FEATURE
Ang Ngalan sa Diyos
JEHOVA—ang ngalan sa Soberanong Ginoo sa uniberso. Kini mao ang ngalan nga iyang gipili aron siya mailhan. Ang Tetragrammaton (ang nailhang upat ka Hebreohanong mga letra sa ngalan sa Diyos) makita sa Hebreohanong teksto sa Bibliya sa halos 7,000 ka higayon—mas daghan pa kay sa bisan unsang ubang titulo nga naghubit sa Diyos. Kining ngalana dili lamang usa ka yanong ngalan. Kini nagpalahi sa matuod nga Diyos gikan sa tanang ubang mga diyos, lakip sa hinimog-tawong mga diyosdiyos. Kini mao ang ngalan nga kinahanglang ilhon, pasidunggan, ug balaanon sa tanang intelihenteng mga linalang.
Ang nagkalainlaing mga estilo sa pagsulat sa ngalan sa Diyos diha sa Hebreohanon sa karaang mga panahon
Ang ngalang Jehova nagpaila sa Maglalalang sa langit ug sa yuta (Gen 2:4), sa Diyos ug Amahan ni Jesu-Kristo (Mat 4:10; Ju 20:17), sa Usa nga nagsaad sa pagpatunghag “bag-ong mga langit ug usa ka bag-ong yuta” nga niana mopatigbabaw ang pagkamatarong.—Isa 65:17, 25; 2Pe 3:13.
Ikahibulong, daghang hubad sa Bibliya karong adlawa wala gayod maglakip sa ngalan sa Diyos. Ngano man? Ang usa ka patuotuo mitungha taliwala sa mga Hudiyo nga kuno sayop ang paglitok sa maong ngalan. Kini miresulta, una sa dili paglitok sa ngalan sa Diyos taliwala sa mga Hudiyo, ug dayon sa pagtangtang sa personal nga ngalan sa Diyos gikan sa Gregong mga manuskrito sa Balaang Kasulatan. Sa ngadtongadto, diha sa kadaghanang hubad sa Bibliya ang ngalan sa Diyos bug-os na nga gipulihan pinaagi sa mga ekspresyong sama sa “Ginoo” ug “Diyos.” Angayng matikdan nga ang labing hinungdanong ngalan sa tanan—ang Jehova—mao lamang ang gihilabtan; ang ubang mga ngalan sa Bibliya wala hilabti.
Bisan pa niana, hinungdanon alang sa tanang katawhan nga makaila sa ngalan sa Diyos. (Rom 10:13) Kini labaw pa kay sa pagkahibalo lamang kon unsay personal nga ngalan sa Diyos. Naglakip kini sa pagkaila usab sa persona nga gihawasan sa maong ngalan ug sa pagkinabuhi nga nahiuyon sa mga katuyoan nga nalangkit niini nga ngalan. Responsibilidad sa tanan kinsa nagasimba sa matuod nga Diyos nga magmakugihon sa pagpaila sa iyang ngalan ngadto sa uban, ingon sa gibuhat ni Jesus. (Ju 17:6, 26) Si Jehova nga Diyos misaad sa pagpanalangin niadtong nakaila, naggamit, ug nagpasidungog sa iyang dakong ngalan.—Sal 91:14.
Pagtangtang sa Ngalan sa Diyos Diha sa Bibliya. Ingon sa gipakita dinhi, ang Hebreohanong manuskrito (Aleppo Codex; ubos, sa wala) sa Deu 32:3, 6 naundan sa ngalan sa Diyos. Ang hubad sa Gregong Septuagint (P. Fouad Inv. 266, sa tunga) sa samang teksto naundan usab sa ngalan sa Diyos diha sa Hebreohanong mga karakter. Apan matikdi nga ang ngalan dili makaplagan sa maong mga bersikulo diha sa Codex Alexandrinus (ibabaw, sa tuo), sa ikalimang siglo K.P. Gitangtang ang ngalan sa Diyos. Kini wala hubara ngadto sa Gregong katumbas niini apan gipulihan sa pinamubong porma sa Gregong pulong nga Kyʹri·os (Ginoo)
Ang dili-Biblikanhong mga tinubdan nagpunting sa adlaw-adlawng paggamit sa ngalan sa Diyos sa karaang kapanahonan
Ang Bato sa Moab, sa ikasiyam nga siglo W.K.P., naghatag ug pamatuod nga bisan ang paganong mga nasod nga duol sa Israel nakaila sa ngalang Jehova. Ang Tetragrammaton makita sa ika-18 nga linya
Diha niining tipak nga kulonon nga gikan sa Arad sa Juda, makita ang usa ka sulat, dayag nga gisulat sa ikapitong siglo W.K.P. Kini nagsugod sa mga pulong: “Ngadto sa akong ginoo nga si Eliasib: Hinaot si Jehova mangayo sa imong kalinaw,” ug natapos sa mga pulong: “Siya nagapuyo sa balay ni Jehova”
Sa Sulat sa Lakis II, nga gituohang sukad pa sa ikapitong siglo W.K.P., ang ngalang Jehova nga gihawasan sa Tetragrammaton gigamit sa makaduha
Niadtong 1961 kining lubnganang langob nadiskobrehan mga 35 km (22 mi) sa habagatan-kasadpan sa Jerusalem. Ang usa ka inskripsiyon diha sa bungbong niini, lagmit sukad pa sa ikawalong siglo W.K.P., nag-ingon: “Si Jehova mao ang Diyos sa tibuok yuta”
Niini nga mga tipik sa unang Gregong manuskrito, ang personal nga ngalan sa Diyos makaplagan diha sa Gregong teksto ingong Tetragrammaton nga gisulat diha sa Hebreohanong mga karakter
Kining mga tipik nga papiro sa Gregong Septuagint (Fouad Inv. 266), nga sukad pa sa unang siglo W.K.P., nagpakita sa Tetragrammaton diha sa mga bahin sa Deuteronomio. Ang paggamit niining upat ka Hebreohanong mga letra nga naghawas sa ngalan sa Diyos nagpadayon diha sa pipila ka kopya sa Septuagint sulod sa kasiglohan human niadto. Busa, dugang pa sa Hebreohanong teksto sa Kasulatan, si Jesu-Kristo ug ang iyang mga tinun-an nakabaton usab sa Gregong Septuagint; kining duha naundan sa ngalan sa Diyos. Nan, sa walay duhaduha ang orihinal nga mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan migamit sa ngalan sa Diyos, ilabina sa dihang sila mikutlo ug mga teksto gikan sa Hebreohanong Kasulatan nga naundan sa Tetragrammaton