Ang Puwersado Kaayong mga Salipod sa Yuta
ANG wanang maoy usa ka kuyaw kaayong dapit nga punog makamatayng radyasyon ug mga meteor. Apan ang atong asul nga planeta morag naglupad niining “tirohanan” diha sa galaksiya nga dili maunsa. Ngano? Tungod kay ang Yuta gipanalipdan ug katingalahang mga salipod—usa ka puwersado kaayong magnetic field ug maayo nga pagkagama nga atmospera.
Ang magnetic field sa Yuta naggikan sa kinailadman sa planeta ug moabot hangtod pa sa wanang, diin kini nagsilbing salipod nga dili makita nga gitawag ug magnetosphere (gipakita sa tuo). Kini nga salipod nagpanalipod kanato batok sa kusog kaayong radyasyon gikan sa wanang ug sa mga kapeligrohan gikan sa adlaw. Lakip sa mga kapeligrohan gikan sa adlaw mao ang hangin niini nga kargadog mga proton ug electron; ang nag-ulbo-ulbong kalayo sa adlaw, nga mopabuga ug enerhiya nga sama ka kusog sa bilyon-bilyong bomba idroheno; ug ang mga coronal mass ejection (CME), nga mopabuto ug bilyon-bilyon nga toneladang mga elemento gikan sa atmospera sa adlaw paingon sa wanang. Ang nag-ulbo-ulbong kalayo sa adlaw ug ang mga CME makapatunghag mga aurora (gipakita sa ubos diha sa tuo), nga mabulokong pasundayag sa kahayag nga makita sa ibabaw pa sa atmospera duol sa magnetic pole sa Yuta.
Ang atmospera sa Yuta nakahatag ug dugang salipod. Ang hanig sa atmospera, ang stratosphere, dunay usa ka matang sa oksiheno nga gitawag ug ozone, nga mosuhop ug kutob 99 porsiyentong ultraviolet (UV) nga radyasyon nga ginabuga nganhi sa Yuta. Busa ang hanig nga ozone nakahatag ug proteksiyon sa daghang matang sa kinabuhi, lakip sa mga tawo ug gigming nga mga mananap ug mga tanom nga dagatnon, batok sa makamatayng radyasyon. Sa katingalahan, ang gidaghanon sa ozone diha sa stratosphere dili magkaparehas apan mapaangay sa kagrabehon sa UV nga radyasyon. Busa, ang hanig nga ozone maoy usa ka puwersado kaayo ug episyenteng salipod.
Ang atmospera makapanalipod usab kanato batok sa adlaw-adlawng pagbombardiyo sa milyon-milyong meteor nga lainlain ug gidak-on, gikan sa gagmayng mga partikulo ngadto sa dagko kaayong mga bato. Apan maayo na lang kay ang kadaghanan niini masunog diha sa atmospera, nga mahimong mga bulalakaw nga makita usahay magabii.
Ang radyasyon nga gikinahanglan sa kinabuhi makalapos sa salipod sa Yuta, sama sa init ug sa kahayag. Ang atmospera makatabang pa gani sa pagpakanap sa init diha sa tibuok globo, ug magabii ang atmospera magsilbing habol, nga mopahinay sa paghungaw sa init.
Ang atmospera sa Yuta ug ang magnetic field maoy katingalahan gayod nga pagkadisenyo nga wala pa matugkad. Mahimong ikaingon usab niini ang laing katingalahang bahin sa Yuta—ang pagkadagaya sa tubig sa likidong porma niini.