Kanser sa Suso—Unsay Dahomon? Unsaon Pagsagubang?
DILI makita kang Conchita ang kasagarang timailhan sa kanser.a Siya 40 anyos, himsog, ug walay membro sa ilang pamilya nga nakanser sa suso. Sa iyang regular nga pagpa-mammogram walay nakitang abnormalidad. Apan usa ka adlaw niana, sa dihang gisusi niya ang iyang suso samtang naligo, nakahikap siyag bugon. Napamatud-ang kanser kadto. Si Conchita ug ang iyang bana dili makatuo samtang nagsaysay ang doktor sa mga paagi sa pagtambal nga iyang kapilian.
Kaniadto, sultian sa doktor ang babayeng may kanser sa suso nga ang bugtong paglaom niya mao ang radical mastectomy—usa ka operasyon diin kuhaon ang suso, mga lisay (lymph node) sa dughan ug ilok, ug kaunoran sa dughan. Ang pagtambal pinaagig chemotherapy o radiation makapasamot sa pag-antos. Mao nay hinungdan nga daghan ang mas mahadlok sa “tambal” kay sa kanser.
Ang pagpakigbisog batok sa kanser sa suso maoy padayong panagtigi tali sa panginahanglan nga sumpoon ang sakit ug sa tinguha nga malikayan ang wala-kinahanglanang pagkuha sa suso ug ang masakit nga mga side effect. Sama kang Conchita, ang mga pasyente karon nga may kanser sa suso daghan nag kapiliang paagi sa pagtambal.b Ug ang padayong pagtuon sa medisina ug ang mga medikal report naghatag ug paglaom nga ang bag-ong mga paagi sa pagtambal, abanteng mga eksaminasyon, ug pagdiyeta makabuntog ra unya sa maong sakit.
Bisan pa sa pag-uswag sa medisina, ang kanser sa suso usa gihapon sa pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga babaye.c Daghan ang may kanser sa datong mga nasod sa North America ug Western Europe, apan nagkadaghan na usab karon ang may kanser sa Asia ug Africa. Dugang pa, kon itandi sa mga kaso nga nadayagnos, mas daghan ang nangamatay sa Asia ug Africa. Ngano? “Dili dayon kini mamatikdan,” matod sa usa ka doktor sa Africa. “Kadaghanan sa mga pasyente ayha pa mokonsulta kon kini grabe na.”
Samtang magkatigulang, magkadako ang posibilidad nga makanser sa suso. Mga 80 porsiyento sa mga babayeng nasakit niini nag-edad ug kapin sa 50. Apan ang maayong balita mao nga ang kanser sa suso maoy usa sa mga kanser nga daling tambalan. Gani, 97 porsiyento niadtong sayong nadayagnos buhi pa paglabayg lima ka tuig. Sa pagkakaron, lapas na ug lima ka tuig sukad nga nadayagnos si Conchita.
Impormasyon Bahin sa Kanser sa Suso
Sama sa kahimtang ni Conchita, ang kanser sa suso sagad mamatikdan sa dihang duna silay mahikapan nga bugon. Apan, maayo na lang kay mga 80 porsiyento sa maong mga bugon dili kanseros, ang kadaghanan mga cyst lang o mga puyopuyo nga punog pluwido.
Ang kanser sa suso magsugod sa dihang ang usa ka selula mabahin sa dili normal nga paagi, nga inanayng mahimong tumor. Ang usa ka tumor mahimong kanseros sa dihang atakehon sa mga selula niini ang ubang tisyu. Ang pipila ka tumor paspas nga motubo; ang uban mahimong dangtag napulo ka tuig ayha mamatikdan.
Aron mahibaloan kon dunay kanser si Conchita, ang iyang doktor migamit ug gamayng dagom aron mokuhag sampol sa tisyu gikan sa bugon. Nadiskobrehan nga duna kini mga selula sa kanser. Busa gioperahan siya aron makuha ang tumor ug ang palibot nga tisyu ug aron mahibaloan ang stage sa tumor (gidak-on, matang, ug kon kini mikanap na) ug grade (gikusgon sa pagtubo).
Human sa operasyon, daghang pasyente ang padayong tambalan aron dili na mobalik o mokanap ang kanser. Ang mga selula sa kanser mahimong makagawas sa tumor, mosubay sa kaugatan o sa lymphatic system, ug mosugod na sab pagtubo. Ang pagkanap, o metastasis, sa kanser ngadto sa pangunang mga organo ug mga tisyu—utok, atay, utok sa bukog, o sa baga—maoy makapahimo niana nga makamatay.
Si Conchita nagpa-radiation ug nagpa-chemo aron mamatay ang mikanap nga mga selula sa kanser. Sanglit ang iyang kanser mosamot tungod sa estrogen, nagpa-antihormonal therapy siya aron masanta ang pagtubo sa bag-ong mga kanser.
Karon, daghan nag kapiliang paagi sa pagtambal sa kanser depende sa edad, panglawas, history sa kanser, ug matang sa kanser. Pananglitan, sa kahimtang ni Arlette, ang iyang kanser nadayagnos samtang wala pa kini makagawas sa milk duct o sa agianan sa gatas. Mao nga bugon ray gikuha, dili ang suso. Si Alice gi-chemotherapy sa wala pa operahi aron mohiyos ang iyang tumor. Sa kahimtang ni Janice, gikuha sa doktor ang tumor ug ang sentinel lymph node, ang unang node nga agosan sa pluwido gikan sa tumor. Sanglit kini nga node wala may selula sa kanser, ang ubang mga node wala ra hilabti. Tungod niini, namenosan ang posibilidad nga si Janice magsakit ug lymphedema—ang pagpanghupong sa bukton nga maoy resulta kon daghang lymph node ang kuhaon.
Daghan ang nahibaloan bahin sa pagtubo sa kanser sa suso, apan ang pangutana mao kini: Ngano ug sa unsang paagi motungha ang kanser sa suso?
Unsay Hinungdan?
Wala pa matino kon unsay hinungdan sa kanser sa suso. Ang mga kritiko nag-ingon nga mas daghang panukiduki ang gihimo maylabot sa pagtambal ug pag-eksamin—nga dakog kita—kay sa hinungdan ug pagsanta sa kanser. Bisan pa niana, ang mga siyentipiko nakakaplag ug posibleng mga hinungdan. Ang uban nagtuo nga ang kanser sa suso moresulta gumikan sa usa ka komplikado, daghag-bahin nga proseso, nga magsugod sa depektosong gene nga makapaabnormal sa mga selula—kini dali kaayong modaghan, mokanap sa ubang tisyu, dili mapatay sa mga selula sa immune system, ug inanayng moatake sa pangunang mga organo nga dili mamatikdan.
Asa naggikan kining depektosong gene? Sa mga 5 ngadto sa 10 porsiyento sa mga kaso, ang mga babaye gipanganak nga may genes nga magpameligro kanila nga makanser sa suso. Apan mopatim-aw nga sa daghang kaso, ang pipila sa pangunang hinungdan sa pagkadaot sa himsog nga genes mao ang radiation ug mga kemikal. Ang dugang nga mga panukiduki mahimong magpamatuod niini.
Ang laing posibleng hinungdan naglangkit sa hormone nga estrogen. Busa, modako ang risgo nga makanser sa suso kon ang usa ka babaye sayong reglahon o dugay kaayong magmenopos, kon edaran na siyang namabdos o wala gayod momabdos, o kon nailalom siya sa hormone replacement therapy. Sanglit ang mga selula sa tambok mopatunghag estrogen, ang sobrang katambok makapadako sa posibilidad nga makanser sa suso ang mga babayeng menopos na, kansang mga obaryo wala na magpatunghag hormone. Ang laing hinungdan mao ang taas nga lebel sa hormone nga insulin ug ubos nga lebel sa sleep hormone nga melatonin, usa ka kahimtang nga komon sa mga trabahante sa gabii.
Hapit na bang mabatonan ang paagi sa pagtambal nga mas epektibo ug dili kaayo mag-antos ang pasyente? Ang mga tigdukiduki padayong nagdiskobreg mga terapiya nga naglangkit sa paggamit sa kaugalingong immune system ug sa mga tambal sa pagpuntirya sa mga molecular pathway nga makapakusog sa pagkanap sa kanser. Sa kasamtangan, ang mas maayong imaging technology makatabang sa mga doktor sa pagdapat ug radiation sa mas tukma ug mas epektibong paagi.
Lakip usab sa gipanukiduki sa mga siyentipiko ang bahin sa misteryo sa pagkanap sa kanser, pagpatay sa mga selula sa kanser nga dili madutlag chemotherapy, pagsumpo sa pagdaghan sa mga selula sa kanser, ug pagpasibo sa tambal sa matang sa tumor.
Bisan pa niana, ang sakit dili gayod mawala niining panahona ug ang mga tawo mamatay gihapon. (Roma 5:12) Ang Maglalalang lamang ang makausab nianang mapait nga kamatuoran. Apan buhaton ba niya kana? Oo, sumala sa Bibliya! Kini nag-ingon nga moabot ang panahon sa dihang “walay pumoluyo nga moingon: ‘Ako masakiton.’”d (Isaias 33:24) Makapahupay gayod kana!
[Mga footnote]
a Ang pipila ka ngalan giusab.
b Ang Pagmata! wala magrekomendar ug partikular nga paagi sa pagtambal.
c Dili komon ang kanser sa suso diha sa mga lalaki.
d Kini nga saad detalyadong gihisgotan sa librong Unsay Tinuod nga Gitudlo sa Bibliya?, usa ka tabang sa pagtuon sa Bibliya nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova.
[Kahon/Hulagway sa panid 24, 25]
MGA TIMAILHAN
Hinungdanon nga madayagnos ug sayo ang kanser, apan ang pipila ka panukiduki nagpakita nga ang resulta sa mammogram ug sa pag-eksamin sa suso dili kaayo kasaligan kon ang babaye bata pa, nga mosangpot sa wala-kinahanglanang pagtambal ug kabalaka. Apan, ang mga eksperto nag-awhag gayod sa mga babaye sa pagsusi sa ilang suso ug lymph nodes kon duna bay kausaban. Aniay pipila ka timailhan nga angayng bantayan:
● Bugon o gahi nga bahin diha sa ilok o suso
● Bisan unsang pluwido nga mogula sa atngal gawas sa gatas
● Bisan unsang kausaban sa kolor o grano sa panit
● Abnormal nga paghulpa o pagsakit sa atngal
[Kahon sa panid 25]
KON MADAYAGNOS NGA DUNA KAY KANSER
● Dahoma nga dangtag usa ka tuig o kapin pa ang pagpatambal ug pagpahiuli.
● Kon posible, pilia ang mga espesyalista nga motahod sa imong panginahanglan ug relihiyon.
● Uban sa imong pamilya, desisyoni kon kinsay imong sultihan, ug kon kanus-a. Pinaagi niini, ang imong mga higala makapakita sa ilang gugma ug makaampo uban kanimo ug alang kanimo.—1 Juan 3:18.
● Hupaya ang imong kaugalingon pinaagi sa pagbasa sa Bibliya, pag-ampo, ug makapalig-ong pagpamalandong.—Roma 15:4; Filipos 4:6, 7.
● Pakigsulti sa uban nga naayo sa kanser sa suso ug sa mga tawo nga makapadasig kanimo.—2 Corinto 1:7.
● Ayaw pagkabalaka sa ugma. Si Jesus miingon: “Ayaw gayod kamo kabalaka bahin sa sunod nga adlaw, kay ang sunod nga adlaw adunay iyang kaugalingong mga kabalaka.”—Mateo 6:34.
● Ayawg hagoa ang imong lawas. Nagkinahanglan kag igong pahulay.
[Kahon/Hulagway sa panid 26]
PAGPAKIGSULTI SA DOKTOR
● Kat-oni ang simpleng mga termino maylabot sa kanser sa suso.
● Sa dili pa moadto sa doktor, isulat ang imong mga pangutana, ug hangyoa ang imong bana o ang uban nga kuyogan ka aron motabang sa pagsulat sa isulti sa doktor.
● Kon duna siyay isulti nga dili nimo masabtan, hangyoa siya sa pagpatin-aw niana.
● Pangutan-a siya kon pila nay iyang natambalan nga parehas nimog sakit.
● Kon posible, pangonsulta sa laing doktor.
● Kon dili sila parehas ug opinyon, timbangtimbanga ang ilang mga kasinatian. Hangyoa sila nga ilang hisgotan ang imong kahimtang.
[Kahon/Mga hulagway sa panid 27]
PAGSAGUBANG SA MGA SIDE EFFECT
Ang mga side effect sa pipila ka paagi sa pagtambal naglakip sa pagkakasukaon, pagpanglarot sa buhok, grabeng kakapoy, kasakit, paminhod o paggimok-gimok sa mga kasway, ug pagpangatol sa panit. Ang mosunod nga mga sugyot makapamenos niana:
● Kaon ug sustansiyadong pagkaon aron molig-on ang resistensiya.
● Paghimog talaan kon kanus-a nga luya o lagsik ka ug kon unsay imong reaksiyon sa pagkaon.
● Sulayi kon ang tambal, acupuncture, o masahe makapamenos ba sa pagkakasukaon ug kasakit.
● Pag-ehersisyo apan kasarangan lang aron motaas ang lanat, makontrolar ang timbang, ug molig-on ang resistensiya.e
● Pahulay pirme, apan ayaw paghigdag dugay kay mahimong mosamot ang kakapoy.
● Ayaw pasagding mag-uga ang imong panit. Pagsininag luag. Dagaang nga tubig ang ikaligo.
[Footnote]
e Ang pasyenteng may kanser angayng mokonsulta sa doktor sa dili pa mosugod ug programa sa ehersisyo.
[Kahon sa panid 28]
KON MAY KANSER ANG IMONG MINAHAL
Unsaon nimo pagpaluyo ang usa ka minahal nga may kanser? Ipadapat ang prinsipyo sa Bibliya: “Magmaya uban sa mga tawong nagmaya; hilak uban sa mga tawong nanghilak.” (Roma 12:15) Ipakita ang imong gugma ug kahingawa pinaagig tawag sa telepono, sulat, kard, e-mail, ug mubong pagduaw kaniya. Pag-ampo uban niya, ug pagbasag makapahupayng mga teksto sa Bibliya. “Ayawg hisgoti kadtong nangamatay sa kanser, kondili kadtong nakalahutay niini,” miingon si Beryl, nga asawa sa usa ka nagapanawng ministro sa mga Saksi ni Jehova. “Adtoa ug haloga ang imong higala,” matod ni Janice nga nakanser usab kaniadto. “Paghulat nga siyay moestorya bahin niana.” Kinahanglang pasaligan sa mga bana ang ilang asawa sa ilang gugma.
“Duna kami gitawag ug cancer-free day,” nahinumdom si Geoff. “Dili gusto sa akong asawa nga ang iyang sakit na lay pirme namong hatagag pagtagad. Busa kanunay ming maggahin ug usa ka adlaw nga dili maghisgot bahin sa kanser. Hinunoa, among isentro ang among pagtagad sa positibong mga butang. Sama rag mibakasyon mi gikan sa sakit.”
[Kahon sa panid 28]
PAGHINUMDOM
Dihang Nadayagnos nga may Kanser
Sharon: Kalit nga nausab ang akong kinabuhi. Nakaingon ko nga wa na koy paglaom.
Kinalisorang mga Gutlo
Sandra: Ang kabalisa mas grabe pa kay sa kalisod sa pagtambal.
Margaret: Human sa ikaduhang pagtambal, makaingon ka, “Di na gyod ko.” Apan buhaton gihapon nimo kana.
Mga Higala
Arlette: Among gitug-anan ang among mga higala aron makaampo sila alang kanamo.
Jenny: Gipabilhan nako bisan ang pahiyom, pagyango, ug pagtimbaya.
Mahigugmaong mga Bana
Barbara: Midesisyon ko nga magpaupaw sa wala pa mangalarot ang akong buhok. Si Colin miingon, “Nindot kaayog porma ang imong ulo!” Nakakatawa ko.
Sandra: Nanamin ming duha. Mitan-aw ko kang Joe, ug nakita nako nga gimahal gihapon ko niya.
Sasha: Sultihan ni Karl ang uban, “Duna mi kanser.”
Jenny: Wala molubad ang gugma ni Geoff, ug ang iyang kasibot sa espirituwal nakapadasig kanako.
[Diagram/Hulagway sa panid 27]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Ang mga selula sa kanser paspas kaayong modaghan ug moatake sa ubang tisyu
[Diagram]
Milk duct nga normal ang selula
Milk duct nga dunay selula sa kanser
Milk duct nga mikanap na ang selula sa kanser
[Hulagway sa panid 28]
Hinungdanong bahin sa pagtambal sa kanser ang mahigugmaong pagpaluyo sa pamilya ug mga higala