Ang Bunga sa Tagua—Makaluwas ba Kini sa mga Elepante?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ECUADOR

KINI lagmit dili magkahigala. Ang usa motimbang ug ubay-ubayng onsa; ang lain, ubay-ubayng tonelada. Ang usa tanom; ang lain hayop. Sila nagpuyo sa magkalaing mga kontinente. Bisan pa niana, ang gamitoyng bunga sa tagua sa Amerika del Sur mahimong magluwas sa dakong Aprikanhong elepante gikan sa patakang pag-ihaw. Unsa ba gayod ang bunga sa tagua, ug sa unsang paagi kini nahimong higala sa elepante?

Katingad-anang Kahoyng Palma

Ang bunga sa tagua mao ang liso sa usa ka linaing klase sa kahoyng palma nga makaplagan ilabina sa amihanang Amerika del Sur. Kining hinayg-tubo nga mga palma magpasundayag ug nindot nga mga palwa nga moguho gikan sa lebel sa yuta. Sulod sa daghang tuig walay lawas sa kahoy ang madayag. Ang tagua nga palma kansang lawas nakaabot ug gihabogong duha ka metros labing menos maoy 35 ngadto 40 anyos. Ang dagkong lanotong mga pungpong direktang motubo sa ilalom sa mga palwa. Ang pungpong, nga sagad motimbang ug mga napulo ka kilos, nalangkoban sa nagdasok pag-ayong gahi-samag-kahoy nga mga bunga. Ang matag bunga kasagarang adunay upat ngadto sa siyam ka liso, nga susamag gidak-on ug porma sa itlog sa manok. Sa unang ang-ang, sulod sa liso may makapatagbaw-sa-uhaw nga tubig nga susama sa tubig sa butong. Sa ikaduhang ang-ang, ang tubig motibuok nga mahimong makaong tam-is nga humokong unod. Sa ikatulo ug kataposang ang-ang, ang unod mahingkod ngadto sa gahi, puti nga substansiya nga sa pagkatalagsaon susama sa garing sa hayop.

Kon Nganong Higala sa Elepante

Ingong kapuli sa garing, ang bunga sa tagua matawag gayod nga higala sa elepante. Ang mapintas nga pagpangilot sa garing gikan sa hayop nakapameligro sa kinabuhi sa Aprikanhong elepante. Bisan pa niana, ang bunga sa tagua nagtaganag praktikal nga kapaingnan, sanglit ang garing niini gikan sa kahoy nga susama kaayo sa garing gikan sa hayop, labihang gahia, mapasinaw pag-ayo, ug mosuhop dayon sa mga tina. Dako kaayo ang kasamahan tali sa garing gikan sa tagua ug sa hayop nga ang mga artisano sagad magbilin ug diyutayng kapehong bagol diha sa ilang mga produkto sa pagpamatuod nga wala sila mogamit ug garing sa elepante—gidili nga materyal sa tibuok yuta.

Ang garing gikan sa tanom dili bag-ong diskobre. Balik pa sa 1750, ang prayleng taga-Amerika del Sur nga si Juan de Santa Gertrudis naghisgot sa mga bunga sa tagua diha sa iyang mga kasulatan, nga nagtandi kanila ngadto sa “mga bolang marbol” nga gigamit sa pagkulit ug mga pigurin. Pag-abot sa katuigang 1900, ang Ecuador, ang pangunang tinubdan sa tagua, nag-eksportar ug libolibong tonelada sa mga bunga kada tuig, aron gam-ong butones. Pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan II, ang pag-abot sa bag-o ug baratohong mga plastik halos maoy nagtapos sa negosyo sa tagua. Nagpaila sa bag-ong pagkabuhi pag-usab sa garing gikan sa tanom, sa dili pa dugayng 18-bulan nga yugto, 1,650 ka tonelada gieksportar gikan sa Ecuador ngadto sa Alemanya, Hapon, Italya, Tinipong Bansa, ug 18 pa ka ubang mga nasod.a Giunsa pagproseso ug paggamit karong adlawa ang tagua?

Daghag Gamit ang Tagua

Ang mga liso ibulad sa kainit sa tropikanhong adlaw tali sa usa ug tulo ka bulan, depende sa sulod nga tubig niini. Human niana, sila panitan pinaagig makina, iklasipikar sumala sa gidak-on, ug hiwahiwaon aron gamiton sa paggamag butones. Sa tinuoray, ang “garing” nga butones nga ginama gikan sa tagua nag-adorno sa pipila sa labing maayog-kalidad nga sinina sa kalibotan. Bisan pa niana, ang tagua gigamit dili lamang alang sa butones. Ang alahas, mga pitsas sa ahedres, mga piyesa sa huyponong mga tulonggon, mga tekla sa piyano, ug mga kuptanan sa payong nahiapil sa nagkadaiyang mga produkto nga ginama sa tagua.

Apan ang tagua nga palma may ikahatag nga dugang pa! Ang polbos nga mabilin human sa pagproseso gamiton sa pagdugang sa sustansiya sa lawog sa kahayopan. Kini magsilbi usab nga pulaig sa paghimog uling. Ang mga dahon sa palma mahimong atop nga dili masuhopan sa tubig. Dugang pa, ang pagpupo ug pagproseso ingon man pag-eksportar sa tagua nagtaganag trabaho alang sa daghan.

Labaw sa tanan, ang garing gikan sa tanom makatabang ug dako sa paglahutay sa Aprikanhong elepante. Busa kon gusto nimog luhong garing, dili na kinahanglang maghunahuna ka sa kapatagan sa Aprika. Hunahunaa ang bagang kakahoyan sa Amerika del Sur, diin ang garing dagaya kaayo nga kini nanubo sa kakahoyan! Oo, hunahunaa ang bunga sa tagua, usa ka higala sa elepante.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 24, 25]

1. Tagua nga palma

2. Pungpong sa bunga sa tagua

3. Gihiwang bahin nga nagpadayag sa mga liso sa tagua

4. Liso sa tagua nga nauga nga mahimong gahing bunga

5. Butones nga tagua

6. Alahas nga tagua nga sinukipan ug tipay

7. Mga pigurin nga tagua