Kon sa Unsang Paagi ang Klima Makausab sa Dagan sa Kasaysayan

NAREKORD sa kasaysayan ang talagsaong mga hitabo diin ang klima dakog papel sa dagan sa panghitabo. Atong hisgotan ang duha ka pananglitan.

Sa Dihang Mihuros ang Bagyo

Niadtong 1588, si Haring Philip sa Spain nagpadalag mga barko, nga nailhang Spanish Armada, aron sulongon ang England. Apan, napakyas ang ilang plano tungod sa bagyo.

Ang mga barko sa Spain misulod sa English Channel ug gitagbo sa mga barko sa England. Ang mas daling imaniobra nga mga barko sa England nakigsangka sa mga barko sa Spain, apan wala ra kaayoy nahitabong kadaot sa mga barko sa Spain. Dayon, mipondo sila duol sa Calais sa pagkuhag mga sundalo alang sa ilang giplanong pag-atake sa England.

Pagkagabii, gisunog sa mga taga-England ang pipila sa ilang mga barko, ug kay pabor sa hangin ug sulog, ilang gipalawig kana nga walay nagmaniobra paingon sa nagpondong mga barko sa Spain. Daghang barko sa Spain ang giputlag angkla aron makalikay sa nagdilaab nga mga barko. Apan kana nakapaalaot kanila sa ulahi.

Human sa maong panghitabo sa Calais, ang nagsangkaay nga grupo parehas nga milawig paingon sa North Sea, nga naglayag pabor sa hangin. Nianang tungora, ang mga barko sa England nahutdan nag pulbora, busa namalik sila sa England. Sa laing bahin, ang Spanish Armada, nga gipadpad palayo sa Spain ug giatngan sa mga barko sa England, napugos sa paglawig paamihanan libot sa Scotland, dayon pahabagatan agi sa Ireland, una makabalik sa Spain.

Niining panahona, ang mga barko sa Spain diyutay na lang kaayog suplay sa pagkaon ug tubig, ug ang nangaguba nga barko gisakyan sa samdang mga marinero, maingon man sa uban nga nasakit ug scurvy. Busa, diyutay na lang ang rasyon nga pagkaon sa mga tripulante, nga nakapaluyag samot kanila.

Human makalibot ang mga barko sa Scotland, usa ka kusog nga bagyo sa Atlantic ang mipadpad kanila paingon sa kabaybayonan sa Ireland. Ang kasagarang himoon niini nga situwasyon mao ang pag-ariya sa angkla ug paghulat nga molurang ang bagyo. Apan kay daghan nang angkla ang gipamutol aron makalikay sa nagdilaab nga mga barko, 26 ka barko sa Spain ang nangaguba diha sa kabaybayonan sa Ireland, diin nangamatay ang 5,000 ngadto sa 6,000 ka tawo.

Sa dihang nakabalik ang Armada sa Spain, mga 20,000 ka kinabuhi ang nakalas. Dayag nga ang dili maayong klima ang pangunang hinungdan kon nganong daghan ang nangamatay ug daghan ang nangaguba nga barko. Lagmit mao kanay gihunahuna sa mga Dutch. Sa ulahi, diha sa usa ka medalya nga naghandom sa pagkapildi sa Spanish Armada, gipasundayag sa mga Dutch ang gituohan sa kadaghanan nga ang Diyos maoy hinungdan sa mga katalagman. Ilang gikulit sa medalya ang mga pulong: “Si Jehova mihuyop ug sila nagkatibulaag.”

Napildi kay Giulan

Ang laing nakapausab-sa-kalibotan nga panghitabo diin dakog papel ang klima mao ang Gubat sa Waterloo niadtong 1815. Ang kasaysayan nag-asoy nga sa natad sa panggubatan sa Waterloo, mga 21 kilometros habagatan sa Brussels, Belgium, kapin sa 70,000 ka tawo ang nangamatay o nangasamdan sulod lang sa pipila ka oras. Ang British nga Duke sa Wellington maoy mipili sa dapit diin sila nagsangka ug sila ang nakapuwesto sa nabungtod nga dapit. Bisan tuod ang Pranses nga kasundalohan ni Napoleon mas daghan kay sa kasundalohan ni Wellington, kinahanglang pildihon ni Napoleon ang kaaway sa dili pa ang kagabhion kay dunay moabot nga kasundalohan sa Prussia nianang gabhiona nga motabang kang Wellington. Apan, sa makausa pa, ang klima midulag dakong papel.

Mibunok ang ulan sa gabii una pa ang gubat. Para sa kadaghanan sa mga sundalo, kadtong gabhiona mao ang kinapaitan sa ilang kinabuhi. Bisan tuod ang pipila nakapatindog ug gagmayng tolda, ang usa ka sundalo mimulo nga sama silag naghigda sa lanaw. Ang yuta nayanang tungod sa ulan. Aron maseguro nga mapildi dayon si Wellington, gusto ni Napoleon nga mosulong sila inig banagbanag. Apan naudtohan sila sa pag-atake.

Ang pangunang rason kon nganong nalangay sila mao ang basa nga yuta, nga kinahanglan pang paughog diyutay sa dili pa magkombate. Tungod sa kalapok, dili kaayo sila makamaniobra sa mga kanyon, nga maoy gustong gamiton ni Napoleon. Una, dili makaabot sa layo ang ilang mga bala kay ang mga kanyon lisod iirog-irog sa lapok. Ikaduha, tuyo nila nga ang bala sa kanyon mobanda sa yuta ug sa ingon mas daghan ang maigo sa kasundalohan ni Wellington. Apan, wala kana mahitabo kay basa ang yuta. Pagkadakong trahedya kini alang kang Napoleon ug sa iyang kasundalohan. Busa, tungod sa dili maayong klima, ang kasundalohan ni Napoleon napildi, ug siya gidestiyero.

Gipakita nianang duha ka pananglitan nga ang klima nagdulag dakong papel sa mga panghitabo sa kasaysayan. Kana, sa baylo, nakatampo ug dako sa pagkahimong gamhanan sa Imperyo sa Britanya.

[Hulagway sa panid 24]

The Spanish Armada

[Credit Line]

© 19th era/Alamy

[Hulagway sa panid 25]

The Battle of Waterloo

[Credit Line]

© Bettmann/CORBIS