asukar pinaagi sa pagpatunghag insulin, nga motabang sa asukar sa pagsulod ngadto sa mga selula sa lawas. Dayon ang asukar mahimong sunogon aron mohatag ug enerhiya.

Sa dihang ang usa ka tawo dunay diabetes, mahimong ang iyang hagorila wala magpatunghag igong insulin o ang iyang lawas wala mogamit pag-ayog insulin. Ingong resulta, ang asukar diha sa sapasapa sa dugo dili makasulod ngadto sa mga selula sa lawas aron magamit. Nagpatin-aw ang librong Understanding Insulin Dependent Diabetes: “Ang asukar sa dugo motaas dayon ug moawas pinaagi sa rinyon ngadto sa ihi.” Ang wala-matambaling mga tawo nga dunay diabetes mahimong makasinati ug kanunayng pagpangihi ug uban pang mga simtomas.

[Kahon sa panid 21]

Type 1 nga Diabetes

Kining matanga sa diabetes nailhan kaniadto nga diabetes sa mga bata, sanglit mao kini ang matang nga kasagarang makaplagan diha sa mga bata ug mga batan-on. Apan makaapektar kini sa mga tawo sa bisan unsang edad. Bisan tuod wala mahibaloi ang hinungdan sa diabetes, dunay lainlaing mga hinungdan nga gituohan sa pipila nga nalangkit sa Type 1 nga diabetes:

1. Panulondon (genetikanhon)

2. Autoimmunity (ang lawas mahimong alerdyik sa usa sa mga tisyu o matang sa mga selula niini—niining kasoha, sa hagorila)

3. Palibot (tungod sa virus o kemikal)

Posible nga ang mga impeksiyon tungod sa virus ug ubang mga hinungdan moresulta sa pagkadaot sa mga selula sa islet (ang grupo sa mga selula sulod sa hagorila diin gihimo ang insulin). Samtang dugang ug dugang pang mga selula sa islet ang madaot, mas dako ang kalagmitan nga ang maong tawo masakit ug diabetes.

Ang mga tawong dunay diabetes magpasundayag ug daghang simtomas:

1. Kanunayng pagpangihi

2. Hilabihang kauhaw

3. Kanunayng pagkagutom; ang lawas gutom sa enerhiya nga wala makuha niini

4. Pag-us-os sa timbang. Sa dihang ang lawas dili makapasulod ug asukar sa mga selula niini, kini magsunog sa kaugalingong tambok ug protina aron mopatunghag enerhiya, nga moresulta sa pag-us-os sa timbang

5. Pagkasapoton. Kon ang tawong dunay diabetes magsigeg bangon inigkagabii aron mangihi, dili maayo ang iyang kinatulgan. Mahimong moresulta ang kausaban sa panggawi

Sa Type 1 nga diabetes, ang hagorila mogamag diyutay o dili mogamag insulin. Sa maong mga kaso, ang insulin kinahanglang ipasulod kada adlaw, kasagaran pinaagi sa ineksiyon (ang insulin madaot diha sa estomago kon ipaagi sa baba).

[Kahon sa panid 21]

Type 2 nga Diabetes

Dili pakasaypon nga Type 1 nga diabetes, kini usa ka kahimtang nga niana ang lawas wala maggama ug igong insulin o wala maggamit niana sa episyenteng paagi. Mao kini ang labing komon nga matang diha sa mga hamtong nga lapas sa edad nga 40 ug medyo mas hinay ang pag-ugmad niini. Dunay bahin niining sakita ang kaliwat, ug kini kasagarang mograbe tungod sa dili-hustong pagkaon o sa pagkasobra sa timbang. Sa daghang kaso ang mga pildoras mahimong gamiton, labing menos sa sinugdan, aron mapalihok ang hagorila nga mohimog dugang insulin. Ang pildoras dili insulin.

[Kahon sa panid 22]

Mga Kapeligrohan sa Diabetes

Ang lawas nagkinahanglag sugnod aron magpadayon kini sa pag-obra. Kon dili kini makaarang sa paggamit sa glucose, kini modangop sa mga tambok ug protina sa lawas. Apan, sa dihang sunogon sa lawas ang tambok, ang mga biya nga gitawag ug ketone maporma. Ang mga ketone matigom diha sa dugo ug moawas ngadto sa ihi. Tungod kay kini nga mga ketone mas daghag asido kay sa himsog nga mga tisyu sa lawas, ang tag-as nga sukod sa ketone diha sa dugo mahimong mosangpot sa grabeng sakit nga gitawag ug ketoacidosis.

Peligroso usab alang sa tawong dunay diabetes kon ang iyang asukar sa dugo moubos sa normal nga gidaghanon (hypoglycemia). Ang tawong dunay diabetes makahibalo niini nga kahimtang pinaagi sa makapaluyang mga simtomas. Siya tingali mangurog, panington, kapoyon, gutomon, sapoton, o maglibog o dunay kusog nga pinitik sa kasingkasing, hanap nga panan-aw, labad sa ulo, paminhod, o pangatol sa palibot sa baba ug ngabil. Mahimo pa gani siyang atakehon o makuyapan. Ang hustong pagkaon ug kontroladong panahon sa pagkaon kasagarang mosanta sa maong mga suliran.

Kon ang mga simtomas nga gilista sa ibabaw mahitabo, ang pagkaon ug simpleng mga asukar, tingali duga sa prutas o mga tabletas sa glucose, mahimong magpabalik sa asukar sa mas luwas nga sukod hangtod ang ubang pagkaon mahimo nang kaonon. Sa grabeng mga kaso, ang glucagon kinahanglang ihatag pinaagi sa ineksiyon. Kini maoy usa ka hormone nga mag-aghat sa pagpagawas sa gipondong asukar gikan sa atay, nga magpataas sa asukar diha sa dugo. Ang ginikanan sa usa ka bata nga dunay diabetes buot tingaling mopahibalo sa eskuylahan ug drayber sa bus sa iyang anak o sa tig-atiman diha sa day care center bahin sa kahimtang sa bata.

[Kahon sa panid 22]

Nakagamot nga mga Komplikasyon

Ang usa ka tawong dunay diabetes mahimong makasinati ug nakagamot nga mga komplikasyon, lakip sa pag-atake sa kasingkasing, estrok, mga sakit sa mata, sakit sa rinyon, sakit sa tiil o bitiis, ug kanunayng pagkaimpeksiyon. Kini nga mga komplikasyon gipahinabo sa pagkadaot sa mga ugat, pagkadaot sa mga nerbiyos, ug kawalay-katakos sa pagbugno sa mga impeksiyon. Apan, dili tanang tawong dunay diabetes ang nakabaton niining nakagamot nga mga sakit.

Ang paghupot sa sukod sa asukar diha sa dugo nga duol sa normal nga gidaghanon mahimong magpalangan o magpakunhod sa makadaot nga mga epekto niining mga komplikasyona. Dugang pa, ang paghupot sa timbang ug presyon sa dugo diha sa normal nga gidaghanon ug dili pagpanigarilyo mahimong epektibo kaayong mga paagi sa pagpakunhod sa mga risgo. Ang tawong dunay diabetes kinahanglang kanunayng mag-ehersisyo, magmentinar ug hustong diyeta, ug moinom sa gireseta kaniyang tambal.

[Hulagway sa panid 23]

Ang pamilyang Herd