CESAREA
[Kang (Iya ni) Cesar].
Usa ka importanteng dunggoanan nga siyudad nga gitukod ni Herodes nga Bantogan duol sa kabaybayonan sa Mediteranyo sa ulahing bahin sa unang siglo W.K.P. Ang orihinal nga dapit nailhan kanhi nga Torre ni Straton o Strato, ug gituohang kini ginganlan sa ingon pinasukad sa ngalan sa usa ka magmamandong taga-Sidon. Ang karaang ngalan napreserbar diha sa Arabikong ngalan nga Qaisariye (gitawag karong adlawa nga Horvat Qesari sa Hebreohanon). Nahimutang kini nga mga 40 km (25 mi) sa H sa Bukid sa Carmelo ug mga 87 km (54 mi) sa AAK sa Jerusalem.
Ang Hudiyong historyador nga si Josephus mao ang pangunang tinubdan sa impormasyon bahin sa pagkatukod ug sa unang kasaysayan sa siyudad. Nadawat ni Herodes nga Bantogan ang maong dapit lakip ang Samaria ug ang ubang kalungsoran ingong usa ka gasa gikan kang Cesar Agusto. Human tukora pag-usab ang Samaria, nga iyang ginganlan ug Sebaste, iyang giliso ang iyang pagtagad sa kabaybayonan ug gitukod ang usa ka maanindot nga dunggoanan ug siyudad diha sa Torre ni Strato, nga ang maong pagtukod mikabat ug 10 ngadto sa 12 ka tuig, ug kini gipahinungod niadtong mga tuig 10 W.K.P. (sumala sa ubang mga eskolar). Kini nga mga proyekto ginganlan ni Herodes agig pagpasidungog kang Cesar Agusto—ang siyudad gitawag ug Cesarea, samtang ang dunggoanan niini gitawag ug Sebastos (Gregong pulong alang sa Agusto). Ang hitsura ug ang mga tinukod sa siyudad maanindot kaayo, ug kini may usa ka templo, teatro, ug ampiteatro nga makasulod ug dakong pundok sa katawhan. Ang usa ka agianan sa tubig nagsuplay sa Cesarea ug mahinlo nga tubig, ug sa ilalom sa siyudad may usa ka sistema sa mga imburnal nga agian sa tubig ug mga hugaw paingon sa dagat. Apan, ang dakong kalamposan mao ang pagtukod sa artipisyal nga dunggoanan diha sa siyudad.
Human palagpota sa katungdanan si Arquelao nga anak nga lalaki ni Herodes nga Bantogan, ang Cesarea nahimong opisyal nga pinuy-anan sa Romanong mga prokurador nga nagmando sa Judea. Sa asoy sa Bibliya diha sa Mga Buhat sa mga Apostoles, ang siyudad prominenteng gihisgotan ingong dunggoanan ug sentro sa pangagamhanan.
Human makahimog malamposong misyonaryo nga pag-alagad sa Samaria, si Felipe ‘nagpahayag sa maayong balita’ sa teritoryo daplin sa kabaybayonan gikan sa siyudad sa Asdod hangtod sa tanang siyudad kutob sa Cesarea, mga 90 km (56 mi) dapit sa A. (Buh 8:5-8, 40) Wala madugay human niadto, nakabig si Pablo, ug tungod sa usa ka daotang laraw batok kaniya sa dihang siya misugod sa pagsangyaw didto sa Jerusalem, ang mga tinun-an didto nagdala sa ilang bag-ong igsoon ngadto sa dunggoanan sa Cesarea ug nagpagikan kaniya paingon sa iyang lungsod nga natawhan sa Tarso.—Buh 9:28-30.
Ingong pangunang hedkuwarter sa Romanhong kasundalohan, haom lamang nga ang Cesarea mao ang dapit nga puy-an ni Cornelio nga senturyon. Ang siyudad, bisan tuod may ubay-ubayng mga molupyo nga Hudiyo, giisip nga sa kinadak-ang bahin gipuy-an sa mga Hentil nga katawhan. Busa sa tuig 36 K.P. si Pedro gisugo sa Diyos ngadto sa usa ka nahiangayng dapit aron makasangyaw sa dili-tinuli nga si Cornelio, sa iyang mga paryente, ug sa iyang suod nga mga higala ug aron sila mabawtismohan ingong ang unang dili-tinuling mga Hentil nga mahimong sakop sa Kristohanong kongregasyon.—Buh 10:1-48.
Miadto sa Cesarea si Herodes Agripa I human sa iyang dili malamposong pagbilanggo kang Pedro, ug dinhi iyang gidawat ang mga delegasyon gikan sa Tiro ug Sidon ug wala madugay human niadto siya namatay (44 K.P.), ingong kapahayagan sa grabeng paghukom sa Diyos. (Buh 12:18-23) Si Pablo miadto sa Cesarea sa iyang pagbalik sa Palestina sa hapit nang matapos ang iyang ikaduha ug ikatulong misyonaryong mga panaw. (Buh 18:21, 22; 21:7, 8) Panahon sa iyang ikaduhang pagduaw, si Pablo ug ang iyang mga kauban miestar sa balay ni Felipe nga tig-ebanghelyo, nga lagmit nanimuyo sa Cesarea pagkatapos sa iyang naunang panaw sa pagsangyaw. Ang pipila sa mga tinun-an niadtong dapita miuban karon sa apostol gikan sa maong dunggoanan ngadto sa Jerusalem, bisan pag si Pablo, samtang didto sa Cesarea, gipasidan-an ni manalagnang Agabo bahin sa kapeligrohan nga nagpaabot kaniya.—Buh 21:10-16.
Tungod sa laraw sa pagpatay kaniya didto sa Jerusalem, si Pablo, ingong binilanggo, gidala nga ginuwardiyahan pag-ayo ngadto sa Cesarea ug gitugyan ngadto kang Gobernador Felix aron husayon. (Buh 23:23, 24) Ang dakong kalainan tali sa emosyonal nga relihiyosong pagdapigdapig lakip ang mga kagubot sa Jerusalem ug ang medyo malinawong mga kahimtang sa Cesarea giisip nga ebidensiya sa kusganon nga Romanhong impluwensiya diha sa maong siyudad sa Cesarea maingon man ang posisyon niini ingong pangunang garison sa Romanhong kasundalohan. Si Gobernador Festo, nga mipuli kang Felix, nag-awhag sa Hudiyong mga magsusupak ni Pablo didto sa Jerusalem sa pag-adto sa Cesarea aron isang-at ang ilang mga sumbong batok kaniya, nga nianang panahona si Pablo miapelar kang Cesar inay nga moatubang ug husay didto sa Jerusalem. (Buh 25:1-12) Samtang didto pa sa Cesarea nga nagpaabot nga ibalhin sa Roma, si Pablo nakahimo sa paghatag ug kusganong pamatuod bahin sa Kristiyanidad atubangan kang Festo ug sa iyang harianong mga bisita, si Haring Agripa II ug ang iyang igsoong babaye nga si Bernice. (Buh 25:13, 22-27; 26:1-32) Gikan sa Cesarea, si Pablo, ingong binilanggo, misakay sa biyahe nga sa kataposan maoy magdala kaniya ngadto sa Roma.—Buh 27:1, 2.
Sa panahon sa paghari ni Nero, nahitabo ang usa ka grabe nga panag-indigay tali sa mga Hudiyo ug sa Siryanhong mga molupyo sa Cesarea, ug ang mga panghitabo didto giisip nga maoy nakahaling sa pag-alsa nga mitultol sa pagkalaglag sa Jerusalem niadtong 70 K.P.
Niadtong 1961 ang usa ka bato nakaplagan didto sa teatro sa Cesarea nga may Latin nga inskripsiyon ug may ngalan usab ni Poncio Pilato, ang unang nakaplagan nga inskripsiyon nga ingon niini ug matang.