SARDIS

Ang karaang kaulohan sa Lydia (sa kasadpang Asia Minor) ug sentro sa pagsimba sa usa ka diyosa sa Asia nga gituohang mao si Artemis o kaha si Cybele. Ang Sardis nga nahimutang sa H sa Suba sa Gediz (kanhi Hermus) maoy mga 50 km (30 mi) sa H sa Tiatira (karon Akhisar) ug mga 75 km (47 mi) sa S sa Smirna (karon Izmir). Ang acropolis sa siyudad nahimutang sa usa ka dakong bato nga lisod kaayo adtoon. Bisan pag lisod ang komunikasyon sa mga dapit sa H tungod sa kutay sa kabukiran, maayo ang nahimutangan sa Sardis sanglit diha man moagi niini ang S-K nga ruta sa negosyo. Ang kalihokan sa komersiyo ug patigayon niini, ang katabunok sa naglibot nga yuta, ug ang paggama sa delanang panapton ug mga alpombra nakaamot ug dako sa kabahandianon ug kahinungdanon sa Sardis. Sa usa ka higayon ang populasyon sa Sardis lagmit miabot ug mga 50,000 ka tawo.

Sa ikaunom nga siglo W.K.P., gipildi ni Ciro nga Bantogan ang kataposang hari sa Lydia nga si Croesus ug sulod sa kapin sa 200 ka tuig human niadto ang Sardis nagsilbing kaulohan sa kasadpang bahin sa Imperyo sa Persia. Niadtong 334 W.K.P. ang siyudad misurender nga wala makiggubat kang Alejandrong Bantogan. Sa ulahi kini nailalom sa pagmando sa Pergamo ug dayon sa Roma. Halos mapatag ang Sardis tungod sa usa ka dakong linog niadtong 17 K.P., apan pinaagi sa dakong tabang gikan sa Roma ang siyudad natukod pag-usab.

Giingon sa Hudiyong historyador nga si Josephus nga sa unang siglo W.K.P. dihay dakong komunidad sa mga Hudiyo sa Sardis. (Jewish Antiquities, XIV, 259 [x, 24]) Sa ulahing bahin sa unang siglo K.P., ang Kristohanong kongregasyon nga natukod sa Sardis angayng “momata” sa espirituwal nga paagi. Apan may mga tawo usab nga sakop niini nga kongregasyon nga wala “maghugaw sa ilang panggawas nga mga besti.”​—Pin 3:1-6.

Lakip sa iladong mga kagun-oban sa karaang dapit sa Sardis mao ang templo ni Artemis (o Cybele) sa Efeso, ang usa ka Romanhong teatro ug istadyum, ug ang usa ka karaang sinagoga.​—HULAGWAY, Tomo 2, p. 946.