Unsay Gitudlo sa Kinaiyahan?

“Palihog, pangutan-a ang binuhing mga hayop, ug sila motudlo kanimo; ug ang pak-an nga mga linalang sa kalangitan, ug sila mosugilon kanimo. O ipakita ang imong pagtagad sa yuta, ug kini motudlo kanimo; ug ang mga isda sa dagat mopahayag niini kanimo.”—JOB 12:7, 8.

SA DI pa dugayng katuigan ang mga siyentipiko ug mga inhenyero literal nga nagpatudlo sa mga tanom ug mananap. Ilang gitun-an ug gisundog ang mga detalye sa disenyo sa nagkalainlaing linalang—usa ka natad sa pagtuon nga nailhang biomimetics—sa paningkamot nga makamugnag bag-ong mga produkto ug mapausbaw ang pag-obra sa mga makina karon. Samtang imong susihon ang mosunod nga mga pananglitan, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Kinsa ba gayod ang angayng pasidunggan niining mga disenyoha?’

Pagkat-on Gikan sa mga Kapay sa Balyena

Unsay makat-onan sa mga tigdisenyo sa ayroplano gikan sa balyenang humpback? Daghan kaayo. Ang adulto nga humpback motimbang ug mga 30 tonelada—morag trak nga punog karga—ug medyo gahig lawas nga may dagkong mga kapay nga samag mga pako. Kining 12 metros nga mananap tulin kaayong molangoy. Pananglitan, sa dihang kini mosubad, ang humpback moliyok paglangoy paibabaw aron sa pagtukob sa mga pasayan o isda, ug sa samang higayon magbugag mga bula. Kining mga bulaa, nga ingon ka gamay sa 1.5 metros ang diyametro, molikos sa mga tukbonon ug magtapok niini sa ibabaw nga bahin sa tubig. Subaron dayon sa balyena ang iyang pagkaon nga maayo nang pagkatapok.

Ang nakapaikag pag-ayo sa mga tigdukiduki mao nga kon giunsa pagliyok niining gahig lawas nga balyena diha sa gamay ra kaayong luna. Ilang nadiskobrehan nga ang sekreto anaa diay sa mga kapay sa balyena. Ang atubangang bahin sa mga kapay dili hamis, sama sa pako sa ayroplano, apan gansang-gansangon, nga may sunson nga mga bugdo-bugdo nga gitawag ug mga tubercle.

Iniglangoy sa balyena, ang mga tubercle maoy mopabuylo ug mopahanoy sa paglangoy niini. Sa unsang paagi? Ang magasing Natural History nagsaysay nga ang mga tubercle maoy mopabuylo sa tubig nga motuyok ibabaw sa kapay, bisan pag ang balyena nagliyok paibabaw nga halos nagtindog na. Kon hamis ang atubangang bahin sa kapay, dili makahimo niana ang balyena kay igo rang molilo ang tubig sa likod sa kapay ug kini dili makapabuylo.

Unsay praktikal nga kapadapatan niining ilang nadiskobrehan? Kon ang mga pako sa ayroplano ipasukad niining disenyoha, mamenosan ang samag mga kapay nga itaod diha sa pako o ubang mga kahimanan nga makapausab-usab sa dagan sa hangin diha sa pako. Mas luwas ug mas daling mamentinar ang mga pako nga ingon niini. Ang eksperto sa biomechanics nga si John Long nagtuo nga sa di madugay “lagmit gayod nga atong makita ang matag ayroplanong jet nga aduna na unyay mga bugdo-bugdo nga sama nianang anaa sa mga kapay sa balyena nga humpback.”

Pagsundog sa mga Pako sa Seagull

Sa tinuod lang, ang mga pako sa ayroplano sinundog na sa mga pako sa mga langgam. Bisan pa niana, karong bag-o napalambo pa gayod sa mga inhenyero ang ilang pagsundog niini. Nagtaho ang New Scientist nga “ang mga tigdukiduki sa University of Florida nakamugnag usa ka modelong ayroplano nga gimaneho lag kompiyuter nga makapondo diha sa hangin, makadayb ug makasaka ug kusog sama sa seagull.”

Ang mga seagull makahimo sa ilang talagsaong paglupad pinaagi sa paghunat sa ilang mga pako diha sa mga siko ug abaga. Isip pagsundog niining malubay-lubay nga disenyo sa pako, “ang 24-pulgadang modelong ayroplano naggamit ug gamayng motor nga mokontrolar sa kutay sa mga metal nga mopalihok sa mga pako,” matod pa sa magasin. Kining inantigo nga pagkadisenyong mga pako makapaarang sa gamayng ayroplano nga makamaniobra tali sa tag-as nga mga bilding. Ang U.S. Air Force maikagon kaayo sa pag-ugmad niining dali ra kaayong imaniobra nga ayroplano aron ilang magamit sa pagpangitag kemikal o biolohikal nga mga hinagiban diha sa dagkong mga siyudad.

Pagsundog sa mga Tiil sa Tiki

Ang mga mananap sa kamad-an daghan usab ug ikatudlo. Pananglitan, ang gamayng tiki nga nailhang gecko makakatkat sa mga pader ug makatapot sa kisame. Bisan kaniadto sa mga panahon sa Bibliya, kining tikia nailhan tungod niining talagsaong katakos. (Proverbio 30:28) Unsay sekreto sa tiki nga dili man mahulog bisag suyopon sa grabidad?

Ang katakos sa tiki sa pagtapot sa mga butang nga ingon ka hamis sa mga salamin maoy tungod sa gigming nga mga buhokbuhok nga nagtabon sa mga tiil niini nga gitawag ug mga seta. Ang mga tiil niini dili mopagawas ug papilit. Hinunoa, gigamit niini ang gamayng puwersa sa molekula. Ang mga molekula sa tiil ug sa gitaptan niini magtapot tungod sa huyang kaayong makapatapot nga mga puwersa nga nailhang van der Waals. Kasagaran, dali ra kaayong malangkat kining mga puwersaha tungod sa grabidad mao nga dili ka makakatkat sa pader pinaagi lamang sa pagpatapot sa imong mga palad diha niini. Bisan pa niana, daghan kaayong gigming nga mga seta sa tiki ang nagdapat sa pader. Kon tapoon ang mga puwersang van der Waals diha sa libolibong seta sa mga tiil sa tiki, kini mopatunghag igong puwersa nga mogunit sa gibug-aton sa gamayng tiki.

Unsa may gamit niining ilang nadiskobrehan? Ang artipisyal nga mga materyales nga sinundog sa mga tiil sa tiki magamit isip kapuli sa Velcro—lain pang ideya nga sinundog ra pod gikan sa kinaiyahan.a Ang magasing The Economist nagkutlo sa usa ka tigdukiduki nga nag-ingong ang usa ka materyal nga gama sa “gecko tape” magamit ilabina sa “medikal nga mga katuyoan diin ang kemikal nga mga papilit dili magamit.”

Kinsay Angay Pasidunggan?

Sa kasamtangan, ang National Aeronautics and Space Administration naggamag robot nga daghag tiil nga makalakaw nga samag tanga, ug ang mga inhenyero sa Pinlandia nakahimo nag traktor nga unom ug tiil nga makakatkat ug mga babag sama sa usa ka dako kaayong insekto. Ang ubang mga tigdukiduki nakadisenyog panapton nga may gagmayng mga tabontabon nga nagsundog sa paagi sa pag-abli ug pagsira sa mga bunga sa kahoyng pino. Ginaugmad usab karon sa usa ka kompaniya sa kotse ang usa ka sakyanan nga nagsundog sa disenyo sa boxfish nga hanoy kaayong molangoy. Ang ubang mga tigdukiduki nagsusi usab sa kinaiyahan sa mga kabhang sa kinhason nga lapas nga dili daling mabuak. Maoy ilang tuyo nga makahimog mas gaan, mas lig-ong sagang sa lawas.

Daghan kaayong mapuslanong mga ideya ang makaplagan diha sa kinaiyahan mao nga ang mga tigdukiduki nagmugnag database o pondong impormasyon diha sa kompiyuter nga nagdetalye sa libolibong nagkalainlaing buhi nga mga linalang. Mahimo kining susihon sa mga siyentipiko aron ilang makaplagan ang “natural nga mga solusyon sa ilang mga suliran bahin sa disenyo,” nag-ingon ang The Economist. Ang natural nga mga sistema nga ania niining impormasyona nailhang “patente sa buhing mga linalang.” Kasagaran, ang tag-iya sa patente mao ang tawo o kompaniya nga maoy legal nga nagparehistro sa usa ka bag-ong ideya o makina. Sa naghisgot bahin niining patente sa buhing mga linalang, ang The Economist nag-ingon: “Sanglit ang hanas nga pagsundog sa mga disenyo sa kalalangan gitawag man nga ‘patente sa buhing mga linalang,’ gipaila lamang sa mga tigdukiduki nga ang tag-iya sa patente mao ang kinaiyahan.”

Sa unsang paagi nabatonan sa kinaiyahan kining mapuslanon kaayong mga ideya? Gipasidungog sa daghang tigdukiduki ang talagsaong mga disenyo nga makita sa kinaiyahan ngadto sa milyonmilyong katuigan nga pag-eksperimento sa ebolusyon. Apan lahi ang konklusyon sa ubang mga tigdukiduki. Ang mikrobiologo nga si Michael Behe nagsulat sa The New York Times niadtong 2005: “Ang tataw kaayong disenyo [sa kinaiyahan] nagtaganag dili malalis nga argumento: sa kadaghan sa ebidensiya, wala na kita magkinahanglag dugang ebidensiya.” Ang iyang konklusyon? “Kon tataw kaayo ang disenyo sa usa ka linalang, kini dili angayng ibalewala.”

Sa pagkatinuod, ang inhenyero nga nagdisenyo sa usa ka mas hilwas, mas episyenteng pako sa ayroplano angayng pasidunggan sa iyang disenyo. Sa susama, ang imbentor nga nagmugnag bendahe nga mas daghag gamit—o panapton nga mas komportable o sakyanan nga mas episyente—angayng pasidunggan sa iyang disenyo. Ngani, ang usa ka tiggama nga manundog sa disenyo sa laing tawo apan dili moila o magpasidungog sa nagdisenyo niini mahimong isipon nga usa ka kriminal.

Busa, makataronganon kaha nga ang nabansay pag-ayong mga tigdukiduki nga igo rang nanundog magpasidungog na hinuon sa kaalam sa pagmugna sa orihinal nga ideya ngadto sa walay kaalam nga ebolusyon? Kon ang sinundog nagkinahanglag intelihenteng tigdisenyo, unsa pa kaha ang orihinal? Busa, kinsa man gayod ang angayng pasidunggan, ang batid nga tigdibuho o ang estudyante nga nanundog ra sa iyang abilidad?

Usa ka Makataronganong Konklusyon

Human masusi pag-usab ang ebidensiya sa disenyo sa kinaiyahan, daghang tawo nga namalandong niini mouyon sa hunahuna sa salmista nga misulat: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.” (Salmo 104:24) Ang magsusulat sa Bibliya nga si Pablo nakapanghinapos usab niana. Siya misulat: ‘Kay ang dili-makita nga mga hiyas sa Diyos, nga mao ang iyang walay kataposang gahom ug pagka-Diyos, tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo.’—Roma 1:19, 20.

Bisan pa niini, daghang sinserong mga tawo nga nagtahod sa Bibliya ug nagtuo sa Diyos moergo nga mahimong gigamit sa Diyos ang ebolusyon sa paglalang sa katingalahang mga butang sa kinaiyahan. Apan unsay gitudlo sa Bibliya?

[Footnote]

[Blurb sa panid 5]

Sa unsang paagi nabatonan sa kinaiyahan ang daghan kaayong mapuslanong mga ideya?

[Blurb sa panid 6]

Kinsay tag-iya sa patente sa kinaiyahan?

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 7]

Kon ang sinundog nagkinahanglag intelihenteng tigdisenyo, unsa pa kaha ang orihinal?

Kining dali ra kaayong imaniobra nga ayroplano sinundog sa mga pako sa seagull

Ang mga tiil sa tiki dili mahugawan, dili magbilin ug lama, mopilit sa tanang butang gawas lang sa Teflon, ug dali rang motapot ug maukang. Naningkamot ang mga tigdukiduki sa pagsundog niini

Ang disenyo sa hanoy nga paglangoy sa boxfish gisundog sa paggamag usa ka sakyanan

[Credit Lines]

Airplane: Kristen Bartlett/ University of Florida; gecko foot: Breck P. Kent; box fish and car: Mercedes-Benz USA

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 8]

MGA MAGPAPANAW NGA KINAIYANHON ANG PAGKAMAALAMON

Daghang linalang nga ‘kinaiyanhon ang pagkamaalamon’ sa ilang paagi sa pagpangitag agianan palibot sa planetang Yuta. (Proverbio 30:24, 25) Matikdi ang duha ka pananglitan.

◼ Pagkontrolar sa Agianan sa mga Hulmigas Sa unsang paagi makaplagan sa mga hulmigas nga nangitag pagkaon ang ilang dalan balik sa ilang mga balay? Nakaplagan sa mga tigdukiduki sa United Kingdom nga gawas sa ilang pagbilin ug baho isip timaan, ang pipila ka hulmigas naggamit ug geometriya aron makahimog mga agianan nga makapasayon sa ilang pagpauli. Pananglitan, ang mga hulmigas nga pharaoh “maghimog nagsanga nga mga agianan pagawas sa ilang balay nga may anggulong 50 ngadto sa 60 grado,” nag-ingon ang New Scientist. Unsay nakapatalagsaon niining pormaha? Inigpauli sa hulmigas ug makaabot kini sa nagsanga nga agianan, kini kinaiyanhong mosubay nianang modiretso gayod sa iyang balay. “Ang geometriya sa nagsangang mga agianan,” nag-ingon ang artikulo, “makapasayon kaayo sa lihok sa mga hulmigas diha sa daghan kaayong agianan, ilabina kon kini sila magngadto-nganhi, ug magpreserbar usab sa kusog sa usa ka hulmigas kon kini masaag.”

◼ Mga Kompas sa Langgam Daghang langgam molawig nga dili gayod mawala diha sa lagyo kaayong mga distansiya ug sa tanang matang sa klima. Sa unsang paagi? Nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang mga langgam makamatikod diay sa magnetikong puwersa sa yuta. Bisan pa niana, ang “mga linya sa magnetikong puwersa [sa yuta] lainlain sa matag lugar ug dili kanunay mosentro nga eksakto sa amihanan,” matod pa sa mantalaang Science. Nganong dili man masaag ang naglawig nga mga langgam? Dayag nga ipasibo pag-ayo sa mga langgam ang ilang kompas sa lawas uyon sa pagsalop sa adlaw. Sanglit ang posisyon sa pagsalop sa adlaw mausab depende sa distansiya niini sa ekwetor ug sa kahimtang sa panahon, ang mga tigdukiduki naghunahuna nga kining mga langgama makapasibo sa mga kausaban pinaagi sa “orasan diha sa ilang lawas nga maoy mopaila kanila kon unsa nang panahona sa tuig,” nag-ingon ang Science.

Kinsay nagtudlo sa hulmigas aron makasabot ug geometriya? Kinsay naghatag sa mga langgam ug kompas, orasan diha sa ilang lawas, ug utok nga makainterpretar sa mga impormasyon nga gidiktar niining mga instrumentoha? Ang walay-kinaadman nga ebolusyon? O ang usa ka makinaadmanong Maglalalang?

[Credit Line]

© E.J.H. Robinson 2004