Si Moises—Kon sa Unsang Paagi Apektado Ka sa Iyang Kinabuhi

ALANG sa daghang eskolar ug mga kritiko, si Moises giisip lang nga usa ka karakter sa mitolohiya. Dili sila motuo sa asoy sa Bibliya, nga nagpadapat sa mga sukdanan sa pagpamatuod nga sumala niana dili usab tuohan ang mga tawo nga sama kang Plato ug Socrates kay sila maoy mga tumotumo lamang.

Apan ingon sa atong nasabtan, walay angay nga katarongan nga ang mga asoy sa Bibliya bahin kang Moises dili tuohan. Sa kasukwahi, alang sa mga tawong may pagtuo, adunay dagayang ebidensiya nga ang tibuok Bibliya mao “ang pulong sa Diyos.”a (1 Tesalonica 2:13; Hebreohanon 11:1) Alang kanila, ang pagtuon sa kinabuhi ni Moises dili lang paggamit sa pangutok apan, hinunoa, maoy paagi aron palig-onon ang pagtuo.

Ang Tinuod nga Moises

Ang mga tiggamag pelikula sagad magpasiugda sa pagkabayani ug pisikal nga kaisog ni Moises​—mga hiyas nga madanihon alang sa mga tumatan-aw sa pelikula. Tinuod nga si Moises maoy maisogon. (Exodo 2:16-19) Apan labaw sa tanan siya maoy tawo sa pagtuo. Alang kang Moises ang Diyos maoy tinuod​—tinuod kaayo nga sa ulahi si apostol Pablo nag-ingon nga si Moises “nagpabiling lig-on nga daw nakakita sa Usa nga dili-makita.”​—Hebreohanon 11:24-28.

Busa si Moises nagtudlo kanato nga kinahanglang ugmaron nato ang relasyon uban sa Diyos. Sa atong pagkinabuhi kada adlaw, kita mahimong magagawi usab nga daw nakakita sa Diyos! Kon ato kanang himoon, dili gayod kita magagawi sa paagi nga dili makapahimuot kaniya. Matikdi, usab, nga ang pagtuo ni Moises gisilsil kaniya samtang siya masuso pa. Halalom ang iyang pagtuo mao nga siya nagpabiling lig-on bisan pag nagsagubang sa “tanang kaalam sa mga Ehiptohanon.” (Buhat 7:22) Kana makapadasig kaayo sa mga ginikanan sa pagsugod sa pagtudlo sa ilang mga anak bahin sa Diyos sukad sa pagkamasuso!​—Proverbio 22:6; 2 Timoteo 3:15.

Ang pagkamapaubsanon ni Moises angayng matikdan usab. Siya “ang labing maaghop sa tanang tawo sa ibabaw sa nawong sa yuta.” (Numeros 12:3) Tungod niana si Moises andam modawat sa iyang mga sayop. Siya nagsulat bahin sa iyang kaugalingong pagpasagad sa kapakyasan sa pagtuli sa iyang anak lalaki. (Exodo 4:24-26) Iyang matinud-anong giasoy nga siya napakyas sa paghatag ug himaya sa Diyos usa niana ka higayon ug ang grabeng silot nga gipahamtang sa Diyos kaniya. (Numeros 20:2-12; Deuteronomio 1:37) Dugang pa, si Moises andam usab modawat ug mga sugyot gikan sa uban. (Exodo 18:13-24) Dili ba ang mga bana, mga amahan, ug ubang mga lalaking may awtoridad angayng mosundog kang Moises?

Tinuod, ang pipila ka kritiko molalis kon si Moises tinuod ba nga maaghop, nga naghisgot sa iyang mapintasong mga buhat. (Exodo 32:26-28) Matod sa magsusulat nga si Jonathan Kirsch: “Ang Moises nga gibatbat sa Bibliya talagsa rang mapaubsanon ug dili gayod malumo, ug ang iyang panggawi dili maisip nga kanunayng matarong. Sa pipila ka makahahadlok nga mga gutlo, . . . siya napadayag ingong hambogiro, uhaw-sa-dugo, ug mapintas.” Makaguol nga ang maong pagsaway maoy tungod sa korto nga panghunahuna. Gikalimtan niini ang kamatuoran nga ang mga gibuhat ni Moises gitukmod, dili sa kapintasan, kondili sa dakong gugma sa hustisya ug pagsalikway sa pagkadaotan. Karong mga adlawa, sa dihang nauso ang pagdawat sa imoral nga mga estilo sa kinabuhi, si Moises maoy usa ka pahinumdom nga gikinahanglan ang pagbaton ug dili-mokompromisong mga sukdanan sa moralidad.​—Salmo 97:10.

Ang Napanunod nga mga Sinulat ni Moises

Si Moises nagbilin ug katingalahang koleksiyon sa mga sinulat. Naglakip kinig balak (Job, Salmo 90), makasaysayanhong sinulat (Genesis, Exodo, Numeros), mga talaan sa kaliwatan (Genesis, mga kapitulo 5, 11, 19, 22, 25), ug sa daghan kaayong kalagdaan nga gitawag ang Balaod ni Moises (Exodo, mga kapitulo 20-40; Levitico; Numeros; Deuteronomio). Kining inspirado-sa-Diyos nga Balaod nasudlan ug mga ideya, mga balaod, ug mga prinsipyo sa kagamhanan nga abante sa ilang panahon.

Sa mga nasod diin ang pangulo sa Estado nag-alagad usab nga pangulo sa Simbahan, ang resulta sagad maoy pagkadili-matinugoton sa ubang relihiyon, relihiyosong pagpanglupig, ug pag-abuso sa gahom. Ang Balaod ni Moises naglakip sa prinsipyo sa pagkabulag sa Simbahan ug Estado. Ang hari wala tugoti sa pagdawat ug mga katungdanan nga iya sa saserdote.​—2 Cronicas 26:16-18.

Ang Balaod ni Moises nasudlan usab ug mga ideya bahin sa panghindik ug pagsumpo sa sakit, sama sa pagkuwarentinas sa mga tawong masakiton ug paghipos sa hugaw sa tawo, nga nahiuyon sa siyensiya karon. (Levitico 13:1-59; 14:​38, 46; Deuteronomio 23:13) Talagsaon kini, kon hunahunaon nga kadaghanan sa medisina sa Ehipto sa adlaw ni Moises maoy peligrosong kombinasyon sa pagpulopanambal ug patuotuo. Sa kabos nga mga nasod karon, minilyon ang makalingkawas sa sakit ug kamatayon kon sundon ang mga sukdanan sa panghindik nga gitudlo ni Moises.

Ang mga Kristohanon dili obligado sa pagsunod sa Balaod ni Moises. (Colosas 2:​13, 14) Apan ang pagtuon niini bililhon kaayo gihapon. Ang maong Balaod nagtambag sa Israel nga ihatag sa Diyos ang linaing pagkamahinalaron ug likayan ang idolatriya. (Exodo 20:4; Deuteronomio 5:9) Nagsugo kini sa mga bata sa pagtahod sa ilang mga ginikanan. (Exodo 20:12) Ang Balaod nagdili usab sa pagpatay, pagpanapaw, pagpangawat, pagpamakak, ug pagkaibog. (Exodo 20:13-17) Kining mga prinsipyoha gipabilhan pag-ayo sa mga Kristohanon karon.

Usa ka Manalagna nga Sama Kang Moises

Nagkinabuhi kita sa lisod nga mga panahon. Gikinahanglan gayod sa katawhan ang usa ka pangulo nga sama kang Moises​—usa nga dili lamang nakabaton sa gahom ug awtoridad kondili apil usab sa integridad, kaisog, kahangawa, ug kinasingkasing nga gugma sa hustisya. Sa pagkamatay ni Moises, ang mga Israelinhon nahibulong gayod, ‘Ang kalibotan makabaton ba pag-usab ug tawo nga sama kaniya?’ Si Moises mismo nagtubag nianang pangutanaha.

Ang mga sinulat ni Moises nagpatin-aw kon sa unsang paagi nagsugod ang sakit ug kamatayon ug kon nganong gitugotan sa Diyos nga magpadayon ang pagkadaotan. (Genesis 3:1-19; Job, mga kapitulo 1, 2) Sa Genesis 3:​15, ang unang tagna sa Diyos gitala​—usa ka saad nga ang pagkadaotan sa kataposan dugmokon! Sa unsang paagi? Ang tagna nagpaila nga adunay usa nga matawo nga pinaagi kaniya ang kaluwasan maangkon. Kining saara mao ang gipasikaran sa paglaom nga ang usa ka Mesiyas motungha ug magluwas sa katawhan. Apan kinsa ba ang Mesiyas? Gitabangan kita ni Moises sa pag-ila nga tino kaniya.

Sa hinapos nga bahin sa iyang kinabuhi, gipahayag ni Moises kining matagnaong mga pulong: “Usa ka manalagna gikan sa imong taliwala, gikan sa imong mga igsoon, sama kanako, mao ang patindogon ni Jehova nga imong Diyos alang kanimo​—ngadto kaniya kamo magpatalinghog.” (Deuteronomio 18:15) Si apostol Pedro direktang nagpadapat nianang mga pulonga kang Jesus.​—Buhat 3:20-26.

Ang kadaghanang Hudiyong mga komentarista kusganong modumili sa bisan unsang pagtandi kang Moises ug Jesus. Moergo sila nga ang mga pulong niining tekstoha mapadapat kang bisan kinsang manalagna sunod kang Moises. Bisan pa niana, sumala sa Tanakh​—The Holy Scriptures, pinaagi sa Jewish Publication Society, ang Deuteronomio 34:10 nag-ingon: “Wala pa gayoy mitungha nga manalagna sa Israel nga sama kang Moises​—kinsa gipili sa GINOO, nawong sa nawong.”

Oo, daghang matinumanong mga manalagna, sama kang Isaias ug Jeremias, nanungha sunod kang Moises. Apan walay usa nga nakabaton sa talagsaong relasyon uban sa Diyos nga gipahimuslan ni Moises​—ang pagpakigsulti kaniya “nawong sa nawong.” Ang saad ni Moises bahin sa usa ka manalagna nga ‘sama kaniya’ mapadapat gayod sa usa ka indibiduwal​—ang Mesiyas! Mamatikdan nga sa wala pa motungha ang Kristiyanidad​—ug ang relihiyosong paglutos gikan sa mini nga mga Kristohanon—​ang Hudiyong mga eskolar susamag panghunahuna bahin niana. Ang mga timaan sa maong punto-debista makita diha sa Hudiyohanong mga sinulat, sama sa Midrash Rabbah, nga nagbatbat kang Moises ingong mag-uuna sa “ulahing Manunubos,” o Mesiyas.

Dili ikalimod nga si Jesus nahisama kang Moises sa daghang paagi. (Tan-awa ang kahong “Si Jesus​—Usa ka Manalagna nga Sama Kang Moises.”) Si Jesus may gahom ug awtoridad. (Mateo 28:19) Si Jesus “malumog-buot ug mapainubsanon sa kasingkasing.” (Mateo 11:29) Si Jesus nagdumot sa pagkamalapason ug inhustisya. (Hebreohanon 1:9) Busa, siya makahatag kanato sa pagpangulo nga gikinahanglan pag-ayo nato! Siya mao ang magdugmok sa dili madugay sa pagkadaotan ug magpatungha sa yuta sa mga kahimtang sa Paraiso nga gibatbat sa Bibliya.b

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 12]

Si Moises​—Kamatuoran Batok Tumotumo

Ang mga paghulagway sa pelikula kang Moises nagpatunhay sa ubay-ubayng tumotumo ug sayop nga mga impormasyon. Aniay pipila:

Tumotumo: Si Moises wala mahibalo nga Hudiyo ang iyang kagikan.

Kamatuoran: Si Moises giatiman sa iyang Hudiya nga inahan, lagmit sulod sa pipila ka tuig. Ang Buhat 7:23-25 nagpaila nga giisip ni Moises ang Hudiyong mga ulipon ingong “iyang mga igsoon.”

Tumotumo: Si Moises maoy kaindig sa trono sa Ehipto.

Kamatuoran: Ang Bibliya wala mangangkon niana. Ang Daily Bible Illustrations, nga gisulat ni John Kitto, nag-ingon nga walay katarongan ang pagtuo nga si Moises “pinaagi sa pagkasagop nahimong manununod sa trono. . . . Mopatim-aw nga dili kulang ang mga lalaking manununod sa trono.”

Tumotumo: Si Moises mibalik sa Ehipto aron atubangon ang iyang kaaway.

Kamatuoran: Ang Bibliya nag-ingon nga ang tanan niyang kaaway patay na sa iyang pagbalik.​—Exodo 4:19.

Tumotumo: Ang Diyos maoy unang nagpahayag sa Napulo ka Sugo sa pagtungas ni Moises sa Bukid sa Sinai.

Kamatuoran: Ang Napulo ka Sugo gipahayag sa Diyos, pinaagi sa iyang manulonda, ngadto sa tibuok nasod sa Israel. Human niadto, ang nahadlok nga mga Israelinhon mihangyo nga si Moises motungas ug makigsulti alang kanila.​—Exodo 19:20–​20:19; 24:12-14; Buhat 7:53; Hebreohanon 12:​18, 19.

Tumotumo: Si Paraon naluwas sa pagkalaglag sa iyang kasundalohan sa Pulang Dagat.

Kamatuoran: “Si Paraon ug ang iyang kasundalohan” nangalaglag sa Pulang Dagat.​—Exodo 14:28; Salmo 136:15.

[Kahon sa panid 13]

Si Jesus​—Usa ka Manalagna nga Sama Kang Moises

Aniay pipila ka paagi nga si Jesus nahisama kang Moises:

▲ Si Moises ug Jesus nakaikyas sa pagmasaker sa mga masusong lalaki sumala sa gimando sa magmamando sa ilang panahon.​—Exodo 1:22; 2:1-10; Mateo 2:13-18.

▲ Si Moises gitawag gikan sa Ehipto uban sa “panganay” ni Jehova, ang nasod sa Israel. Si Jesus gitawag gikan sa Ehipto ingong panganay nga Anak sa Diyos.​—Exodo 4:​22, 23; Oseas 11:1; Mateo 2:​15, 19-21.

▲ Si Moises ug Jesus nagpuasa sulod sa 40 ka adlaw sa kamingawan.​—Exodo 34:28; Mateo 4:​1, 2.

▲ Si Moises ug Jesus sa pagkatalagsaon maoy maaghop ug mapaubsanon.​—Numeros 12:3; Mateo 11:28-30.

▲ Si Moises ug Jesus naghimog mga milagro.​—Exodo 14:21-31; Salmo 78:12-54; Mateo 11:5; Marcos 5:38-43; Lucas 7:11-15, 18-23.

▲ Si Moises ug Jesus nag-alagad nga mga tigpataliwala sa mga pakigsaad tali sa Diyos ug Iyang katawhan.​—Exodo 24:3-8; 1 Timoteo 2:​5, 6; Hebreohanon 8:10-13; 12:24.

[Mga hulagway sa panid 10]

Si Jesus lamang ang manalagna nga sama gayod kang Moises

[Hulagway sa panid 12]

Ang mga prinsipyo sa panghindik nga gitudlo sa Balaod ni Moises makatabang sa pagsanta sa sakit