Mga Patuotuo—Nganong Nagpabilin Gihapon?

SAMA sa imo na tingaling nahibaloan, daghan gihapon ang naghunahuna nga ang itom nga iring nga moagi sa ilang dalan maoy usa ka daotang tilimad-on o nga mahadlok nga moagi ilalom sa hagdanan. Daghan usab ang nagtuo nga ang petsa 13 sa adlawng Biyernes makadimalas ug nga ang ika-13ng andana sa usa ka tinukod maoy usa ka makuyaw kaayong dapit nga adtoan. Ang maong mga patuotuo nagpabilin bisan pag kini walay pasikaranan.

Hunahunaa kini. Nganong ang ubang mga tawo magdaladalag tiil sa koneho o manuktok sa kahoy kon mosultig pila ka malaomong mga pulong? Dili ba kini tungod kay, bisag walay lig-ong pamatuod, sila nagtuo nga kining mga buhata mohatag ug maayong suwerte? Ang librong A Dictionary of Superstitions nag-ingon: “Ang matuotuohong hunahuna motuo nga ang pipila ka butang, mga dapit, hayop, o mga buhat makasuwerte (maayong mga tilimad-on o mga anting-anting) ug nga ang uban makadimalas (dili maayong mga tilimad-on o mga timaan sa dimalas).”—Tan-awa ang Galacia 5:19, 20.

Mga Paningkamot sa Pagwagtang Niini Didto sa Tsina

Tin-aw, ang patuotuo nakalahutay sa modernong mga pagsulay sa pagwagtang niini. Pananglitan, sa 1995 ang People’s Congress of Shanghai nagpakanaog ug usa ka opisyal nga balaod sa kagamhanan nga nagdili sa patuotuo ingong wala na sa uso nga batasan sa kagahapon sa nasod. Ang tumong mao ang “pagwagtang sa patuotuo sa panahon sa karaan, pagbag-o sa mga kustombre sa paglubong ug sa pagpasiugda sa pagtukod ug mas sibilisadong kaulohan.” Apan unsay miresulta?

Sumala sa usa ka taho, ang mga tawo sa Shanghai maunongon gihapon sa ilang mga patuotuo. Agig pagsupak sa pagdili sa gobyerno sa rituwal sa Insek sa pagsunog ug mini nga mga kuwartang papel diha sa mga lubnganan sa mga kagikan, usa ka bisita sa usa ka lubong miingon: “Kami nagsunog ug 19 ka bilyong yuan [duolan sa tulo ka bilyong dolyares].” Siya midugang: “Tradisyon na ang paghimo niini. Makapalipay kini sa mga diyos.”

Gipasiugda sa iladong mantalaang Guangming Daily nga dili-epektibo ang pagdili, nga nag-ingon nga tingali dunay duolan sa “lima ka milyong propesyonal nga mga mananag-an sa Tsina, samtang ang bug-os nga gidaghanon sa propesyonal nga mga kawani sa siyensiya ug teknolohiya maoy 10 ka milyon lamang.” Ang mantalaan nagkanayon: “Ang nagdakong hilig morag pabor tanan sa mga mananag-an.”

Ang The Encyclopedia Americana, International Edition, nag-ingon bahin sa pagpabilin gihapon sa mga patuotuo: “Diha sa tanang kultura, ang ubang karaang mga kustombre dili lamang kay gipadayon, kondili kini gihubad pag-usab ug gihatagag bag-ong mga kahulogan.” Usa ka bag-ong edisyon sa The New Encyclopædia Britannica miadmitir: “Bisan diha sa gitawag-kono nga modernong mga panahon, sa mga adlaw diin ang walay gikilingang ebidensiya ginapabilhag dako, daghan ang moadmitir, kon pugson, nga sekretong naghambin ug usa o duha ka walay pasikaranang mga pagtuo o mga patuotuo.”

Duha ug Sukdanan

Seguro daghan ang mga tawo nga duha ug sukdanan, tungod kay dili sila moadmitir sa publiko kon unsay ilang ginahimo sa tago. Usa ka awtor nag-ingon nga kining pagpanuko sa pag-admitir maoy tungod sa kahadlok nga lantawon sa uban nga kulangkulang. Busa, tingali kining mga tawhana mopili sa pagtawag sa ilang patuotuong mga kustombre ingong mga rutina o mga batasan. Ang mga magdudula, pananglitan, tingali mohisgot sa ilang batasan ingong mga rituwal una pa magdula.

Usa ka magsusulat di pa dugay kinomedyang mikomento bahin sa chain letter, nga usa ka sulat nga ipadala ngadto sa daghang tawo nga naghangyo nga ang matag usa magpadalag mga kopya ngadto sa daghan pang uban. Kasagaran, ang usa nga mopasa sa maong sulat saaran nga suwertehon, samtang ang usa nga mobugto sa pasahay gikaingong dimalason. Busa ang magsusulat nahimong bag-ong tigpasa sa sulat ug miingon: “Buot kong mahibalo kamo nga wala nako kini himoa tungod kay matuotuohon ako. Gusto ko lang likayan ang dimalas.”

Ang mga antropologo ug mga eksperto sa kasugiran nagtuo nga bisan ang terminong “matuotuohon” mapihigon ra kaayo; sila dili gustong motawag sa pipila ka mga sumbanan sa batasan nianang paagiha. Sila mas mopili sa mas “malukpanon” apan dili-makapasakit nga mga terminong “naandang kustombre ug pagtuo,” “kasugiran,” o “mga sistema sa pagtuo.” Si Dick Hyman, diha sa iyang librong Lest Ill Luck Befall Thee—Superstitions of the Great and Small, prangkang miingon: “Sama sa sala ug sa ordinaryong ubo ug sip-on, diyutay lamag mga dumadapig ang patuotuo apan daghan ang nagabatasan niini.”

Bisan pa niana, bisag unsa pay pagtawag niini, ang patuotuo nagpabilin gihapon. Nganong naingon niini ang kahimtang niining panahon nga mauswagon ang teknolohiya sa siyensiya?

Kon Nganong Nagpabilin Gihapon

Buweno, ang uban moingon nga normal sa tawo ang pagtuo sa mga patuotuo. Duna pa ganiy mga tawo nga mangangkon nga ang pagkahilig sa patuotuo anaa sa atong mga gene. Apan, dunay mga pagtuon nga nagpamatuod nga dili kini tinuod. Ang pamatuod mao nga ang mga tawo mahimong matuotuohon tungod sa kon unsay ginatudlo kanila.

Si Propesor Stuart A. Vyse nagpatin-aw: “Ang matuotuohong batasan, sama sa kadaghanang batasan, makat-onan sa pagdagan sa kinabuhi sa tawo. Kita wala matawo nga adunay batasan nga manuktok sa kahoy; kini atong nakat-onan.” Ginaingon nga ang mga tawo makakat-on sa pagtuo sa madyik sa bata pa ug unya madala gihapon sa mga patuotuo bisag dugay na nilang “naugmad ang hinamtong nga kaamgohan.” Ug asa nila makat-onan ang daghang patuotuo?

Daghang patuotuo nalambigit pag-ayo sa gipakamahal nga relihiyosong mga pagtuo. Pananglitan, ang patuotuo maoy bahin sa relihiyon niadtong nagpuyo sa yuta sa Canaan sa wala pa ang mga Israelinhon. Ang Bibliya nag-ingon nga kustombre sa mga Canaanhon ang pagdiwata, pagmadyik, pagsalig sa mga tilimad-on o pagpamarang, paglamat sa uban, pagkonsulta sa mga espiritista ug propesyonal nga mga mananag-an sa mga hitabo, ug pagpangutana sa mga patay.—Deuteronomio 18:9-12.

Ang karaang mga Grego usab ilado sa mga patuotuo may kalabotan sa ilang relihiyon. Sila nagtuo ug mga orakulo, pagdiwata, ug madyik, sama gayod sa mga Canaanhon. Ang mga Babilonyanhon motan-aw sa atay sa usa ka hayop, nga nagtuo nga ipadayag niini ang dalan nga kinahanglan nilang subayon. (Ezequiel 21:21) Sila ilado usab sa ilang pagpanugal ug mangayog tabang nianang gitawag sa Bibliya ingong “ang diyos sa Suwerte.” (Isaias 65:11) Ang mga sugarol hangtod karong panahona nailhan nga matuotuohon.

Makaiikag, daghang relihiyon aktuwal nga nagdasig sa pagdeboto sa pagpanugal. Usa ka pananglitan mao ang Iglesya Katolika, uban sa pagpasiugda niini sa mga kalihokan sama sa binggo. Susama niini, usa ka sugarol miingon: “Segurado ako nga ang Iglesya Katolika nahibalo [nga ang mga sugarol matuotuohon kaayo,] kay ang mga madre anaa kanunay duol sa lumbaanan nga magdaladala sa ilang mga kahon sa amot. Kinsa ba god nga Katoliko, diin kadaghanan kanato mao, ang mobalibad sa paghatag ug amot sa madre ug magdahom nga makadaog sa pusta sa kabayo? Busa kita moamot. Ug kon kita makadaog nianang adlawa kita mosamot ka mahinatagon, nga maglaom nga kini mohatag ug padayong kadaogan.”

Ang iladong mga pananglitan nga suod nga nalangkit ang relihiyon ug patuotuo mao ang mga patuotuo may kalabotan sa Pasko, usa ka selebrasyon nga gipalambo sa Kakristiyanohan. Kini naglakip sa paglaom nga ang paghalok ilalom sa mistletoe mosangpot sa kaminyoon ug daghang patuotuo bahin kang Santa Claus.

Ang Lest Ill Luck Befall Thee nag-ingon nga ang patuotuo naugmad tungod sa usa ka paningkamot sa “pagtan-aw ngadto sa umaabot.” Busa karon, sama sa tibuok nga kasaysayan, ang ordinaryong mga tawo ug mga lider sa kalibotan samang mangonsulta ug mga mananag-an ug uban nga nag-angkong adunay mga gahom sa madyik. Ang librong Don’t Sing Before Breakfast, Don’t Sleep in the Moonlight nag-ingon: “Ang mga tawo kinahanglang motuo nga adunay mga anting-anting ug mga orasyon nga mosaler batok sa mga kalisang sa nahibaloan na ug sa wala pa mahibaloi.”

Sa ingon ang kalihokan sa patuotuo nakasulay sa paghatag sa mga tawo ug usa ka pagbati nga makakontrolar sa ilang mga kahadlok. Nag-ingon ang librong Cross Your Fingers, Spit in Your Hat: “[Ang mga tawo] magsalig sa patuotuo sa samang mga katarongan nga dugay nang gituohan sa daghang tawo. Kon [sila] mag-atubang ug mga kahimtang nga [sila] dili makakontrol—nga nagadepende sa ‘suwerte’ o ‘sulagma’—ang mga patuotuo mopabati [kanila] nga mas may kasegurohan.”

Bisan pag ang siyensiya sa daghang paagi nakapauswag ug dako sa kahimtang sa tawo, ang ilang mga pagbati sa pagkawalay kasegurohan nagpabilin. Sa pagkatinuod, ang pagkawalay kasegurohan misamot tungod sa mga problema nga namugna sa siyensiya. Si Propesor Vyse miingon: “Ang patuotuo ug ang pagtuo sa labaw-tawhanon nalambigit na pag-ayong mga bahin sa atong kultura . . . tungod kay ang atong modernong kalibotan nagpasamot sa atong pagbati sa pagkawalay kasegurohan.” Ang The World Book Encyclopedia mihinapos: “Ang mga patuotuo lagmit adunay bahin sa kinabuhi basta ang mga tawo . . . mobatig kawalay kapihoan labot sa umaabot.”

Nan, sa pagsumaryo, ang mga patuotuo nagpabilin gihapon tungod kay kini naggikan sa mga kahadlok nga naandan sa mga tawo ug gipaluyohan sa daghang gipakamahal nga relihiyosong mga pagtuo. Apan, angay ba kitang mohinapos nga ang patuotuo adunay mapuslanong katuyoan, sanglit kini motabang sa mga tawo sa pagsagubang sa mga kawalay kapihoan? Dili ba kini makadaot? O makuyaw ba kini nga kinahanglang pagalikayan?

[Hulagway sa panid 5]

Tingali dunay duolan sa lima ka milyong propesyonal nga mga mananag-an sa Tsina lamang

[Hulagway sa panid 6]

Pinaagi sa pagpasiugda sa binggo, napadasig sa mga iglesya ang patuotuo

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga tradisyon sa Pasko sama sa paghalok ilalom sa mistletoe naggikan sa patuotuo