Kon Unsaon Pagdawat ang Nahitabo

“Sa dihang nabalitaan nako nga namatay ang akong amahan, ako nakalitan ug naguol pag-ayo. Nakonsensiya kaayo ko kay wala ko sa iyang kiliran sa dihang namatay siya. Dili hitupngan ang kasakit nga bation kon mamatyag minahal. Gimingaw kaayo ko ni Papa!”—Sara.

KADAGHANAN sa mga tawo, bisag unsa pay ilang kultura o relihiyon, dili ganahang maghisgot bahin sa kamatayon. Ang pipila ka pinulongan adunay kapuling mga termino alang sa kamatayon aron mas gaan kining paminawon. Sa Cebuano, imbes moingon nga ang usa “namatay,” ang mga tawo moingon nga siya “wala na” o “mitaliwan.”

Apan ang maong mga termino dili makapamenos sa grabeng kaguol nga sagad bation niadtong namatyag minahal. Ang kaguol nga gibati sa pipila hilabihan kaayo nga dili nila madawat ang nahitabo.

Kon namatyan kag minahal, naglisod ka usab tingali sa pagdawat sa nahitabo. Tingali imong ipakita nga okey ra ka, pero sa tinuod dili diay. Siyempre, dili pareho ang paagi sa pagbangotan sa matag usa. Busa, kon dili makita sa imong panagway nga naguol ka, wala kana magpasabot nga wala ka masubo.a Apan, motungha ang problema kon pugson nimo ang imong kaugalingon sa pagpadayag sa imong kasubo aron lang makita sa uban—tingali sa mga membro sa pamilya nga nagbangotan usab.

“Wala Koy Panahon sa Pagbangotan”

Tagda ang kasinatian ni Nathaniel, usa ka batan-ong lalaki kansang inahan namatay sa dihang nag-edad siyag 24. “Sa sinugdan, naglibog ko kon unsay akong buhaton,” siya miingon. “Gibati nako nga kinahanglan nakong palig-onon si Papa ug ang naguol nga mga higala ni Mama. Wala koy panahon sa pagbangotan.”

Paglabay sa kapig usa ka tuig, wala gihapon madawat ni Nathaniel ang pagkamatay sa iyang inahan. “Si Papa manawag gihapon matag karon ug unya aron ipahungaw ang iyang kaguol,” siya miingon, “ug maayo kana. Kinahanglan niya kanang ipahungaw, ug malipay ko nga motabang niya. Ang ako lang, kon ako na gani ang manginahanglag tabang, morag wala koy kadangpan.”

Ang mga caregiver—lakip na kadtong anaa sa medikal nga propesyon kinsa pirmeng makasaksi ug mga tawong mamatay—mahimong mobati usab nga kinahanglan nilang iluom ang ilang gibati. Tagda pananglitan si Heloisa, usa ka doktor sulod sa kapig 20 ka tuig. Siya nagtrabaho sa komunidad diin ang mga tawo magkaila ra ug diin nasuod niya ang iyang mga pasyente. “Diha ko sa kiliran sa kadaghanan kanila sa dihang sila namatay,” siya miingon, “ug ang pipila kanila maoy suod kaayo nakong mga higala.”

Naamgohan ni Heloisa nga ang paghilak maoy kinaiyanhong paagi aron mahupayan. “Apan, nalisdan ko sa paghilak,” siya miingon. “Iluom nako ang akong gibati kay naghunahuna ko nga kinahanglan nakong lig-onon ang akong kaugalingon aron mahupay nako ang uban. Nagtuo ko nga mao kanay ilang gidahom kanako.”

“Haw-ang ang Balay nga Wala Siya”

Ang kamingaw mao tingali usa sa kinalisdang sagubangon niadtong namatyag minahal. Pananglitan, si Ashley 19 anyos sa dihang namatay sa kanser ang iyang inahan. “Human niana, wala ko masayod kon unsay akong buhaton ug gibati nako ang kamingaw,” siya miingon. “Si Mama maoy akong kinasuorang higala. Halos magkauban mi sa tanang panahon!”

Natural lang nga maguol si Ashley inig-uli niya sa balay matag adlaw nga wala na diha ang iyang inahan. “Haw-ang ang balay nga wala siya,” matod ni Ashley. “Daghang higayon nga moadto ko sa akong kuwarto ug mohilak samtang magtan-aw sa iyang mga letrato ug maghunahuna sa mga butang nga among gibuhat nga magkauban.”

Kon namatyan kag membro sa pamilya o suod nga higala, wala ka mag-inusara sa imong pagbangotan. Daghan ang nakakaplag ug epektibong mga paagi sa pagsagubang sa kaguol, nga maoy hisgotan sa sunod nga artikulo.

[Footnote]

[Blurb sa panid 5]

“Wala ko masayod kon unsay akong buhaton ug gibati nako ang kamingaw. Si Mama maoy akong kinasuorang higala”—Ashley