Pagpaniid sa Kalibotan
Produkto Gipagamyan
“Sa atong panahon nga nauso ang dagko kaayong mga butang ug dagkong mga sakyanan, ang ubang mga produkto sa pagkatinuod nagkagamay,” nagtaho ang magasing Time. “Ang mga tiggama malinglahong nagpagamay sa unod sa ilang gipaketeng mga produkto—gikan sa yogurt ug sorbetes ngadto sa sabon nga panglaba ug mga diaper—ug kasagarang dili nila paus-osan ang mga presyo niini.” Dili kini bag-ong taktika, apan tungod sa nagkahuyang nga ekonomiya ug sa maalamon ug daginotan nga mga pumapalit, daghang tiggama ang porsigido kaayong nagpagamay sa ilang mga produkto aron dili mawad-ag ganansiya. Ang kadaghanang pumapalit dili makamatikod nga ang mga timbang ug mga sukod nausab ug pipila ka gramo o metro, ug ang resulta mao nga ang mga pumapalit mogastog mas dako alang sa gipagamay nga produkto. “Wala sa hunahuna sa mga pumapalit nga kinahanglang ilang susihon ang timbang sa unod sa pakete o ang bug-os nga gidaghanon sa unod sa pakete matag higayon nga sila mopalit,” matod ni Edgar Dworsky, tigmugna sa Web site nga naglaban sa mga pumapalit. “Kini ang kinamaayohang paagi sa pag-ilad sa mga pumapalit—sa dihang sila walay kalibotan nga nabentahaan na diay sila.”
Sabon Moluwas ug Kinabuhi
Ang yanong pagpanghunaw gamit ang sabon makaluwas ug daghan kaayong kinabuhi sa usa ka tuig tungod kay kini makatabang sa mga tawo sa paglikay sa mga sakit nga hinungdan sa kalibang, matod pa ni Val Curtis, tigpakigpulong sa School of Hygiene and Tropical Medicine sa London. Sa Third World Water Forum, nga gihimo didto sa Kyoto, Japan, si Curtis naghubit sa mga kagaw diha sa kinalibang sa tawo ingong “numero unong kaaway sa mga tawo,” nagtaho ang The Daily Yomiuri. Ang maong mantalaan nag-ingon nga “diha sa pipila ka komunidad, naandan na sa mga babaye nga hugasan ang mga masuso human malibang ug dayon mag-andam ug pagkaon nga dili manghunaw.” Ang pagpanghunaw gamit ang sabon ug tubig makasanta sa pagkaylap sa makamatayng mga virus ug bakterya. Ug diha sa kabos nga mga nasod, matod ni Curtis, ang pagpanghunaw gamit ang sabon maoy tulo ka pilo nga mas madaginoton sa pagpamenos sa risgo sa mga sakit nga hinungdan sa kalibang kay sa pagpauswag sa kalidad sa tubig.
Ang mga Dalandalan sa Kabukirang Alpino
Ang Via Alpina, nga kutay sa mga dalandalan, giinagurahan dili pa dugay didto sa Uropa sa 2002. “Ang mga tigbaktas nga moagi sa mga Dalandalan sa Alpino makakitag 5,000 kilometros (3,100 milya) sa kinanindotang mga talan-awon sa kabanikahan sa Uropa ubay sa naandang mga dalandalan,” nag-ingon ang The Independent sa London. Ang dalandalan motadlas sa walo ka nasod sa kabukirang Alpino, nga ang pagbaktas magsugod sa Trieste nga tupong sa dagat, sa amihanan-sidlakang baybayon sa Italya, ug matapos sa Monte Carlo, Monaco, nga tupong usab sa dagat. Ang agianan mag-anam ka tungason diha sa kabukiran hangtod sa kinatas-ang gihabogon nga 3,000 metros, nga naglibot sa kinatas-ang mga taluktok. Ang gipili pag-ayong mga dalandalan maoy “duol sa gibantog kaayong mga dapit nga makapukaw sa kaikag sa kinaiyahan ug kultura,” nag-ingon ang Pranses nga organisasyon alang sa mga turista nga La Grande Traversée des Alpes. Pipila lang ka tigbaktas ang gidahom nga ilang mabaklay ang tibuok gitas-on sa dalandalan. Hinunoa, ang mantalaan nag-ingon, “mahimo nimong dad-on ang imong pamilya; magbaktas kamo ug pipila ka kilometros dayon mamauli na. Apan ang Via Alpina mohatag ug bag-ong kasinatian alang niadtong gusto ug makapahimsog, malinawon, makalinga sa hunahuna nga mga bakasyon nga dili layo sa ilang lugar.” Ang mga tigbaktas puwedeng magpalabay sa kagabhion bisag asa diha sa 300 ka hotel, sak-anan, o pahulayanan ubay sa dalandalan.
Mga Espisye sa Kalawran Nagakahanaw
Ang asul nga kalawran sa tibuok kalibotan dili na usa ka dapit diin madiskobrehan ug masuhid ang daghan kaayong wala-masikop nga mga isda, sumala sa mga biologo sa kadagatan nga si Dr. Ransom Myers sa Dalhousie University sa Halifax ug Dr. Boris Worm sa Institute for Marine Science sa Kiel, Alemanya. Sila nag-ingon nga ang mga espisye sa kalawran anam-anam nga nagakapuo, usa ka panghitabo nga ang hinungdan mao ang pag-uswag sa teknolohiya sa satelayt ug sonar, nga maoy gigamit sa mga sakayang pangisda aron matultolan ang isda. Sumala sa gitaho diha sa The Globe and Mail sa Toronto, “ang matag espisye sa dagkong isda sa dagat nasikop sa sistematiko kaayong paagi sulod sa milabayng 50 ka tuig mao nga 90 porsiyento sa matag klase nahanaw na.” Si Dr. Myers nagtuo nga ang pagkahanaw niining mga isdaa, maingon man niadtong kinaham kaayong kaonon, sama sa bariles, bakalaw, halibut, marlin, ug malasugi, duna unyay dako kaayong epekto sa ekosistema sa kalawran sa kalibotan. Si Dr. Worm midugang: “Atong gihilabtan ang sistema nga nagsuportar sa kinabuhi dinhi sa yuta ug dili gayod kana maalamon.”
Malarya Grabeng Nakaapektar sa Aprika
Ang malarya mopatay ug “3,000 ka bata diha sa kontinente sa Aprika kada adlaw,” nag-ingon ang mantalaang Le Figaro sa Pransiya. Sumala sa World Health Organization (WHO), kapin sa 300 ka milyon sa grabeng impeksiyon sa malarya ang mahitabo sa Aprika kada tuig, nga moresulta sa pagkamatay sa labing menos usa ka milyong tawo. Sa tuig 2000, ang Burundi nakaagom sa usa sa kinagrabehang pag-atake sa malarya sukad. Sulod sa pito ka bulan, katunga sa populasyon niini—mga 3.5 ka milyong tawo—ang natakboyan. Ang problema mao nga tungod sa mga parasito nga dili madutlag tambal, ang pagdapat ug kinina dili na epektibo. Kay nabalaka sa kamahal sa mga tambal, daghang nasod sa Aprika midumili sa pagpuli sa kinina ug mas bag-ong mga tambal nga kontra-malarya nga gikuha gikan sa Artemisia annua, usa ka tanom sa Tsina. Tungod niini, “ang malarya padayon nga grabeng nag-apektar sa Aprika,” nag-ingon ang usa ka opisyal sa WHO.
Ang Paningkamot nga Dili Mawala ang Latin
Bisan pag giisip sa kadaghanan ang Latin ingong karaan nang pinulongan, ang Batikano naningkamot nga kini dili mawala ug nga kini mapanunot sa panahon. Ngano? Kay bisan tuod Italyano ang pinulongang ginagamit sa Batikano, ang Latin mao ang opisyal nga pinulongan niini ug kini gigamit gihapon diha sa mga sulat sa papa ngadto sa mga obispo ug diha sa ubang mga dokumento. Diyutay na lang kaayo ang naggamit ug Latin niadtong katuigan sa 1970 human gibaod nga ang Misa mahimo nang himoon diha sa lokal nga mga pinulongan. Mao kadtong higayona nga gitukod ni Papa Paulo VI ang Latin Foundation aron dili mawala ang maong pinulongan. Ang usa ka lakang nga gihimo mao ang pagpatik ug diksiyonaryong Latin-Italyano sa duha ka lainlaing mga tomo, nga nahalin tanan. Karon napatik ang usa ka bag-ong edisyon nga giusa ang duha ka tomo, nga may presyong $115. Kini dunay mga 15,000 ka modernong mga termino sa Latin, sama sa “escariorum lavator” (makina nga tighugas ug plato). Usa ka bag-ong tomo “ang gilaoman nga mapatik sa duha o tulo ka tuig,” nag-ingon ang The New York Times. Ang kadaghanan sa mga pulong nga idugang mao kadtong mga termino “sa natad sa kompiyuter ug impormasyon.”
Wala Masabti ang Gisulti
“Malimtan sa mga pasyente ang halos 80 porsiyento sa isulti sa doktor kanila samtang sila naadmit sa ospital, ug halos katunga sa ilang mahinumdoman maoy sayop,” nagtaho ang magasin bahin sa siyensiya nga wissenschaft.de, nga nagtaho bahin sa usa ka pagtuon nga gihimo diha sa daghang nasod. Sumala kang Roy Kessels, usa ka tigpanukiduki sa Utrecht University sa Netherlands, ang pangunang mga rason sa pagkalimtanon mao ang pagkatigulang, namugnang-daan nga mga opinyon, tensiyon, ug nga walay ipakitang hulagway aron masabtan ang gipatin-aw. Aron sa pagtabang sa mga pasyente nga mahinumdoman ang hinungdanong impormasyon, ang mga doktor gitambagan sa pagsultig klaro, nga unahon paghisgot ang labing hinungdanong impormasyon, ug sa paggamit ug mga hulagway, sama sa mga X-ray.