ARTESANO
Usa ka tawo nga batid sa kinamot nga trabaho o arte. Ang komon nga hubad sa Hebreohanong pulong nga cha·rashʹ maoy “artesano,” apan kon ang gitumong niini mao ang usa ka partikular nga kahanas sa buluhaton, ang prase gihubad nga mas espesipiko, pananglitan, “mamumuhat sa kahoy ug metal” (Deu 27:15), “mga panday ug mga mamumuhat sa bato” (2Sa 5:11), “maglililok sa puthaw,” “maglililok sa kahoy” (Isa 44:12, 13), usab ingong “mananalsal” (1Sa 13:19), ug ‘mga tiggama.’ (Isa 45:16) Dugang nag-ilustrar sa daghang kabatid nga nailalom sa gitawag nga “kahanas sa pagbuhat” mao ang paghubit kang Bezalel kinsa, duyog kang Oholiab, maoy usa ka magbubuhat sa mga metal, bililhong mga bato, ug kahoy ug maoy usa ka maghahabol ug magtitina, nga batid “sa tanang matang sa pagkahanas sa pagbuhat.”—Ex 35:30-35; tan-awa usab ang 2Ha 12:11, 12.
Daghang trabaho, sama sa paghimog mga himan, pagpamanday, paghimog tisa, pagkalinyas, paghablon, pagpanindot sa panapton, ug paghimog mga gamit nga gama sa yutang-kulonon ug paghimog alahas, sa usa ka panahon maoy simpleng mga buluhaton lamang diha sa balay nga gibuhat sa ordinaryong mga lalaki o mga babaye. Apan tungod kay nanimuyo ingong usa ka komunidad, napauswag pa gayod nila ang ilang kabatid labot niini. Bisan sa wala pa ang Lunop, ang pipila ka tawo nailhan ingong batid nga mga artesano. (Gen 4:21, 22) Si Nabucodonosor nagbihag sa mga artesano lakip sa mga prinsipe ug mga inhenyero sa militar gikan sa Jerusalem ngadto sa Babilonya niadtong 617 W.K.P. (2Ha 24:14, 16; Jer 24:1; 29:2) Sa pipila ka lungsod ang mga artesano sa usa ka partikular nga trabaho nag-uban sa pagpuyo diha sa samang dapit, diin sila sa kadugayan nagkahiusa ingong kapunongan ug nailhan sa ulahi tungod sa ilang buluhaton ug adunay dakong impluwensiya sa mga kalihokan sa lungsod. (Neh 3:8, 31, 32; 11:35; Jer 37:21; Buh 19:24-41) Ang mga detalye kon sa unsang paagi gibuhat niining batid nga mga artesano ang ilang buluhaton wala kaayo mapreserbar, gawas sa mga sinulat ug mga hulagway nga naggikan sa Ehipto ug nga tin-awng naghubit ug nagpakita sa nagkalainlaing mga artesano nga nagtrabaho.
Ang pagdili sa idolatriya nga gilakip diha sa Balaod ni Moises nagpugong gayod sa mga Hudiyo gikan sa uso niadto nga kabatid sa pagpanghimog mga pigurin ug sa susama niini ingong mga butang nga ginasimba. (Ex 20:4; Deu 4:15-18; 27:15) Sa pagkatinuod, ang pagsimba sa larawan ug ang pagkaugmad sa kabatid sa pagpamuhat ug paglilok dungang milambo sa mga nasod sama sa Asirya ug Babilonya. (Sal 115:2, 4-8; Isa 40:19, 20; 44:11-20; 46:1, 6, 7; Jer 10:2-5) Si Demetrio ug ang iyang kaubang mga artesano sa Efeso nanginabuhi pinaagi sa paghimo ug plata nga mga ampoanan ni Artemis.—Buh 19:24-27.
Alang sa detalyadong mga panaghisgot sa nagkalainlaing kinamot nga mga buhat, tan-awa ang tagsatagsa ka ulohan sama sa TISA; PANDAY; PAGLILOK; TINA, PAGTINA; PAGBORDA; KANTERO; PLATERO; MAGKUKULON; PAGKALINYAS; MAGTITINAG-PANIT; ug PAGHABLON.