Pagpaniid sa Kalibotan

Itudlo ang Relihiyosong Kasaysayan?

Sa usa ka di pa dugayng surbi nga gihimo sa mantalaang Le Monde ug sa magasing Notre Histoire, 57 porsiyento lamang sa mga Pranses ang nagpahayag nga pabor sila nga dunay kurso sa relihiyosong kasaysayan diha sa mga tunghaan nga gidumala sa gobyerno. “Makapahibulong, nagauswag ang gidaghanon sa mga misupak,” matod sa Notre Histoire. “Kini nagpakita sa kahadlok sa pagpangabig o kaha sa konsepto sa usa ka tunghaan nga dili na ilakip ang kurso sa relihiyon.” Ang panagsumpaki mao nga ang kadaghanan nagtuo nga ang maong mga kurso magpasiugdag pagkamatinugoton taliwala sa mga estudyante. Sumala sa surbi, ang Islam, nga may upat ka milyong mga sumusunod, mao na karon ang ikaduhang dakong relihiyon sa Pransiya sunod sa Katolisismo, samtang ang mga Protestante, mga Hudiyo, mga Budhista, Ortodoksong mga Kristohanon, ug mga Saksi ni Jehova nahimong bahin usab sa “nagkalainlaing relihiyosong natad” sa nasod.

Pagpasa sa Impeksiyon

“Ang mananakod nga mga sakit mahimong mapasa ngadto sa lainlaing tawo pinaagi nianang yanong mga lihok sama sa pagliso sa gripo o sa pagpunit sa telepono,” nag-ingon ang The Guardian sa London. Ang mga siyentipiko sa Unibersidad sa Arizona, Tucson, T.B.A., nagtaho nga ang usa ka tawo nga may grabeng sip-on nga manikma ug magliso sa gripo mahimong magbilin ug “kapin sa 1,000 ka virus diha sa gunitanan.” Ang kadaghanan niini makatakod sa sunod nga tawo nga mogunit sa gripo, ilabina kon ang maong tawo mohikap sa iyang baba, ilong, o mga mata. Ang mga pagtuon bahin sa bakterya ug virus sa bakterya nagpakita nga “ang mga awditibo sa telepono makapasa ug 39% sa mga bakterya ug 66% sa mga virus, samtang ang mga gripo makapasa ug 28% ug 34%.” Ang paghikap sa ubos nga ngabil sa usa ka tudlo nga nataptan sa impeksiyon magpasa sa kapin sa un-tersiya niini nga mga pathogen. Ang mga sakit nga gipahinabo sa mga rotavirus ug ang kalibanga nga gipahinabo sa salmonella daling ikapasa niining paagiha tungod sa mga kamot nga wala mahunawi.

Sulbad sa Hampak sa Dulon

“Usa ka panon sa 700,000 ka linaing pagkabansay nga mga itik ug mga manok ang gigamit aron sa pagtabang sa pagsumpo sa kinadak-ang hampak sa mga dulon sa Tsina sa 25 ka tuig,” nagtaho ang The Daily Telegraph sa London. Sa ting-init sa 2000, ang mga panon sa dulon nagdaot sa 1.6 ka milyong ektarya nga mga pananom sa amihanan ug sidlakan sa nasod ug 3.9 ka milyong ektarya nga kabalilihan sa halayong kasadpan sa Xinjiang. Ang mga itik ug mga manok gibansay sa paggukod ug sa pagkaon sa mga insekto inigkadungog sa silbato. Si Zhao Xinchun, pangulong deputado sa Locust and Rat Control Office sa Xinjiang, diin ang mga itik ug ang mga manok gibansay ug gigamit, nagsaysay: “Ang mga mag-uuma nasayod nga ang mga manok ganahan mokaon ug mga dulon, busa naghimo mig mga eksperimento [ug] nakakaplag nga ang mga itik makakaon ug daghan pa kay sa mga manok [hangtod sa 400 ka dulon kada adlaw], mas makasugakod kay sa mga manok sa dili maayong panahon ug dili kan-on sa mga agila o mga weasel. . . . Buhian namo sila sa kabalilihan, silbatohan, ug kan-on nila ang mga dulon.” Ang mga itik ug mga manok maoy bahin sa programa nga naglakip sa mga ayroplano nga tig-espri ug pamatay sa dangan sa mga pananom ug mga mikroorganismo nga mopatay sa mga dulon.

Gikinahanglan ang Katulog

“Labing menos un-kuwarto sa mga taga-Habagatang Aprika ang naglihok sa katunga sa ilang kusog [sa katunga sa ilang katakos] tungod kay kulang o adunay mga problema sa pagkatulog,” nagpahayag ang mantalaan sa Habagatang Aprika nga The Natal Witness. Matod ni Dr. James Maas, usa ka tigpanukiduki sa pagkatulog, mapulihan pag-usab ug hinungdanong mga neurotransmitter ang utok pinaagi sa pagkatulog, busa ang igong katulog gikinahanglan alang sa maayong memorya, pagkamamugnaon, pagsulbad sa suliran, ug mga katakos sa pagkat-on. Ang mga epekto sa kakulang sa katulog naglakip sa depresyon, pagkamasuk-anon, kabalaka, menos nga pagkahingatawa ug sosyal nga mga katakos, menos nga katakos sa pagsentro sa pagtagad ug paghinumdom, pagkunhod sa katakos sa komunikasyon ug paghimog mga desisyon, pagkaarisgado, ug pagkunhod sa pagkamabungahon ug kalidad sa kinabuhi. Ang mga tawo nga matulog ug lima ka oras o menos pa nagkunhod usab sa ilang resistensiya batok sa mga virus. “Aron labing episyente,” matod ni Maas, “kinahanglang gugolon nato ang un-tersiya sa atong kinabuhi sa pagkatulog nga moaberids sa walo ka oras kada gabii.”

Takot sa Kahiladman sa Dagat

“Diha sa halawom, naglugitom, mabugnawng katubigan sa Amihanang Uropa, nadiskobrehan ang katakotan​—katakotan nga dunay daghan kaayo ug nagkalidadis nga mga linalang sa dagat nga susama sa tropikanhong katugbang niini,” nagtaho ang National Post sa Canada. Ang katakotan nagsuportar sa gatosan ka espisye, lakip ang mga espongha sa dagat, mga paypay sa dagat, ug “daghang espisye sa ulod sa dagat, nga kadaghanan niini dili gayod mahulagway sa mga siyentipiko.” Daghang gagmayng mananap ang nakaplagan diha sa mga sampol sa linugdang gikan sa salog sa dagat, “mga katunga niini maoy bag-o alang sa siyensiya,” miingon si Alex Rogers sa Southampton University Oceanography Centre sa United Kingdom. “Kinahanglan natong protektahan kini nga katakotan dili lang tungod sa takot niini​—kini naglungtad sa tagsaanong mga kolonya sa laing dapit​—kondili tungod sa pinuy-anan sa ubang mga linalang nga nagpuyo niana.” Iyang gibanabana nga mga 900 ka espisye ang nagpuyo taliwala sa takot. Gituohan usab nga ang katakotan maoy pinuy-anan sa “ubang nagakahingkod nga mapuslanong mga isda nga ginabaligya,” matod sa mantalaan.

Pagkahugno sa Pamilya sa Britanya

Ang Britanya may kinatas-ang gidaghanon sa diborsiyo sa Uropa ug gani mas taas pa ang gidaghanon sa panagbulag taliwala sa nagpuyopuyong mga paris. “Ang Sangpotanan sa Pagkahugno sa Pamilya,” usa ka taho labot sa usa ka pagtuon nga gisugo sa gobyerno, nagpasidaan: “Ang pangunang hinungdan sa nagakadaot nga maayong pagkabutang sa bata mao ang pagkahugno sa pamilya​—sa espesipiko ang pagkaputol sa bugkos sa pamilya ingong amahan, inahan, ug anak.” Ang direktang mga resulta nagpahamtang sa tigbayad ug buhis sa Britanya ug aberids nga £11 [$15] kada semana, apan ang dili direktang mga sangpotanan naglakip sa ekstrang mga balay nga gikinahanglan alang sa nabungkag nga mga pamilya ug sa kadaotang ikahatag sa kalikopan. Bisan tuod nga walay tuyong mohatag ug giya bahin sa moral, ang taho nag-ingon: “Kami nagtuo nga latas sa kapanahonan ang kaminyoon napamatud-ang makahatag ug labing seguradong patukoranan alang sa usa ka malig-ong katilingban ug sa pagpadako sa mga anak.”

Delingkuwenteng Nagakahingkod nga mga Elepante

Ang batan-ong mga torong elepante maoy hinungdan sa kamatayon sa 36 ka rhino sukad niadtong 1991 sa Hluhluwe-Umfolozi Park sa Habagatang Aprika, nag-ingon ang taho sa African Wildlife nga nag-ulohang “Ang Kawalay-Disiplina Modaot sa Bata.” Ang dili-normal nga agresibong nagakahingkod nga mga elepante, sa pagkatinuod, maoy mga nailong mga nahibilin nga gipanglalin ingong resulta sa polisa sa Kruger National Park sa pagpatay sa tinong gidaghanon sa mga elepante nga mangulag, o mobatig kahigal, daghang tuig nga mas sayo kay sa naandan. Ang mga tigpanukiduki nagtuo nga ang pagkawalay kinaiyanhong sosyal nga klasipikasyon sa elepante maoy hinungdan sa ilang pagkakilas. Mao kanay hinungdan nga napulo ka torong elepante ang gidala gikan sa Kruger National Park aron sa paghatag ug disiplina sa pungtanong batan-ong mga elepante. Ang laing gipanalipdang luna alang sa mga hayop, diin gipatuman kining programaha niadtong 1988, wala na magtaho nga may namatay nga mga rhino.

Giatake ang Yutang-Kulonon nga Kasundalohan sa Tsina

“Ang usa sa labing inilang atraksiyon sa mga turista sa Tsina, ang 2,200-ka-tuig nga yutang-kulonon nga kasundalohan, nag-atubang ug usa ka bag-ong kaaway,” nagtaho ang The Guardian sa London. Kap-atan ka matang sa fungus ang miatake sa kapin sa 1,400 taliwala sa kapin sa 8,000 ka sundalo, mga magpapana, ug mga kabayo nga may aktuwal nga gidak-on nga nakubkoban duol sa lubnganan sa emperador sa Tsina nga si Qin Shihuang sa gawas sa Xi’an, ang karaang kaulohang siyudad sa nasod. Kining talagsaong koleksiyon, nga unang nadiskobrehan niadtong 1974 ug sa pagkakaron gipahimutang sa usa ka lawak ilalom sa yuta, nameligro usab tungod kay “ang gininhawa ug ang kainit sa lawas sa duolan sa 4,300 ka bisita kada adlaw nagdaot sa kanhing dan-ag nga kolor sa mga estatwa,” nag-ingon ang The Times sa London. Aron dili mokanap ang agup-op nganha sa tanang estatwa, ang mga awtoridad sa siyudad sa Xi’an nagsuhol ug usa ka kompaniya sa Belgium nga nag-espesyalisar sa pagpatay sa mga fungus.

Tingtugnaw​—Higala o Kaaway?

Ang tingtugnaw ug ting-ulan lagmit dili gayod makadaot sa imong panglawas, nagtaho ang mantalaan sa Alemanya bahin sa maayong panglawas nga Apotheken Umschau. Sa kasukwahi, ang regular nga paglakawlakaw sa tingtugnaw makahatag ug maayong ehersisyo sa imong kasingkasing ug sirkulasyon sa dugo ug makapalig-on sa tibuok lawas, matod sa medikal nga tigtuon sa klima nga si Dr. Angela Schuh. Lagmit pang ang paglublob diha sa gipainitang mga lawak makapakunhod sa katakos sa lawas sa tukmang pag-ila sa mga kausaban sa temperatura. Gituohan nga kini makapauswag sa pagkadaling matakdan sa mga impeksiyon, kakapoy, ug mga labad sa ulo. Apan ang usa ka lawas nga gipabaskog pinaagi sa regular nga ehersisyo sa “dili maayo” nga panahon mahimong dili kaayo sensitibo sa katugnaw ug mouswag sa kalig-on niini.